Сэтинньи 21 күнүгэр “Кылы саҕар төрүт дорҕоон кистэлэҥэ” диэн үс чаастаах маастар кылааһы аан бастаан куйаар ситимин нүҥүө – ZOOM платформаҕа, С.А.Зверев-Кыыл Уола аатынан Үҥкүү тыйаатырын, Саха аркыастырын артыыһа,“Кыл Саха” төрүт дорҕоон бөлөх салайааччыта, Саха Өрөспүүбүлүкэтин култууратын туйгуна, М.Н.Жирков аатынан муусука кэллиэһин уһуйаачытаАнна Ивановна Томская иилээн-саҕалаан, тэрийэн-салайан ыытта.
Киирии тылга Анна Ивановна саха үнүстүрүмүөннэрин туһунан бэрт интириэһинэйдик сэһэргээтэ, чуолаан кыл (кылыһах) туһунан уонна “Кыл Саха” бөлөх айар үлэтин сырдатта.“Кыл Саха” бөлөх 2014 сыллаахха С.А.Зверев-Кыыл Уола аатынан Саха ӨрөспүүбүлүкэтинҮҥкүүтүн тыйаатырыгар тэриллибитэ. Бу бөлөх үнүстүрүмүөннэрэ кыл струналаах, саха төрүт дорҕоонун, кылыһаҕын биэрэр уратылаах. Айылҕаттан айдарыылаах, бэйэтэ суоллаах-иистээх, билиилээх-көрүүлээх, мындыр маастар Руслан Прокопьевич Габышев көмүс тарбахтарынан оҥоһуллан тахсыбыт көмүлүөк быһыылаах саха кыла дьон-сэргэ, муусука эйгэтин идэлээхтэрин сэҥээриилэрин ылла. Бөлөх Сахабыт сиригэр, Арассыыйаҕа, тас дойдуларга бэйэтин аатын киэҥник ааттатта, хас да үрдүк таһымнаах күрэс кыайыылааҕын хаһаайына буолла. Ити барыта улахан, сыралаах, кыһамньылаах үлэ түмүгэ буолар. Анна Ивановна салайааччы быһыытынан туох баар күүһүн-күдэҕин, билиитин- таһаатын, бэйэтин бириэмэтин аахсыбакка, умсугуйан туран таһаарыылаахтык үлэлии сылдьар.
Аан тыл кэнниттэн Анна Ивановна бөлөх кыттыылаахтарын кыттаАнюта Иванова, Афанасий Томскай, Дмитрий Винокуров, Афанасий Фёдоров “Саха матыыптара” уонна Василий Зырянов “Оһуор Туос” испэктээхтэн быһа тардан айымньылары толордулар. Кылга үөрэниэн, дьарыктаныан баҕарааччылар 54 киһи барыта уонтан тахса улуустан уонна Дьокуускай куораттан күөх экран аннараа өттүгэр бары дуоһуйа иһиттилэр, астыннылар уонна дьэ идэлээх муусукааннар курдук үнүстүрүмүөҥҥэ оонньуурга бэлэмнэннилэр. Ити кэннэ Анна Ивановна аан бастаан үнүстүрүмүөнү хайдах илиилэригэр таба тутан оонньуулларын саас сааһынан сааһылаан сиһилии көрдөрдө. Анна Ивановна тойук, онтон оһуокай уонна ырыа матыыптарынан дорҕоон таһааран үөрэнээччилэрин үөрэтэн барда. Бириэмэ бэрт түргэнник ааһан истэ, ол тухары 40 мүнүүтэ ааһан бэрт түргэнник ааһан истэ инньэ гынан 3 төгүл төхтөрүйэн киирэн куйаар ситиминэн бары кыһамньылаахтык үөрэннилэр, дорҕоон таһааран бардылар. Анна Ивановна уһуйуллааччылары үксүлэрин билэр эбит, сорохторун кытары саҥа билистэ. Кылгас кэмҥэ элбэх киһини кытары биирдиилээн дьарыктаата. Бу сырыыга бары баҕалаахтар кыайан кыттыбатылар. Ол да буоллар сотору кэминэн буолар маастар кылааска хото суруйтардылар. Анна Ивановна учуутал, уопуттаах буолан бэрт элбэх киһиэхэ судургутук, түргэнник өйдүүр гына быһааран үөрэттэ. Кини бэйэтэ үөрэтэр ньымалаах, онто Саҥа Дьылга дылы кинигэ буолан күн сирин көрүөхтээх. Бастакы куйаар нөҥүө буолан ааспыт маастар кылаас таһыма үрдүгэ, баҕалаах дьоннор элбэхтэрэ киһини үөрдэр уонна кынаттыыр. Маастар кылаас бүтэрин кытары сотору кэминэн махтал суруктар ватсап нөҥүө Саха сирин араас муннуктарыттан кэллилэр:
