Саха Өрөспүүбүлүкэтин Үүнэр көлүөнэтин тус сыаллаах пуондата АЛРОСА хампаанньа өйөбүлүнэн, «ЭкоШаг» диэн экологияны сырдатар уонна оҕону экологияҕа иитэр бырайыактары оҥорууга анал куонкуруһу тэрийэр. Бу куонкуруска муниципальнай үөрэх тэрилтэлэрэ – уһуйааннар, оскуолалар, эбии үөрэхтээһин тэрилтэлэрэ – кыттар кыахтаахтар.
АЛРОСА Үүнэр көлүөнэ пуондатын кытта ыкса сибээһи олохтоон, бииргэ үлэлэспитэ быданнаата. Бу бииргэ үлэлэһии – алмаас хампаанньатын аһымал, үтүө санаа хайысхатыгар ыытар лаппа киэҥ хабааннаах, иэннээх үлэтиттэн биир төһүүлэрэ. АЛРОСА тус сыаллаах үбүлээһини оҥорор буолан, өрөспүүбүлүкэ бүттүүнүн үрдүнэн араас социальнай эбийиэк тутуллар, өрөмүөннэнэр, саҥардыллан, тупсаран оҥоһуллар. Ол иһигэр уһуйаан, оскуола, доруобуйаны чөлүгэр түһэрэр киин, успуорт эбийиэктэрин курдук тыын суолталаах социальнай эбийиэктэр бааллар. Ону таһынан үтүмэн үгүс тэрээһин, ол иһигэр, үөрэх уонна экология хайысхалаахтар эмиэ, олоххо киирэллэр. Олортон биирдэстэрэ – «ЭкоШаг» куонкурус.
«ЭкоШаг» куонкурус үөрэҕирии тэрилтэлэригэр бэйэлэрин айар-тутар көҕүлээһиннэрин киэҥ эйгэҕэ биллэрэллэригэр уонна экология боппуруоһун сырдатыыга уонна оҕону иитиигэ тус кылааттарын киллэрэллэригэр кыах биэрэр. Биһиги кинилэр идиэйэлэрэ уонна бырайыактара оҕо дьоҥҥо экология култуурата үөскүүрүгэр уонна тулалыыр эйгэҕэ эппиэтинэстээх буола улааталларыгар туһалаах өттүнэн дьайыаҕар бүк эрэллээхпит», – диир СӨ Үүнэр көлүөнэ тус сыаллаах пуондатын генеральнай дириэктэрэ Владимир Егоров.
Бырайыактар хайысхалара
Бу куонкуруска киирсэр түөрт хайысхаттан биир талбыттарыгар кыттабыт диэн, сайаапка түһэриэхтэрин сөп:
«Экологияны сырдатыы» («Экопросвещение») – үөрэнээччилэргэ уонна оскуолаҕа киирэ илик оҕолорго экология туһунан, ол иһигэр чинчийэр үлэ көмөтүнэн сырдатар араас тэрээһини тэрийии уонна ыытыы;
«Экологияҕа баҕа өттүнэн көмөлөһүү» («Эковолонтерство») – уопсай үөрэхтээһин тэрилтэлэрин үөрэнээччилэрин уонна (эбэтэр) оскуолаҕа киирэ илик оҕолору кытыаран, волонтёр көҕүлээһиннэрин сайыннарыы;
«Экология туризма» («Экотуризм» )оскуолаҕа киирэ илик оҕолору уонна оскуола үөрэнээччилэрин экологияҕа сыһыарар, ийэ айылҕаҕа тапталларын уһугуннарар сыалтан экология саҥа аартыктарын уонна морсурууттарын олохтуур, баары саҥардан, тупсаран оҥорор көҕүлээһиннэри, ол иһигэр чинчийэр үлэни ыытан туран, өйөөһүн;
«Ыраас кытыл» («Чистые берега») – уу эко-тиһигин үйэтитиигэ, үөрэтиигэ уонна ону харыстыырга туһаайыллар тэрээһиннэри ыытыы уонна тэрийии.
