Муус устар 29 күнүгэр Аан дойдутааҕы үҥкүү күнэ буолан ааспыта.
Үҥкүү, саатар, биир хамсаныытын оҥорботох киһи баара буолуо дуо? Хайа баҕарар киһи, кыратык эмэ да буоллар, үҥкүүлээн ылбыт буолуохтаах. Үҥкүү диэн оннук киэҥ хабааннаах, сүдү күүстээх. Аны туран, онтуҥ сааһы хааччахтаабат. Ол туоһута – бу матырыйаалбар сырдатар дьонум.
Ханна даҕаны дьон туһугар үлэлиир-хамсыыр дьон баар буолаллар. Ис-иһиттэн сырдыгынан сыдьаайар Анастасия Габышева-Сыдьаайа – олортон биирдэстэрэ. Бүгүн кини тэрийбит “Сыдьаайа” айар киинигэр араас саастаах кэрэ аҥаардар мустан, үҥкүү эйгэтигэр умсаахтыы умсаллар.
– Үҥкүүһүт идэтигэр үөрэммэтэрбин да, үҥкүү куттаахпын. 2000 сылларга илиҥҥи үҥкүүнү үөрэтэр “Шахерезада” устуудьуйаҕа дьарыктаммытым. Кэлин хас да учууталга эбии үөрэнэн, тус ньымабын толкуйдаабытым. Илиҥҥи үҥкүү хас сүһүөҕү, быччыҥы хамсатан сайыннарар аналлаах.
2015 сыллаахха дьон көрдөһүүтүнэн тус дьарыкпын саҕалаабытым. Бастаан утаа доруобуйаны эрэ тупсарар сыаллаах этим. Кэлин хамнастаах үлэбиттэн тохтоон, бу эйгэбэр олоччу кэлбитим. Ити иннинэ Үҥкүү тыйаатырыгар, реабилитация киинигэр, быстах-остох үлэлэргэ сылдьыым махталынан эрэ ахтыллар улахан уопуту биэрбиттэрэ. Дьон доруобуйатын көннөрөргө кырабыттан ылсыбыт, туруммут эбиппин. Этэҥҥэ, сэргэхтик сылдьарга эт-сиин эрэ буолбакка, өй-санаа, мэйии эмиэ тэҥинэн үлэлиэхтээх. Дьарыгым сүнньэ – ити.
Кырабыттан саастаах дьону кытта биир тылы дэбигис булабын. Мэник, оттомо суох бэйэм кинилэри кытта сылдьан, тирэхтэнэбин. “Эниэргийэҕин ылбаттар дуо?” диэн ыйытааччылар. Күүһү таба туһаннахха, оннукка тиийбэккин. Сибэккигэ уу кутар кэриэтэ, бэйэлэрин ис күүстэрин арыйарга үлэлэһэбин. Утары бэйэм сырдык күүспүн туһанабын. Саастаах дьон олоҕу, үлэни ордук сыаналыыллар. “Иҥсэлээхтик ылсар” диэхпин сөп. Кылгас кэмҥэ тохтуу сылдьыбыппар, көрдөһөн тураннар, дьарыкпытын салҕаабыппыт. Устуудьуйаттан саҕалаан, үлэлээбиппит 15 сыл буолла. Саастаах дьонум бөлөҕө “Айыы саас” диэн ааттаах. Ону таһынан араас саастаахтарга аналлаах уонча бөлөхтөөхпүн.
Киһи ханнык да кэмҥэ умуллуо суохтаах. Дьахтар айылҕаттан ис күүһүн мэлдьи туһаныахтаах. Тыгар күнтэн, ыраас халлаантан, тулалыыр дьонтон, үҥкүүлүүртэн үөрэн, сэгэйэн сырыттахха, тулаҥ эмиэ оннук хардарар. Миэхэ, бастатан туран, дьон-сэргэ дьарыктан туһанара, олоххо сыһыана уларыйара суолталаах. Тугу эрэ ирдээн, ыһыыран-хаһыыран да турдахпына, уйаллар. Ис дьиҥэр, кинилэри сүрэхтиин-быардыын таптыырбын бэркэ билэллэр. Мэлдьи куустуһа, сыллаһа сылдьабыт. Аҕыйах дьарык кэнниттэн сыанаҕа таһаарар быраактыканы туһанабын. Ону бэйэм “шоковай терапия” диэн ааттыыбын. Биһиги түмсүүбүт төрдө – үҥкүү. Үҥкүү түмэр күүһэ сөҕүмэр буоллаҕа. Онон, ханнык да сааска үҥкүүлээҥ. Мэлдьи эдэр, сэргэх сылдьыҥ!
Светлана КОРНИЛОВА (Сандаара), 85 саастаах:
– Тутааччы-инженер идэлээхпин. Өр сылларга бырайыактыыр институкка үлэлээбитим. Биэнсийэҕэ тахсан баран, буҕаалтырдар куурустарыгар үөрэнэн, 79 сааспар диэри үлэлээбитим. Оскуолаҕа үөрэнэ сылдьыахтан вальстыырбын сөбүлүүбүн. “Сыдьаайа” киин биир бастакы иитиллээччитэбин. Хас да сыллааҕыта Ашвани Нигам диэн Индия үҥкүүһүтүн дьарыгар олус сөбүлээн дьарыктаммытым.