Мария-Маайа Григорьева, Нам улууһа: Кыл, кылыһах, төрүт дорҕоон... Хас биирдии саха киһитин уйулҕатын туппут, өбүгэбит ырыатын-тойугун тыыннаабыт, киһи куолаһын истэр дьикти үнүстүрүмүөммүт, дорҕооммут кылыһах буолар. Бүгүн эмиэ саҥаттан саҥалыы көрүүнэн маастар кылааска үөрэнним. Хас үөрэннэҕим, иһиттэҕим ахсын оҕолуу үөрэбин. Өбүгэлэрбит дьикти дорҕоонноро киһи уйулҕатын ыраастыыр, араҥаччылыыр, арчылыыр күүстээх. Мин Анна Ивановнаҕа, Вероника Лыткинаҕа “Кыл Сахаларга” биэс сыллааҕыта үөрэммитим. Онно чопчу быһааран, оҕолуу бүөбэйдээн истибиттэрэ, үөрэппиттэрэ. Бүгүҥҥү ситим нөҥүө ыытыллыбыт үөрэх үрдүк таһымнаахтык ааста. Олус диэн махтанабыт маастар Руслан Габышевка, Анна Ивановнаҕа, “Кыл Сахаларга”. Бу ситим нөҥүө үлэлэспит дьоммутугар. Баҕарабыт тус олоххутугар дьолу, саргыны, ситиһиини. Анна Ивановна авторскай кинигэҥ тахсарыгар, бар дьоммутугар олус туһалаах үөрэтэр методическай пособие баар буолуо этэ. Туох баар күн сиригэр баар кэрэни, үтүөнү баҕарабын.
Айталина. Бүлүү. Чинэкэ с.: Бүгүҥҥү маастар кылаас күнүн долгуйа кэтэспитим. Куйаар ситиминэн ситимнэнэн бары да астынныбыт. Анна Ивановнаҕа барҕа махтал, хас биирдии тылын иҥэринним быһыылаах. Дьиҥнээх үнүстүрүмүөнэ да суох да буоллар, тимир струналаахха техникатын үөрэтэн дуоһуйууну ыллым. Нотаны билбэт киһиэхэ үөрэтии уустуктардаах буолуо дии саныыр этим. Онтум, олох чэпчэки баҕайытык быһааран, биир тыыҥҥа киллэрэн үөрэппитэ, бэйэтэ туспа сатабыл дии санаатым. Билигин да ити үөрэхпит долгунугар сылдьар курдукпун. “Кыл Сахаларга” барыларыгар махтанабын. Салгыы үлэҕит өссө үрдүккэ үүнэн таҕыстын. Саха киһитэ ис дьиҥин билэригэр көмөҕүт иһин сүгүрүйэбин, киэн туттабын.
Абыйтан төрүттээх эбээ Биэрэ: Икки сыл арыттаах, иккис төгүлүн кылы саҕан дорҕоон таһаарар маастар кылааска сылдьан долгуйуу бөҕө... элбэҕи биллим. Сатабылга сүбэ ыллым. Дьон үөрүйэхтэрин иһиттим. Үнүстүрүмүөннэр араастарын көрөн сөхтүм. Кылыһахха үөрэниэн баҕалаах киһи элбэҕэ, биир санаанан кинилэри кытта тэҥҥэ буолбуппутуттан үөрүүм өссө үксээтэ. Махтал “Кыл Сахаларга”, махтал Анна Ивановнаҕа, эһиги салайааччы эрэ быһыытынан буолбакка уһуйааччы быһыытынан биир өрүккүтүн көрдүм. Киһиэхэ тиийимтиэ гына кэпсииргит, быһаараргыт куйаар ситимин нөҥүө үлэлии үөрүйэххит көстөр. Өссө да салгыы уһуйуллуохпут диэн эрэллээх хаалабын.
