Кыргызстан өрөспүүбүлүкэтин, Чуй уобалаһын, Аламудун оройуон Байтик бөһүөлэгиттэн сылдьар 27 саастаах Уулжан Даулетбекова “Дневник мигранта” диэн бэрт интэриэһинэй ис хоһоонноох кинигэтэ “Көмүөл” кинигэ кыһатыгар 1000 ахсаанынан бэчээттэнэн күн сирин көрдө. Уулжан бу кинигэтигэр биир дойдулаахтара – мигрант кыргыыстар – олохторун-дьаһахтарын, үлэлэрин-хамнастарын, сорохтор уустук түмүктээх дьылҕаларын туох да кырааската, тупсарыыта суох, баары баарынан, дьиҥ олохтон ылан итэҕэтиилээхтик суруйар. Сорох-сорох түгэннэри харах уута, дууһа айманыыта суох аахпаккын.
Чэ, ол туһунан саас сааһынан...
Ыраас санаа ыралаах
– Ассалому алейкум, Уулжан! Орто Азияттан сыдьааннаах буолаҥҥын, аймаҕым, балтым курдук чугастык санаан олоробун. Мин Узбекистаҥҥа 10 сыл олорбут дьоллоохпун. Онно кыргыыс омук түөлбэлээн (компактное проживание) олорор дэриэбинэлэрэ бааллар. Үгүс кыргыыс дьүөгэлэрдээхпин. Онон бу кэпсэтиибитигэр бэйэ-бэйэбитин үчүгэйдик өйдөһөр буоллахпыт. Бишкектэн төһө ыраах сиргэ олороҕунуй?
– Бишкектэн 4 км тэйиччи сытар Байтик бөһүөлэгэр олоробун. Ийэм буҕаалтырынан үлэлиир, аҕам – биэнсийэлээх. Урут профессиональнай училищеҕа дириэктэринэн үлэлээбитэ.
– Ааккын ис хоһоонун биллэххэ, уол оҕолуу эбит. Тоҕо?
– “Уул” – “уол”, “жан” – “дууһа” диэн өйдөбүллээх. Төрөппүттэрим уол оҕону наһаа кэтэспиттэр, ону баара, эдьиийдэрим кэнниттэн 3-с кыыс оҕонон төрөөбүппүн. Мин күн сирин көрөрбөр (1993 с.) Сэбиэскэй Сойуус ыһыллыбыта, солкуобай булкуллубута. Ол иһин, “бу кэнниттэн, баҕар, уолланыахпыт” диэн ыра санаалаах миигин Уулжан диэн ааттаабыттар. Ол эрээри, мин кэннибиттэн өссө биир кыыс, ол эрэ кэннэ кэтэһиилээх быраатым төрөөбүттэрэ.
– Бэйэҥ туох үөрэҕин бүтэрбиккиний?
– Колледжы үөрэнэн бүтэрбитим, телекоммуникация сибээһин үлэһитэ идэлээхпин.
– Билигин тугу үлэлиигин?
– Билиҥҥитэ, дьиэҕэ олоробун. Бүтэһик үлэлээбит сирим – “Вилка-Ложка” эрэстэрээҥҥэ менеджердээбитим.
– Кистэл буолбатах буоллаҕына, хамнаһыҥ төһө этэй?
– 30-40 тыһ. солк. этэ. Аа-дьуо тиийэрэ, өссө уурунар этим.
– Саха сирин хантан билэн кэлбиккиний? Эрдэ бу дойду туһунан истэр-билэр этиҥ дуо?
– Манна бииргэ төрөөбүт эдьиийим дьүөгэтэ баара, ол иһин эдьиийбин кытта 2014 сыл сайыныгар кэлсибитим. Оччолорго баара-суоҕа 21 саастааҕым. Саха сирин туһунан остуоруйаҕа кэпсэнэр алмаас дойдутун курдук өйдөбүл баара. “Саха сиригэр кэрэ буолуу солуонугар менеджеринэн үлэлээн, ыйга 2 тыһ. дуоллар хамнастанаҕын” диэн кэпсииллэрин истэн, аһара сөҕөн, миигин ким эрэ үлэлэтээри кэтэһэн турарын курдук, өрө көтөҕүллэн аҕай кэлбитим. Ол эрээри, дьиҥнээх олоххо оннук буолбатах эбит этэ.
