Ааспыт нэдиэлэҕэ Сунтаар улууһун, омуннаабакка эттэххэ, аһынан-үөлүнэн бүтүннүү хааччыйан олорор “Татыйыына” хампаанньа бөлөҕүн салалтатыттан бэрт дьиибэ суругу тутан соһуйдубут аҕай. Сунтаарга “Татыйыына” фирма киэҥник биллэр. Хас биирдии нэһилиэккэ эрэ буолбакка, тэрилтэ ыаллыы сытар Ньурба улууһугар кытары маҕаһыыннардаах. Тэрилтэ бэйэ оҥорон таһаарар сыахтаах. Инньэ гынан, олохтоохтору олохтоох аһынан-үөлүнэн, тутуу матырыйаалынан, миэбэлинэн хааччыйар. Тэрилтэ улууска үлэ миэстэтин таһаарар биир бөдөҥ тэрилтэнэн буолар. Маны таһынан, социальнай партнер быһыытынан, тэрилтэ улууска биир тарбахха баттанар меценат буолар.
Ол эрээри, дьон туһугар ис сүрэҕиттэн кыһаллан үлэлиир тэрилтэ үлэтин атахтыыр дьон эмиэ баар. “Биһиги үлэбитин атахтыыр, ханнык да суруллубут сууту-сокуону билиммэт хара санаалаах дьон мэһэйдиириттэн сылайдыбыт. Көмүскэл көрдөөн быраабы араҥаччылыыр уорганнарга үҥсүбүппүт да, күн бүгүн туох да күттүөннээх быһаарыы ылылла илик” диэн ис хоһоонноох суругу туттубут. Ол туһунан, саас-сааһынан.
Хас саас ахсын Оччугуй Ботуобуйа уонна Түүкээн үрэхтэргэ суол хаайан, понтон муостатын түһэрэллэр. Урукку өттүгэр Оччугуй Ботуобуйаҕа харчы хаһыйан ылаары үрэх аннын эҥин хастара-хастара туораталыы сылдьыбыттаахтара. Хата, ол билигин бэрээдэктэнэн турар. Оттон Түүкээҥҥэ эмиэ үрэҕи туоратыыны хонтуруоллуур хаайыылаахтар бөлөхтөрө эрэй бөҕөтүн көрдөрө сылдьыбыттаах. "Татыйыыналар" биһиэхэ ыыппыт суруктарыгар этиллэринэн, хаайыылаахтар бөлөхтөрө понтон муостатынан туораталларын иһин, “Татыйыыналартан” сырыы ахсын үлүгэр “түһээн” көрдөөн сордообуттар. Аны туран, бэйэ оҥочотунан, саараама, туораппаттар эбит. Хайаан даҕаны бас быстар сыанатын төлөөн туран , кинилэр “бас билэр” понтоннарынан эрэ туоруохтааххын.
Сунтаар уонна Ньурба улуустарыгар уопсайа 50-тан тахса тыһ. киһи олорор. Онон бу бөлөхтөр балтараа ыйы быһа Түүкээҥҥэ уонна МУАДка харчы баһан ылалларын кимнээҕэр үчүгэйдик өйдүүллэр. Онуоха бу хара дьыалаларын ким да мэһэйдээбэтин, ким да орооспотун туһугар улахан интэриэстээхтэр.
Аны туран, быйыл бу бөлөхтөр үрэхтэри хонтуруоллууртан сөп буолбакка, аны Сунтаар-Устье аннынан паром сырыытыгар тииспиттэр. Устье аннынан “Татыйыына” хампаанньа бэйэтин паромун түһэрээри гыммытыгар, бу бөлөхтөртөн улахан суоһурҕаныылар киирбиттэр. Эбиитин “общакка” диэн халлаантан ылан “түһээн” көрдөөбүттэр.
“Татыйыына”социальнай суолталаах бородууктанан нэһилиэнньэни бүтүннүү хааччыйар буолан, ас-үөл сыаната үрдээбэтигэр интэриэстээх. Оттон сыана тырааныспар ороскуотуттан быһаччы тутулуктанарын өйдүүбүт. Инньэ гынан, бэйэтин паромунан тастаҕына, олус улахан ороскуоту көрсүө суох этэ. Ол иһин "Татыйыына" бэйэтин паромун түһэрбит. Оттон хаайыылаахтар “Татыйыыналартан” түһээн көрдөөн барбыттарыгар “биһиги туох баар сокуон ирдиир нолуогун судаарыстыбаҕа төлүү олоробут, онон эһиэхэ тоҕо биэриэхпитий? Төлөөбөппүт” диэн батыммыттар. Сөпкө гыналлар.
