Сыана түстэ дуу, таҕыста дуу?

Арҕааҥҥы дойдулар сааҥсыйалара аска-үөлгэ, дьиэҕэ-уокка төһө дьайда? Сыанабыт түстэ дуу, таҕыста дуу? Маныаха нэһилиэнньэ саамай туһанар, тыын эйгэлэрин ырытан, тэҥнээн көрдүм. Биирдиилээн дьарыктанар дьоҥҥо, туһааннаах тэрилтэлэргэ эрийэ сырыттым, маҕаһыыннарга сылдьан сыананы туоһуластым. Ыстатыйабар бородуукта, дьиэ, тутуу матырыйаалын, бытовой тиэхиньикэ, суотабай төлөпүөн бүгүҥҥү сыаналарын туһунан салгыы аах.   

Күннээҕи бородуукта сыанатын билсээри, улахан маркеты уонна кыра маҕаһыыны тэҥнээн көрдүм.

Ыйыллыбыт табылыыссаҕа көрөрбүт курдук, куорат киинигэр баар “Токко” маркекка бородуукта хас да арааһыгар сыаната чэпчэки эбит.

“Токко” маҕаһыын администратора:

– Сааҥсыйа иннинэ биһиэхэ саахар оннооҕор кууһунан атыылыыр базалартан да чэпчэки, 1 кг – 74,90 солкуобай этэ, сыана үрдээбитигэр 150 солк. буолбута, биир илиигэ үстүү кг атыылаабыппыт. Быһа холоон сыана 15-20% үрдээтэ. “Дуоллар түстэ, сыанаҕыт тоҕо уларыйбатый?” диэн сөбүлээбэт дьон бааллар. Биһиги манна сыананы көҥүл быһа олорбоппут: поставщиктартан тутулуктанабыт. Ону тэҥэ хас биирдии маҕаһыын бэйэтин бырыһыанын эбэр буоллаҕа дии. Бородуукта кыралаан түһэр, ол оннугар бытовой хиимийэ сыаната хайдах тахсыбыта да, ол курдук тутуллан турар, өссө ыарыах курдук. Ордук прокладкалар, сомпууннар сыаналара таҕыста. Холобур, “Always” прокладка 130-140 солк. этэ, билигин – 269, улахан кээмэйдээх “head&shoulders” 400 солкуобай иһинэн буоллаҕына, бүгүн 460 солкуобайга атыылана турар. Ыскылаакка сөптөөх ас-үөл, табаар баар. Хамнаска, үлэһиттэргэ сааҥсыйа охсубата, үлэлээбиппит курдук үлэлии сылдьабыт.

Аны кыбартыыра, чааһынай дьиэ, тутуу матырыйаалын сыанатын туоһулаһыахха.

Екатерина Иванова, “СК-Недвижимость” риелторскай тэрилтэ салайааччыта:

– Билиҥҥи балаһыанньаны этэр буоллахха, ырыынак чөлүгэр киирэн эрэр. Сааҥсыйа бастакы долгунугар, кырдьык, айманыы баара. Киин Баан бырыһыан ыстаапкатын үрдэтэн кэбиһэн, ипотека ылар дьон дохуота хапсыбат, баан ирдэбилигэр сөп түбэспэт буолан хаалбыта. Онон сиэттэрэн, баантан аккаас кэлэр түгэнэ элбэх этэ. Аны сыана халбаҥныыр кэмигэр атыы тохтообута. Мин 20 эксклюзивнай этиибиттэн 11 атыылааччы дьиэтин тута атыыттан устубута. “Перекупщиктар” эрэ дьиэлэрэ хаалбыта. Ол эрээри быыһык кэмҥэ дефолт буолуо диэн, уу харчыга ыксалынан дьиэ ылбыттар эмиэ бааллар. Холобур, ол саҕана 1 хостоох кыбартыыраны 6,5 мөлүйүөҥҥэ ылбыттара, билигин ол дьиэни итиччэ сыанаҕа ылаллара саарбах.      