– Төһө кэм устата “адаптацияны” аастыҥ? Эһиги аатырар Иссык Кульгутугар холоотоххо манна үөнэ-көйүүрэ элбэҕэ, куйааһа, тымныыта?
– Оо, Иссык Куль күөл диэн Киргизия чөмчүүк тааһа, киэн туттуута буоллаҕа. Дириҥинэн аан дойдуга 7-с миэстэҕэ сылдьар аатырбыт күөл. Сылын аайы аан дойду бары муннугуттан дьон-сэргэ сынньана, күүлэйдии кэлэллэр. Төрөппүттэрбит биһигини, оҕолору барыбытын, иммунитеппытын бөҕөргөтөөрү мэлдьи илдьэн сынньатааччылар.
Бастакы сылбын ыараханнык аһарбытым. Кэлээт 2 күн ырыынакка, 2 күн кафеҕа кассирдаан саҕалаабытым. Төрөппүттэрбиттэн, дьиэбиттэн-уоппуттан хаһан да арахпатах, тэйбэтэх буоламмын – наһаа ыарахан этэ. Дьоммун, дойдубун ахтан эрэйдэнэрим. Сайына кумаарынан адьас кэһэппитэ. Аны кыраантан ууну сатаан испэккэ биир эрэй. Биһиги дойдуга кыраантан ууну сиикэйдии төһө баҕарар иһэҕин. Онон бастакы өйдөбүлүм наһаа үчүгэй буолбатах этэ. Онтон сотору кэминэн кыраан уутугар үөрэммитим, кумаардары кытта “бодоруспутум”, мэктиэтигэр, ыстаабат, ытырбат буолбуттара.
Манна сиигэ суох кураанах тымныы эбит. Ичигэстик таҥна сырыттахха киһи син тулуһар. Үрүҥ түүн диэн баарын билэн наһаа сөхпүтүм. Бастакы кэлбит күммэр, хараҥарарын кэтэһэн утуйбакка олорорбун көрөн, эдьиийим дьүөгэтэ: “Тоҕо утуйбакка олороҕун?” диэн ыйыппытыгар, “таһырдьа өссө да хараҥара илик дии, хайдах утуйуохпунуй?” диэн, манна сайын түүн хараҥарбатын билэн наһаа соһуйбуппун саныыбын.
“Якутия навсегда поселилась в моем сердце”. Уулжан
Саха сирэ – мин сүрэхпэр
– Онтон билигин Саха сирин хайдах ылынаҕыный?
– Манна олорон, Бишкеккэ хайдах курдук минньигэс дьаабылакалар үүнэллэрин, фрукта элбэҕин, сылааһын-итиитин кэпсиирим. Онтон олорон истэҕим аайы, сылын аайы дойдубар күүлэйдии барар буолуохпуттан, атыны туойар буолбутум. Мин дьиҥнээх олоҕум Саха сиригэр баарын, бу дойдуга толору дьоллоох олоҕунан олорорбун, тыынарбын өйдөөн барбытым. Онтон дойдубар, Киргизияҕа, билигин мин көннөрү ыалдьыт эрэ курдук буолан хаалбыппын. Ол иһин дойдубар бардахпына, хаардаах, тымныы Сахам сирин ахтан, тиэтэйэ-саарайа төннөбүн.
– Бу кэм устата бэйэҥ өйүҥ-санааҥ, олоҕу көрүүҥ төһө уларыйда дии саныыгын?
– Бэйэм “харчы өлөрөр” сыаллаах-соруктаах кэлбит буоламмын, бастакы сылларбар бэйэбин харыстаммакка, өрөбүлэ суох үлэлээбитим. Онтон кэтээн көрдөхпүнэ, манна дьон-сэргэ аһара холкулар, аламаҕай, амарах санаалаахтар, ханна да ыксаабакка, тугу да сырсыбакка сылдьан үлэлииллэр-хамсыыллар. Ону көрөн, сыаналаан, мин эмиэ уоскуйбутум уонна харчы бу олоххо саамай сүрүн баай буолбатаҕын өйдөөбүтүм.