Ону сөбүлээбэккэ, бэс ыйын 1 күнүгэр сүгэлээх, быһахтаах бөлөхтөр паром үлэһиттэригэр саба түспүттэр! Матырыйаалынай эрэ хоромньу буолбакка, дьон тыыныгар туран, доруобуйаларын энчирэппиттэр. Дьэ, бу, сайдыылаах 21-с үйэ дэнэр кэммитигэр маннык сүгэ, быһах туһахтанан саба түһэллэр! Билигин силиэстийэлиир уорганнар бу быһылааны үөрэтэ сылдьаллар диэн буолла. Ол да буоллар, онтон кумаардаан да көрбөккө, биир куомуннаахтар паром үлэһиттэрин уонна ол охсуһуу туоһуларын куттуур сыаллаах кэтии-маныы сылдьаллар. Ол эбэтэр, кинилэр быраабы араҥаччылыыр уорганнар иннилэригэр былаастарын көрдөрөн, сокуоннайа суох суйдуур сыаллаах дьарыктарыттан аккаастанар санаалара суоҕун кэрэһэлиир.
Кинилэр “түһээн” төлүүртэн аккаастанар дьону тоһутар, ырыынак сокуонунан күрэстэһээччилэрин туоратар санаалаахтара биллэр суол.
Татыйыына үлэһиттэрэ “Бу маннык бас-баттах барыыны олохтоох былаастар, быраабы араҥаччылыыр уорганнар хайдах да тохтоттохторуна сатанар. Маннык сууту-сокуону билиммэт дьон тыын суолталаах өрүһү туоратыыны бас билэн олордохторуна, улууска тиэрдиллэр табаар сыаната үрдүүрүгэр күһэйэллэр. Онто да суох ыарахан усулуобуйаҕа үлэлиир урбаанньыттарга маннык буруйу оҥорор бөлөхтөр ыйаастан бараллара хайдах да сатаммат” дииллэр.
Дьиҥэ, бу эргин норуокка биллэринэн, “харалар” диэн аатырбыт хаайыылаахтар куомуннаахтара оскуола оҕолорун, ыччаты бэйэлэрин кэккэлэригэр ыххайан киллэрэллэр уонна кинилэринэн оскуола оҕолоруттан куттаан туран харчы хомуйтараллара кистэл буолбатах. Ол “мустууттан” куттанан, төрөппүттэр оҕолорун атын сиргэ үөрэттэрэ ыытарга күһэллэллэрэ баар суол. Нэһилиэнньэ бу кыһалҕаҕа бу сыллар тухары араастан болҕомтону уура сатыыр да, билиҥҥитэ кыалла илик.
"Татыйыына" үлэһиттэрэ толорор, сокуону оҥорор, муниципальнай былаас уорганнарыгар туһаайан, биһиги эрэдээксийэбит нөҥүө бу кыһалҕаны төрдүттэн суох оҥороллоругар, боппуруоһу быһаарар уолдьаспытын туһунан этэллэр.
“Биһиги хампаанньабыт 20-тэн тахса сыл устата бүтүн улууһу хааччыйан кэллибит. Ол эрээри, хомойуох иһин, кэккэ сыллар усталарыгар биһиги үлэбитин туорайдаһар, ханнык да сокуону билиммэт быһыыны-майгыны төрдүттэн суох оҥорорго судаарыстыба таһымыгар таһааран быһаарар уолдьаста. Билигин дьалхааннаах 90-с сыллар кэмнэрэ ааспыта. Арасссыыйа саҥа сайдыылаах таһымҥа тахсар сыалы-соругу туруорунар. Онуоха сокуону кэһии курдук кыдьык мэһэй-таһай буолара саарбахтаммат. Инньэ гынан, биһиги улууспутугар көстөр курдук хартыына хайаан да суох оҥоһуллуохтаах. Биһиги олохпут Төрүт Сокуон мэктиэтинэн салаллар. Биһиги дойдубутугар суут-сокуон. Быраап диэн баар. Ону хас биирдиибит хайаан да тутуһуохтаах. Хас биирдии уопсастыба чилиэнэ сокуону убаастаан тутустаҕына эрэ сайдар кыахтаныахпыт, кэлэр кэскилбит түстэниэҕэ. Оттон сокуону аанньа ахтыбат дьон баарын тухары, кэхтиигэ эрэ төннүөхпүт” диэн “Татыйыына” үлэһиттэрин илии баттааһыннаах сурук түмүктэнэр.
***
Биһиги бу суругу тутан баран СӨ Ис дьыала министиригэр В.Прокопенкоҕа, Саха сирин борокуруоругар Н.Пилипчукка, Силиэстийэлиир Кэмитиэт Саха сиринээҕи Управлениетын салайааччытыгар А. Заболиченкоҕа сурук ыыппыппыт. Ис дьыала министиэристибэтин холуобунай ирдэбил управлениета дьарыктана сылдьар диэн буолла. Арассыыйа ХК үс ыстатыйатынан дьыала тэриллибит. Ол эрээри, дьыала тэриллибитэ диэн улахан ситиһии буолбатах. Аны сиэрдээх силиэстийэ ыытыллыан наада. Манна силовой структуралар өттүлэриттэн эрэ буолбакка, былаас өттүттэн эмиэ улахан болҕомто ууруллуон наада. Эрэдээксийэ бу балаһыанньаны кыраҕатык кэтээн көрөр.
Источник: kyym.ru
Сэҥээриилэр