Судаарыстыбаннай өҥөнөн ДВИ бырыһыана улааппатаҕа. Онон, ити кэмҥэ “2 %-ны аны тохтотон кэбиһиэхтэрэ, атыыланар дьиэ суох буолуо” диэн, дьиэ ылынаары сабыта түсүһүү буолбута. Наһаа элбэх киһи сүбэҕэ-амаҕа наадыйар этэ, күнү быһа төлөпүөҥҥэ олорбут күннэрбит бааллара. “Билигин ылан кэбиһэбин дуу, күүтэбин дуу? Балаһыанньа хайдах буолуой? Туох сылыктааһыны оҥороҕун?” – диэн дьон саарбахтаабыта, мунаарбыта. Биир килийиэммин этэр буоллахха, бу балаһыанньа буолуон аҕай иннинэ 1 хостоох кыбартыыратын атыылаан баран, эргэ дьиэҕэ 3 хостооҕу ылыан баҕарбыта да, бырыһыан үрдээн, кыбартыыра сыаната тахсан хааллаҕа дии,   онон, отуойкаҕа олорон хаалла.

Бу кэнники сылларга чааһынай дьиэҕэ талаһааччы элбээтэ. Арааһа, хоруона хамсыга да дьайда быһыылаах. Сэргэлээххэ 10 суотайдаах кураанах учаастагы уу харчынан 7 мөлүйүөҥҥэ ылар дьон бааллар. Онон, куоракка саҥатык уонна тутулла турар таас кыбартыыраҕа сыана кыралаан түһэр буоллаҕына, учаастактарга сыана олох түспэккэ турар. Урукку тутуулар: сталинкаларга, хрущевкаларга наадыйыы олох аччаата. Ипотеканан ылар дьон саҥа кыбартыыраны ыла сатыыллар. Сүрүннээн 203 түөлбэҕэ уонна “Прометейга” дьиэлэр үчүгэйдик атыыламмыттара. Балаһыанньа биллэ тупсан эрэр, өйдүүргүт буолуо, сааҥсыйа саҕаланаатын кытта ипотека ыстаапката өрө тэппитэ дии, 20-тэн тахса буолбута. Билигин саамай чэпчэки көрдөрүүлээх – Сбербаан 13,9 %. Ону тэҥэ судаарыстыба өйөбүлүнэн ДВИ, дьиэ кэргэн ипотеката уонна 9 %-наах “Господдержка-2020” бырагыраамаларынан хото туһаналлар. Кыбадыраат миэтэрэтэ аччаабыта 120-130 тыһыынчаҕа тиксэн турар. Куорат киинигэр 1 хостоох кыбартыыра сыанатыгар куорат таһыгар 3-4 хостооҕу ылыахха сөп. Оройуонуттан, дьиэ сылыттан, туругуттан учуоттанар. Кыралаан атыы-тутуу элбээтэ. Дьиэ тутар хампаанньалар былаан быһыытынан үлэлии тураллар, ким да сабыллыбата. Атыылаһааччылар да бааллар, чааһынай секторга наадыйыы улахан. Мин риелтордыахпыттан үс кириисиһи аастым: 2009, 2014 сс. Дьиэ – тыын боппуруос, онон кэмтэн, кириисистэн тутулуга суох дьиэ син биир атыыланар.

Николай Романов, "Улуу Строй” тэрилтэ тойоно:

–Тутуу матырыйаалыгар сыананы ыйытар буоллаххытына, барытыгар кыра үрдээһин бэлиэтэнэр. Холобур, куоракка биир кууп пиломатериал 34 тыһыынчаҕа тэҥнэстэ. 2021 сылы кытта тэҥнээтэххэ, тутуу матырыйаалыгар сыана 110% үрдээтэ. Мас эрэ сыаната үрдээбитэ диэҕи оннук буолбатах, барыта үрдээтэ. Сааҥсыйа кэннэ улаханнык уларыйа илик. Холобур, Дьобуруопа сабыллыбытын кэннэ, түннүк 20-30% таҕыста. Тимир сыаната түһүөхчэ-түспэккэ турар, кып-кыранан чэпчээбитэ. Пиломатериал түһүө дииллэр да, саарбах. Мас кырыымчык буолуох курдук, онон, өссө ыарыа турдаҕа.