– Уулжан, манна үлэлээн, үп-харчы мунньунан, дойдугутугар тиийэн аа-дьуо кыбартыыра ылыныаххытын сөп буоллаҕа...
– Биир эрэ кыбартыыра буолбатах, хаһы да ылыныахха сөп. Холобурдаан эттэххэ, 3 бииргэ төрөөбүттэр үлэлии кэлэллэр. Үрдүк хамнастаах сиргэ – эрэстэрээннэргэ, кафеларга шеф-пуобарынан эбэтэр солуоннарга баттах кырыйааччынан үлэлииллэр. Хамнастара – 70, 80 тыһ. буолар. Дьэ, ол үптэрин мунньан – бастаан улахан, орто, онтон кыра уолларыгар дьиэ атыылаһаллар. Оннук үтүө холобур элбэх.
– Чэ, оччотугар биир мигрант хамнаһын ырытан көрүөххэ эрэ...
– Холобур, кассир эбэтэр дьиэ сууйааччы (үксүлэрэ бу үлэлэргэ үлэлииллэр) 25 тыһ. солк. хамнастаах. Өскөтүн күн аайы үлэлиир түгэнигэр, кини хамнаһа 50 000 тыһ. солк. буолар. Миграннар үгүстэрэ элбэх буолан биир сиргэ олороллор. Ол иһин биир киһи утуйар миэстэтигэр ыйга 5 тыһ. төлүүллэр. Аһыылларыгар бары кууһунан ас атыылаһар буоланнар, биир киһи ыйга 5 тыһ. солк. кыттыһар. Аны 5 тыһ. солк. – бэйэтэ туттарыгар уонна оптуобуска айанын ороскуота. Хаалбыт 35 000 тыһ. солк. дойдутугар дьиэ тутуутугар ыытар. Сылга кыччаабыта – 400-500 тыһ. солк. тахсан кэлэр. Маннык 3 сыл иһигэр дьиэ атыылаһар эбэтэр туттар харчыны мунньуохха сөп.
“Мигрант күннүгэ” кинигэттэн:
Кафеҕа үлэлии сылдьан, иһит сууйааччынан үлэлиир дьахтары кытта билсибитим. Кини “дойдубар коттедж дьиэ тутта сылдьабыт, тутуута бүттэ да, букатынныы дойдубутугар көһөн барыа этибит” диэбитэ уонна төлөпүөнүгэр дьиэтин хаартыскаларын көрдөрбүтэ. Оо, ону көрөн соһуйбуппуон! Хаартыскаҕа үрдүк кырасыабай олбуордаах, этээстээх “особняк” дьиэ, онтон дьиэтин иһинээҕи миэбэлээ-ээ! Харах халтарыйар кэрэтэ. Маннык баай көстүүлээх дьиэни туттаары кэргэнин кытта олохторун саамай үтүө 15 сылын Арассыыйаҕа аһарбытын кэпсээбитэ. Бэйэтэ бу сыллар устата, итинник сиэдэрэй, баай дьиэҕэ олороору “тобугар диэри” ууну кэһэн, киргэ-хахха булкуллан, иһит сууйааччынан үлэлээбит. Дьэ, итиннэ көстөр, сиэдэрэй олох төлөбүрэ.
Мигрант олоҕун үтүө, мөкү өрүттэрэ
– Соторутааҕыта “Мигрант күннүгэ” диэн кинигэни суруйан бэчээккэ таһаардыҥ. Туох санааттан суруйдуҥ?
– Бу – тус бэйэм олохпуттан күннүгүм. Күннүкпүн саҥа саҕалыырбар олохпор олус хомойбут, хоргуппут түгэннэрим бааллара. Кистээбэккэ эттэххэ, мин олоҕум ыра санаатын толорор туһугар харчы мунньунар сыаллаах-соруктаах кэлбитим. Ол иһин “мигрант” аатын сүкпүтүм.