Үҥкүүлүүр киһи хамсанарын таһынан өйүн эрчийэр. Үҥкүүлэрбин барытын сөбүлүүбүн. Салайааччыбыт саҥаттан-саҥа үҥкүүнү толкуйдаан иһэрэ кэрэхсэбиллээх. Дьахтар быһыытынан тутта-хапта да сылдьарга ирдэбиллээх. Холобур, мин биир дьууппаны сөбүлээн кэтэбин. Ону “аныгыскы сырыыга быһа кырыйан кэбиһиэм” диэн, бүгүн уларытан, былаачыйа кэтэн кэллим (күлэр). Оннук сэргэхситэрэ элбэх. Барыбытыттан Александра хамсаныылары тута өйдүүр дьоҕурдаах. Үгүстэр кинини тумус туттабыт, батыһабыт. Тугу кистэниллиэй, кэлин арыый бытаардым, эти илигирэтиини ыарырҕатар буоллум. Сарсыарда аайы сэрээккэлиибин, хаамабын. Хуорга ыллыыбын. Иккиттэн биирин таллараллара буоллар, үҥкүүбүн талыам этэ. Үҥкүүлүүр таҥаһым – ыскаабы толору. Кыра-кыралаан тиктэрэр буоламмыт, бүддьүөккэ охсуута суох. 90 сааспар диэри үҥкүүлүүр баҕалаахпын. Үҥкүүлээх буоламмын, дьон ортотугар сылдьабын, сэргэхсийэбин.
Александра ИВАНОВА (Алекса), 83 саастаах:
– 72 сааспар диэри Биология институтугар лабараантан саҕалаан, научнай үлэһиккэ тиийэ үлэлээбитим. Сиэннэрдээхпин, хос сиэннэрдээхпин. Эдэр сылдьан, таансыга сылдьарбын, хамсанарбын сөбүлүүрүм. Олорон эрэ үлэлиир буоламмын, кэлин сүнньүм, сүрэҕим, сүһүөҕүм ыалдьар буолбута. Биир күн хаһыакка “Шахерезада” диэн илиҥҥи үҥкүүгэ үөрэтэр устуудьуйа туһунан биллэриигэ хараҕым хатаммыта. Киһи олус элбэҕэ. Онтон “саха кыыһа үөрэтэр үһү” диэни истэн, Анастасияҕа кэлбитим. Ити – 70 сааспар. Үҥкүүнэн үлүһүйэн, үлэбиттэн олоччу тохтообутум.
Аҕыйах дьарык кэннэ кэнсиэргэ бэйэм соҕотоҕун тахсыбытым. Оччоттон соҕотох толорор нүөмэрим элбэх. Соторутааҕыта “Браво, танцор!” диэн үҥкүү өрөспүүбүлүкэтээҕи күрэҕэр бөлөҕүнэн бастакы миэстэ, Марголуун үҥкүүбүтүнэн иккис истиэпэннээх лауреат буолбуппут.
Үҥкүүлүөм иннинээҕи турукпуттан билигин таһыччы атын киһибин. Оҕолорум дьарыктаахпыттан олус үөрэллэр. Сиэним Динара Гасамбалаева балерина идэтин таларыгар, СӨ үтүөлээх артыыһа буола үүнэригэр мин дьарыгым тирэх буолбута биллэр. Кэргэним эмиэ үҥкүүлүүрбүн таптыы көрөрө, мэлдьи өйүүрэ. Кинини сүтэрбит ыарахан кэммэр үҥкүүм, бииргэ үҥкүүлүүр дьүөгэлэрим улахан өйөбүл буолбуттара.
Салайааччыбыт саҥаттан саҥаны толкуйдуурунан, аҥаар кырыы кытыннаран иһэринэн уратылаах. Хас сыл аайы кэнсиэрдиибит. Питергэ Гран-при буолан кэлбиппит. Устунан Турцияҕа тахсыбыппыт. Японияҕа да сылдьыбыппыт.
Аны туран, ааппытын кылгатан, бары таптал ааттаахпыт. Саҥа ааппын олус сөбүлүүбүн. Дьахтар кэлэктиибигэр араас буолара буолуо эрээри, билигин саамай эрэллээх, бэриниилээх дьон хааллыбыт. Хобу-сиби сөбүлээччилэр, кыҥкыйданааччылар сүтэн, суураллан хаалаллар. Өр алтыһан, биир дьиэ кэргэн курдук буоллубут. Төрөөбүт, бэлиэ күннэрбитин бииргэ бэлиэтиибит. Үҥкүүм – үрдүк үөрүүм.