«Чахчы суолталаах уонна интэриэһинэй бырайыактары көрүөхпүтүн баҕарабыт»
Дьэ, ити курдук, бу куонкуруска кыттааччы үөһэ этиллибит түөрт араас хайысхаттан биир сөбүлээбитин талан, бырайыак бэлэмниэхтээх. Онуоха куонкуруска кыттааччы тэрилтэтин туһунан тэттик иһитиннэрии оҥорор, хамаандатын билиһиннэрэр уонна бырайыагы бэлэмниир, халаандаарынан былааны уонна симиэтэни оҥорор. Киирбит бырайыактары куонкурус хамыыһыйата эрдэттэн анаан оҥоһуллубут киритиэрийинэн сыаналыыр. Холобур, ордук наадалааҕын (актуальность), сыалын-соругун, көдьүүһүн, дьиҥ олоххо киирэр кыаҕа төһө улаханын уонна туохха олоҕурарын, тирэҕирэрин учуоттууллар. «Бырайыак ханнык, туох кыһалҕаны быһаарыыга туһуланара чопчу ыйыллыахтаах уонна ыстатыыстыка чахчытынан бигэргэммит буолуохтаах. Холобур, сөбүгэр оҥоһуллубут паарка, искибиэр суоҕа, олох аҕыйаҕа, тиийбэтэ эбэтэр эбэ кытыла киртийбитэ. Эбэтэр, өскөтүн экологияны сырдатыы бырайыага буоллаҕына, дьиҥ балаһыанньаны муҥутуур чопчутук, сөпкө сыаналыырга тирэх буолар ыйытык ыытыллыбыт буолуохтаах, төһө оҕо экология уона экология кыһалҕаларын туһунан билэрэ, төһөтө ол туһунан ончу билбэтэ ыйыллар. Итинэн биһиги, куонкуруска кыттар сайаапкалаһааччылар ортолоругар, чахчы да, экологияны сырдатыыга уонна оҕону иитиигэ туһуланар интэриэһинэй уонна олус наадалаах бырайыактары көрүөхпүтүн баҕарабыт», – диэн Пуонда тус сыаллаах бырагыраамаларга управлениетын начаалынньыга Сардана Попова.
Хаһан, хайдах кыттыахха сөбүй?
Куонкуруска кыттар сайаапканы бу дьыл алтынньы 11 күнүттэн сэтинньи 19 күнүгэр диэри хомуйа сылдьаллар. Оттон сэтинньи 20 – ахсынньы 10 күннэригэр бастыҥ бырайыактары талан, кимнээх кыайбыттара быһаарыллан, куонкурус түмүгэ тахсыахтаах. Оттон ол кыайыылаах тахсыбыт бырайыактары олоххо киллэрии анаммыт кэмнээх-болдьохтоох – кэлэр 2024 сыл тохсунньу 9 күнүттэн сэтинньи 30 күнүгэр диэри. Бырайыак гранын кээмэйэ – 200 тыһ. солк. диэри.
Бырайыак бүддьүөтүгэр бырайыак тэрээһиннэрин олоххо киллэрэргэ анаан (нолуогу уонна усунуоһу ааҕан туран), штаты таһынан исписэлиистэргэ өҥө оҥороллорун иһин төлөнөр ороскуот эмиэ киириэн сөп. Ол гынан баран ол кээмэй грант сууматын 30 бырыһыаныттан элбэх буолуо суохтаах диэн ирдэбил баар. Ону таһынан куонкуруска сайаапкалаһааччылар бэйэлэрэ кыттыгас үбү угалларын ыйыахтарын сөп, ол суумата бырайыак симиэтэтигэр бырайыакка ирдэнэр сууматтан туһунан суруллуохтаах.
Бырайыагы олоххо киллэриигэ быһаччы сыһыана суох ороскуот уонна тэрилтэ ороскуота бүддьүөккэ киллэриллибэт уонна үбүлэммэт. Сайаапка толоруллар халыыбын уонна куонкурус толору балаһыанньатын СӨ Үүнэр көлүөнэ тус сыаллаах пуондатын официальнай саайтыгар – fondyakutia.ru. – киирэн, сиһилии билиҥ.
Андрей ШИЛОВ матырыйаалынан ЛОҺУУРА.