Бу суруйуум – бэйэ дойдутуттан атын сиргэ көһүү, үлэҕэ барыы хайдах-туох өрүттээҕин, содуллааҕын көрдөрөр сыаллаах айымньы буолар. Кинигэм кыргыыстарга эрэ буолбакка, олохтоох омук ааҕарыгар эмиэ интэриэһинэй буолуо дии саныыбын. Хас биирдии мигрант атын дойдуга туох да бэлэмэ суох кэлэрэ өйдөнөр. Ислам итэҕэллээх омук буолан, биһиги омук, ордук кыыс оҕо, дьиэ кэргэҥҥэ кытаанах сиэргэ-туомҥа, ирдэбилгэ иитиллэбит. Ол курдук, хаһан да аҕа саастаах дьону утары саҥарбаппыт, ытыктыыбыт. Төрөппүт эппитэ биһиэхэ – суруллубатах сокуон, кинилэр тылларыттан, иитиилэриттэн тахсыбаккын.
Билигин Киргизияҕа, дьиҥинэн ханна баҕарар даҕаны, экэниэмикэ туруга сатарыйан, үлэтэ суох хаалыы элбии турар. Ол кыһалҕатыттан эдэркээн кыргыттар, уолаттар хаһан да харахтаабатах дойдуларыгар, кинилэри ким да күүппэт сиригэр барарга күһэллэллэр. Ол сылдьан араас үтүө, мөкү быһылааннарга түбэһэллэр. Онон, көмүскэлэ-харысхала суох, 25 саастарын да туола илик эдэр кыргыттары төрөппүттэрэ дойдуларыттан ыытыа суохтарын наада. Ол туһунан холобурдаан суруйуулар кинигэбэр бааллар.
– Төһө кэм устата суруйдуҥ?
– Балтараа сыл. Суруйар идэлээх киһи буолбатахпын. Онон хайдах баарынан сурулунна. Бастаан бэйэбэр анаан күннүк суруйан саҕалаабытым.
Биир дойдулааҕым Алтын диэн ааттаах кыыс манна кэлэн баран кэргэнэ суох сылдьан оҕоломмутун, ону төрөппүттэриттэн кистээбитин, кэлин олоҕо бэрт ыарахан суолунан салаллыбытын туһунан тус бэйэтин кэпсээнэ миигин сүрдээҕин долгуппута.
– Кинигэҕэ киһи уйулҕатын аймыыр суруйуулар бааллар. Биир эмэ холобуру сырдат эрэ.
– Миграннар ортолоругар аҕам саастаах, 60 саастарыттан тахсыбыт дьон элбэхтэр. Үгүстэрэ өрөбүлэ суох үлэлииллэр. Олору аһына көрөҕүн. Аҕыйах сыллааҕыта биир дойдулаахпыт дьахтар дойдутугар дьиэ атыылаһар туһугар, Астрахань куоракка баран 15 сыл устата күнүстэри-түүннэри ыарахан үлэҕэ үлэлээн, бэрт элбэх уурунуу харчылаах дойдутугар кэлбит. Ол кэмҥэ дойдутугар хаалларан барбыт кыракый уолчаана номнуо улаатан көрсүбүт. Дьахтар дьиэтигэр кэлэн баран тута сүтэн хаалбыт. Кэлин биллибитинэн, баар-суох соҕотох уола ийэтин өлөрөн баран, ол харчытыгар массыына атыыласпыт уонна ордубут харчытыгар табаарыстарын кытта “күүлэйдээбит”. Бу ынырык, дьулаан сурах Киргизия дьонун-сэргэтин улаханнык аймаабыта.
Манан мин миграция түмүгэр төрөппүт уонна оҕо икки ардыларыгар сылаас сыһыан сүтэрин, оҕо кыра сааһыттан “тыыннаах тулаайах” буоларын, өйө-санаата айманарын-ыһылларын көрдөрөбүн. Уонунан сылларга оҕо чугас аймахтарыгар олорон иитиллэр, ийэ-аҕа тапталын билбэккэ улаатар. Төһө даҕаны таҥастаах-саптаах, иһэ тот буоллар, син биир дьоло суох. Ол иһин “уһун харчыны” сырсан дойдуларыттан барбыт төрөппүттэр оҕолорун ортолоругар буруйу оҥоруу, бэйэҕэ тиийинии (суицид) элбэх.
– Уулжан, инникитин өссө кинигэ суруйар былааннаах эбиккин дии. Кистэл буолбатах буоллаҕына, туох туһунан?