Ульяна Николаевна Романова, СӨ үтүөлээх бэтэрээнэ: “Кылы саҕар төрүт дорҕоон кистэлэҥэ” диэн маастар кылааска сырыттым. “Кыл Саха” бөлөх салайааччыта СӨ култууратын туйгуна Анна Ивановна Томская салайан ыытта. Анна Ивановна идэлээх учуутал буолан киһиэхэ олус тиийимтиэ гына үөрэтэр. Үөрэтэр ньымата олус табыллыбыт. Олох төрдүттэн саҕалыыр, оонньуур үнүстүрүмүөнү хайдах таба туттартан, барытын көрдөрөн биэрэр. Аны үнүстүрүмүөҥҥэ оонньуурга норуот ырыаларыттан саҕалаан үөрэтэрэ олус үчүгэй. Биир бэйэм наһаа астынным аҕай, билэр ырыаларбын тыаһата үөрэнэн. Кыл кылыһах тыаһа киһи этин сааһын ортотунан киирэр. Анна Ивановна “Кыл Саха” бөлөҕү кытта төрүт дорҕоону сахатын дьонугар сайыннарыыга үлэлии сылдара улахан махталлаах уонна туһалаах, улахан үлэни ыыта сылдьара киһини үөрдэр. Бу маастар кылааска, кыл кылыһах дорҕоонунан үөрэниэн баҕалаахтар элбэхтэрэ киһини астыннарар. Ол аата сахабыт дьоно өбүгэттэн кэлбит түҥ былыргы дорҕоону ис дууһатыттан ылынар эбит. Үөрэниэн баҕалаах үгүһэ ону туоһулуур. Бүгүҥҥү маастар-кылаас наһаа үчүгэйдик, биир бэйэбэр улахан туһалаахтык барда. Онон Анна Ивановнаҕа, “Кыл Саха” бөлөххө уонна маастар кылаас барарыгар көмөлөспүт бары үлэһиттэргэ дириҥ махталбын тиэрдэбин! Барыгытыгар доруобуйаны, үлэҕитигэр ситиһиилэри баҕарабын!”
Дьэ, ити курдук бастакы куйаар нөҥүө ыытыллыбыт буолан, Анна Ивановна Томская тэрийэн ыыппыт маастар кылааһа таһыма үрдүгэ, үнүстүрүмүөҥҥэ оонньуохтарын баҕарар дьон элбэхтэрэ киһини үөрдэр уонна кынаттыыр. Анна Ивановна маастар кылаас үрдүк таһымҥа барарыгар күүс көмө буолбут бииргэ үлээлиир коллегаларыгар – бырайыак ааптарыгар Уйдара Афанасьевна Яковлеваҕа уонна сибээс үлэтин хааччыйбыт Герман Сокольниковка уонна “Кыл Саха” бөлөх артыыстарыгар махтала муҥура суох. Кыттыбыт дьон оһуокай, тойук, ырыалар матыыптарын кыл кылыһахха оонньуурга үөрэммиттэринэн үөрэ-көтө астыннылар, инникитин да киирэн үөрэхтэрин салгыахтарын баҕаралларын биллэрдилэр. Саха төрүт дорҕооно – кыл кырылыы тохтор кылыһаҕа куттарын-сүргэлэрин өрүкүттэ, санааларын сааһылаата, сүргэлэрин көтөхтө, саҥа, кэрэ эйгэҕэ кынаттаата.
С.А.Зверев-Кыыл Уола аатынан СӨ Үҥкүүтүн тыйаатырын литература салаа сэбиэдиссэйэ, СӨ култууратын үтүөлээх үлэһитэ
Вера Черноградская