Биһиги дьиэни тутууга сыанабытын улаханнык ыараппакка турабыт. Дьон да харчыта оччо суох. Матырыйаалбытын Иркутскайтан, Новосибирскайтан сакаастыыбыт. Кууһунан элбэх суумаҕа ылан кэбиһэбит. Хаһыс да сылбытын үлэлэһэр поставщиктардаахпыт. Бытархай өттүн эрэ мантан ылыахпытын сөп. Билигин Дьокуускай эргин, Чурапчынан, Бэс Күөлүнэн 9 биригээдэ үлэлии сылдьар. Дьиэни “под ключ” туттарабыт. Сыананы наһаа күүскэ тэппэт курдук эбии өҥөлөрдөөхпүт: былаастыктан киэли оҥорор, тимири кытта үлэлиир сыахтаахпыт.

Дьон ордук 7*8 кээмэйдээх икки этэстээх дьиэни туттарар. Саха киһитигэр мас дьиэ саамай табыгастаах дии саныыбын. Бэйэбит кыахпытынан былаан быһыытынан үлэлиибит. Бастакы сакаастарбытын туттартаан эрэбит.  

Онтон аны, дьэ, бытовой тиэхиньикэни көрүөххэ.

Тэлэбиисэр, ноутбук сыанатын көрө “Телезавр” маҕаһыыҥҥа киирэ сырыттым. Кулун тутар саҕаланыыта сыана 10% тахсыбыт, билигин урукку көрдөрүүтүгэр түспүт. “Биһиги чааһынай тэрилтэ буоламмыт, сыананы көрөн халбаҥнатабыт. “Samsung”, “LG” Арассыыйа ырыынагыттан барыах курдук, онон, дьон тэлэбиисэр көрүнэригэр ордук ити мааркалары талар. Ноутбук арааһа элбэх, сыана ис кыаҕыттан, туох матырыйаалтан оҥоһуллубутуттан, төһө докумуону, хаартысканы, видеоны харайар кыамтатыттан тутулуктанар. Офис курдук туттарга эбэтэр ыйааһыннаах оонньуулары киллэрэн туһанарга араас-араас сыаналаах, ким хайдах үлэлиириттэн, туһанарыттан тутулуктаах”, – диэн консултаан уол кэпсиир.

Аныгы киһи төлөпүөнэ суох табыллыбат. Биир төлөпүөнү хас эмэ сылы быһа илдьэ сылдьар дьон бааллар, оттон муоданы батыһан, саҥаттан саҥа тахсар моделлары эккирэтэр атыылаһааччылар бу саас төлөпүөн ылартан арыый туттуна түспүт буолуохтаахтар. Холобур, Iphone 13 PRO 128 gb сааҥсыйа буолаатын кытта 160 тыһыынчаҕа диэри өрө тэппитэ. Оттон билигин смартфоннар төһөлөрүй? Электроника маҕаһыыннарын кэтээн көрөн баран, федеральнай уонна чааһынай маҕаһыыннар прайс-лиистэрин тэҥнээн көрдүм. Табылыыссаҕа дьон саамай сөбүлээн туттар суотабай төлөпүөннэрин кэнники тахсыбыт моделларын сыаналара көстөр.

Сэрэйиллибитин курдук, чааһынай маҕаһыыннар сыаналара чэпчэки буолан таҕыста. Атыылаһааччы хантан тугу ылара – бэйэтин бырааба.

Ордук, мал-сал уонна күннээҕи бородуукта сыаната кыралаан түспүт диэн түмүккэ кэллим. Арассыыйаны аймаабыт сааҥсыйа биир ый кэриҥэ нэһилиэнньэни ыксата сырытта. Билигин доллар курса түһэн, кыра-кыралаан барыта орун-оннугар киирэн эрэр. Ол эрээри “тас дойдуттан кэлэр туттар малбыт-салбыт, электроникабыт, тиэхиньикэбит ырыынактан сүтүөн сөп” диэн саҥаны консултааннартан элбэхтэ иһиттим. Олорон истэхпит аайы көстөн иһиэ.  

Айаана Ларионова.