– Бу кинигэни доҕорбор Афанасийга аныаҕым. Ол туһунан аан бастаан эйиэхэ эрэ анаан этэбин. Ол суруйуум атын атын омук эдэр дьоно (кыыс-уол) сыһыаннаһыыларын, холбоһон ыал буолууларын туһунан буолуоҕа. Холбоһуу, арахсыы элбэх. Ол туһунан бу кинигэбэр сиһилии баар буолуоҕа. Холобур, 5 оҕолоох, саха кыыһа кэргэннээх кыргыыс эдэр ыала 10-ча сыл устата бэркэ олороллор. Маны тэҥэ, хомойуох иһин, кыргыыс уолуттан оҕолонон баран быраҕыллыбыт эдэркээн саха кыргыттара эмиэ бааллар.
– Миграция үтүө да, мөкү да сабыдыаллаах буоллаҕа.
– Миграция үгүс киһи олоҕун – кирэдьииттэрин сабарга, дьиэ-уот туттарга, атыылаһарга уо.д.а – экэнэмиичэскэй балаһыанньаларын тупсарбыта өйдөнөр. Ол эрээри, алдьатыылаах-сууһарыылаах өрүтэ эмиэ элбэх. Биир дьахтары билэбин. Манна кэлэн иһит сууйааччынан, онтон баанньыкка өр кэмҥэ үлэлээбитэ. Ол сылдьан искэнинэн ыалдьан, дойдутугар тиийээт да суох буолаахтаабыта. Онон мэтээл икки өрүттээҕин курдук, миграция эмиэ үтүө да, мөкү да өрүттэрдээҕин олох көрдөрөр.
Таптал итэҕэли, омугу билиммэт
– Манна кыргыыс омук ортотугар атын омугу кытта ыал буолуу түгэнэ баар дуу?
– Ыал буолуу улахан суох. Ол эрээри, “сибээс” элбэх. Үксүн саха кыыһын уонна кыргыыс уолун икки ардыгар сыһыан. Саха уолаттара кыргыыс кыыһын кэргэн ылаллара ахсааннаах.
– Эн атын итэҕэллээх олохтоох омукка кэргэн тахсан эрэриҥ итэҕэлгитигэр сөп түбэспэт буолбатах дуо?
– Биллэн турар, сөп түбэспэт. Маннык ыал буолуу ислам нуорматынан “дьиҥэ суоҕунан” ааҕыллар. Ол эрээри таптал итэҕэли, омугу уонна сааһы билиммэт дии саныыбын.
– Олоҕуҥ аргыһа буолуохтаах талан ылбыт доҕоруҥ кимий? Хайдах билистигит, хантан сылдьарый?
– Бүлүүттэн төрүттээх Афанасий диэн. Кини билигин курьердыыр уонна таксыыстыыр. 2 сыл анараа өттүгэр бииргэ үлэлии сылдьан билсибиппит. Кини – курьер, мин диспиэччэр этибит. Дьоно куоракка олороллор. 2 улахан убайдаах уонна кыра балтылаах. Миигин олус үчүгэйдик көрсүбүттэрэ. Ийэтэ Ангелинаҕа маннык үчүгэй, дуоспуруннаах уолу иитэн таһаарбытыгар, түгэни туһанан, махталбын биллэрэбин. Афоням сыл саҥатыгар тохсунньу ыйга “кэргэн тахсарбар” этии киллэрэн, илии охсуһар биһилэх бэлэхтээбитэ (үөрэ, астына, киэн тутта көрдөрөр).
– Онтон бэйэҥ төрөппүттэриҥ хайдах ылыннылар?
– Төрөппүттэрим интэлигиэн, үөрэхтээх дьон сиэринэн, холкутук ылыммыттара. Мин талан ылбыппын сыаналыыр, ытыктыыр буоллахтара.
– Инники олоххун хайдах көрөҕүн? Саха сиригэр букатынныы олохсуйар былааннааххын дуо?
– Мин киһим – дойдутун дьиҥнээх патриота. Онон кинини бары өттүнэн өйүүргэ кыһаллыам. “Дьылҕам миигин Саха сиригэр олохсуйарга анаан ыыппыт быһыылаах” дии саныыбын.