Маргарита САВВИНОВА (Марго), 82 саастаах:
– Арктикатааҕы агроуниверситекка билигин даҕаны үлэлии сылдьабын. Бэрэпиэссэрбин, кураатарбын. Киин хара тэрил-лиэҕиттэн биир да дьарыгы көтүппэккэ сылдьабын. Көрсөр күммүтүн олус күүтэбин. Оҕо эрдэхпиттэн үҥкүүлүүрбүн сөбүлүүбүн. Ийэм 80 сааһыгар диэри ыспагаат түһэрэ, “хамсана сылдьыҥ” диирэ. Үлэм – көмпүүтэр иннигэр олоруу. Онон, үҥкүүм абырыыр. Кэллиэгэлэрим, кыраапыкпын табыгастаах гына аттаран, өйүүллэр.
Урут тобугум ыалдьара, эпэрээссийэлэниэхтээх этим. Үҥкүүлүөхпүттэн ону умнан кэбистим. Үҥкүүгэ этиҥ-сииниҥ бары чааһа хамсыыр, муусука долгунугар уйдараҕын, уоскуйаҕын, астынаҕын. Дьон иннигэр тахсар – икки бүк үөрүү. Репертуарбытын ааҕан сиппэппит. Кэлин сахалыы, кэриэйдии үҥкүүлэри үөрэтэбит. Соҕотоҕун толорор биэс нүөмэрдээхпин. Илиҥҥи үҥкүү дьахтар ис туругун сааһылыыр. Эти-сиини дьарыктыырын таһынан дьахтардыы нарын, алыптаах, таабырыннаах философияны иҥэрэр. Дьахтар бэйэтин көрүнүөхтээх, мэлдьи кэрэ буоларга дьулуһуохтаах. Онуоха үҥкүүбүт – бастыҥ учууталбыт.
Нина НОЕВА (Нино), 77 саастаах:
– Амма, Таатта, Чурапчы улуустарыгар сааһым тухары үөрэх эйгэтигэр үлэлээбитим. Уус-уран самодеятельноска кыттан, Сойуус өрөспүү-бүлүкэлэрин үҥкүүлэрин үҥкүүлүүрүм. 20 сыллааҕыта куоракка көһөн кэлбитим. Кэргэммин кытта “Кыайыы 50 сыла” успуорт дыбарыаһыгар сарсыардааҥҥы сэрээккэҕэ сылдьабыт. Онно баар дьон “ансаамбылла тэрийиэҕиҥ” диэн этии көтөҕөн, Анастасияны көрсөн үҥкүүлээбитим 14 сыл буолла. Араас үҥкүүнү барытын толоробут. Киэргэмсэхпит диэн сүр. Настарыанньабытын да көтөҕөөрү, баттахпытыгар хайаан да киэргэл иилинэбит, сырдык таҥаһы кэтэбит. Үҥкүүм таһынан кэргэмминиин бэтэрээннэр хуордарыгар ыллыыбыт. Ону таһынан иистэнэбин.
Хайа баҕарар киһи бэйэтин иһиллэнэр. Бэйэм санаабар, мэлдьи биир тэҥник сылдьабын. Онуоха үҥкүүм олус улахан оруоллаах. Саас диэн – харгыс буолбатах. Элбэх дьүөгэни бэлэхтээбит үҥкүүм эйгэтигэр сүгүрүйэбин.
Октябрина ТРИФОНОВА (Октю), 70 саастаах:
– Эдьиийдэрбэр тэҥнээтэххэ, бэйэлэрэ ааттыылларынан, “чоппуускабын” (күлэр). Кэргэним хайа инженерэ буолан, бириискэлэринэн көһө сылдьан олорбуппут, уһуйааҥҥа, оскуолаҕа үлэлээбитим. “Сыдьаайа” айар кииҥҥэ кэлбитим сэттэ сыл буолла. Ол иннинэ сиспин тоһутан, икки ый сытан, саҥа туран эрэрим. Хамсыахпын да куттанарым. Миигиттэн аҕа саастаах дьон үҥкүүлүүллэрэ холобур буолбута. Ыарыы туһунан умнан сылдьабын. Айаҥҥа төһө да сылайдаллар, сыанаҕа тахсалларыгар саҥалыы тиллэллэр, уһукталлар. Хас биирдиилэрин ураты талааннаах, дьулуурдаах дьон диэн сыаналыыбын.
Аҕыйах сылтан бэттэх администратор быһыытынан үлэлиибин. Мин үлэм – кэлэктиип сынньалаҥын тэрийии. Киһи сынньанары эмиэ сатыахтаах. Холобур, үнүр бары саунаҕа баран кэлбиппит. Сотору айылҕаҕа тахсыахпыт. Кэргэттэрбит тиэйэллэр-таһаллар. Бары бэйэ-бэйэбитин ситэрсэбит. Нууччалыы эттэххэ, толору “тандеммыт”.
Дьоруойдарым этиилэрэ оруннааҕа харахха тута быраҕыллар. Бары үөрэ-көтө көрсөн, таҥастарын таҥнан, баттахтарыгар киэргэллэрин иилинэн, биир киһи курдук дьарыктарын саҕалаатылар. Бастаан эти-сиини сылытан баран, сыыйа үҥкүүгэ киирэн, муусукаттан үөрэн, сэргэхсийэн, көрөн турдахха, эдэрдэригэр түспүттэрэ дьикти!
Көр, үҥкүү күүһэ итиннэ сыттаҕа.
Оксана ЖИРКОВА.