– Дойдугар билиһиннэрэ илдьиэҥ дуу?
– Сиэри-туому, үгэһи тутуһан, иккиэн мин дойдубар баран, төрөппүттэрим алгыстарын ылан сыбаайбалыахпыт. Онон, дьаҥ-дьаһах намыраатаҕына, барардыы былааннанабыт.
– Оччоҕуна сыбаайбаны дойдугар оҥорор буоллаҕыҥ?
– Ол сиэр-туом кытаанахтык тутуһуллар. Мантан Афоня дьонун, бииргэ төрөөбүттэрин илдьэ барыахпыт. Онно сыбаайбалаан, манна төннөн кэлэрбитигэр мин дьонум бараан этиттэн астары, араас “илиҥҥи” минньигэс аһылыктары илии тутуурдаан ыытыахтара. Манна кэлэн, чугас дьоммутун ыҥыран күндүлүүр сиэри-туому тутуһуохпут.
– Үгэһи тутуһан, Афоня халыым биэрэр буоллаҕа? Туох үгэс тутуһулларый?
– Күтүөт өттүттэн харчынан 3 000 дуоллартан саҕалаан халыым төлөнөр. Төһөнөн элбэх сууманы төлүүр да, соччонон кыахтаахтык көстөр, сыаналанар, ытыктабылы ылар. Маны сэргэ, кыыһын улаатыннаран, иитэн таһаарбытыгар махталын бэлиэтин мин ийэбэр “ийэ үүтэ” (“материнское молоко”) диэн ааттаан, кыһыл көмүс киэргэллэри, ынаҕы эбэтэр харчыны биэриэн сөп. Оттон кийиит дьоно уолга “энньэ” диэн ааттаан олорор дьиэтин барытын миэбэлинэн хааччыйаллар.
– Ол аата уол өттүттэн кыыска халыым (калым), кыыс өттүттэн уолга энньэ (приданое) бэриллэр буоллаҕа.
– Оннук.
– Мин билэрбинэн, оҕо төрөөтөҕүнэ “Бешик той” сиэрэ-туома эмиэ тутуһуллар буоллаҕа.
– Оҕо төрөөтөҕүнэ “Бешик той” диэн ааттаан кийиит дьоно ынах, сылгы уонна эмиэ харчынан биэрэр үгэстээхтэр. Биһиги бу сиэри-туому судургутутарбыт буолуо.
– Төһө оҕону былаанныыгыт? Оҕолоргутун ханнык итэҕэлгэ иитиэххитий?
– Таҥара төһөнү биэрэринэн, 3-4 оҕону. Төһөнөн элбэх да, соччонон үчүгэй буоллаҕа. Оҕолор бэйэлэрэ билиэхтэрэ, дууһаларыгар ханнык итэҕэл чугаһын. Афонябын кытта бу тиэмэҕэ мэлдьи кэпсэтэбит.
– Оччоҕуна билигин бииргэ олоро илик буоллаххыт?
– Суох, абыычайбыт көҥүллээбэт. Кэргэн тахсан, сыбаайбалаан баран биирдэ олорон барыахпыт. Билигин эдьиийбин уонна кини оҕолорун кытта олоробун.
– Кэргэн таҕыстаххына, эриҥ араспаанньатын ылаҕын дуу?
– Суох. Бэйэм араспаанньабынан хаалабын. Оннук сүбэлэспиппит. Оҕолорбут Егоровтар буолуохтара буоллаҕа.
Аҕам аатын бэйэбэр араспаанньа гыммытым. Биһиэхэ оннук үгэс баар. Дьонум Айнура, Даулетбек Бойжановтар диэннэр. Мин аҕа оҕотобун, киниэхэ наһаа чугаспын. Аҕабын олус таптыыбын, таҥара курдук көрөбүн. Ыарыйдаҕына наһаа айманабын, “хайдах, туох сылдьара буолла” диэн мэлдьи саныыбын.
– Уопсайынан, Орто Азия омуктара аҕа аатынан араспаанньаны биэрэллэр. Узбектар эмиэ аҕаларын, эһэлэрин ааттарын оҕолоругар биэрэн араспаанньалыыллар. Дьикти үгэс.
– Кыргыыстарга да ол үгэс тутуһуллар. Аҕам аата Даулетбек, кини аатынан Даулетбекова буолбутум.
– Дэриэбинэҕэ баран олорон, ынах ыаҥ, от оттоһуоҥ этэ дуу?
– Бэйэм дэриэбинэҕэ үөскээбитим, улааппытым. Дьонум кэтэх хаһаайыстыбалаахтар – ынах, сылгы, бараан, куурусса. Ынах ыыр этим. Оту охсон, мунньан көрө иликпин, онон өйдөбүлүм суох. Быылтан, буруоттан тэйиччи тыа олоҕун сөбүлүүбүн.
– Орто Азия дьахталлара наһаа минньигэстик астыылларын билэбин. Тугу ордук сөбүлээн астыыгыный?
– Бешбармак уонна боорсок диэн астары ордук сөбүлээн астыыбын. Чэпчэкитик уонна судургутук астаналлар.
– Онтон ити казахтар национальнай астара дии...
– Казахтар арыый атыннык астыыллар. Бу астары биһиги омук эмиэ национальнай бүлүүдэбитинэн ааттыыбыт.
– Саха аһын боруобалаан көрдүҥ дуу?
– Кыһыллыбыт сиикэй балыгы наһаа сөбүлээн сиибин. Ол эрээри, Афоням, балык ханнык да көрүҥүн, буспутун да, сиикэйин да, сиэбэт.
“Мигрант күннүгэ” кинигэттэн:
Бииргэ атыыһыттаан үлэлии сылдьыбыт биир дойдулааҕым Айка диэн эдэр кыыс биирдэ манныгы кэпсээбитэ: “Манна үлэлээн, харчыбын мунньан төрөппүттэрбэр ыытарым. Дьиэбитигэр массыынабыт төрүкү суоҕа. Ол иһин оҕо эрдэхпиттэн “улааттахпына аҕабар массыына ылан биэриэм” диэн ыра санаалаах улааппытым. Кэлин үлэлээн ыыппыт харчыбынан аҕам массыына атыыласпыта. Масыыналанан наһаа да дьолломмут, үөрбүт этэ. Хомойуох иһин, кэлин ол массыынатынан оһолго түбэһэн олоҕо быстыбыта”.
Көс олохтоох омукпут
– Киргизияҕа билигин олох-дьаһах хайдаҕый? Орто Азия дойдуларыттан (Таджикистан, Туркмения, Казахстан, Киргизия, Узбекистан) барыларыттан Киргизия тас дойдуга үлэлии барааччы миграннар ахсааннарынан 1-кы миэстэҕэ турар. Манна туох санаалааххын?
– Олох-дьаһах кэминэн. Ханна да буоларын курдук, баай да, дьадаҥы да олохтоохтор бааллар. “Кочевниктар” буоллахпыт, көһө сылдьыы, олорор сири уларытыы биһиэхэ хааммытыгар баар.
– Ааспыт сыллааҕы “Триумфка” буолбут стихийнэй миитин кэнниттэн биир дойдулаахтарыҥ төһө төнүннүлэр?
– Кырдьыгынан эттэххэ, ол туһунан өйдөбүлүм суох. Мин билэр дьонум үгүстэрэ манна бааллар, ким да барбытын билбэппин. “Манас” диэн кыргыыстар түмсүүлэрэ баарын истэбин. Төһө киһи баарын билбэппин.
– Бэйэҕиттэн тугу эбэн этиэҥ этэй?
– Кинигэм күн сирин көрөрүгэр өйөбүл-көмө буолбут “Полярнай звезда” суруналыыһа Ираида Поповаҕа махтанабын. Маны тэҥэ Афоням аймахтарыгар Юлия, Галина Романовналарга уонна Надежда Софроновнаҕа махтанабын. Кинилэр көмөлөрүнэн кинигэлэрим Бүлүүгэ тиийэн атыыланыахтаахтар.
– Уулжан, аһаҕас кэпсэтиигэр махтал. Тапталгыт үйэлэргэ уостубатын, дьоллоох үтүө-мааны ыал аатын сүгэҥҥит, элбэх оҕолонуҥ-урууланыҥ!
Атах тэпсэн олорон кэпсэттэ Саргылаана БАГЫНАНОВА.
