Аатырбыт гильдиялаах атыыһыт Гаврил Васильевич Никифоров-Манньыаттаах Уолун кэргэнэ Мария Павловна (1869-1941) Илин Хаҥалас улууһун Нөөрүктээйи нэһилиэгиттэн төрүттээх. Кини дьоно – эмиэ киэҥник биллэр, Дьокуускай куоракка этинэн-арыынан эргинэр Гаврильевтар дьиэ кэргэттэрэ. Бу Мария туһунан ахтыылары уонна хаартыскалары кини бииргэ төрөөбүт быраата Иннокентий Павлович удьуордарыттан билиэххэ-көрүөххэ сөп.
Гаврил Васильевич-Манньыаттаах Уола будулҕаннаах олохтон тыынын күрэтэн омук сиригэр барбытын кэннэ, Мария быраатыгар Иннокентийга улаханнык көмөлөспүт, киниэхэ олорбут эбит.
Мария уонна Гаврил-Манньыаттаах Уола 1888-89 сыллар ыпсыыларыгар ыал буолбуттар. Гаврил аҕата Василий Сергеевич Никифоров-Манньыаттаах 17 саастаах уолун Гаврилы бэйэтиттэн икки сыл аҕа, 19 саастаах Марияны кытта холбообут. “Уолбар көмө-ама буоллун, көрдүн-харайдын” диэн буолуо, аҕа саастаах кыыһы булан биэрбит. Ол сөптөөх быһаарыы буолбут.
Төһө эмэ оҕо төрөөн өлбүтүн да иһин, Гавриллаах Мария 8 оҕону төрөтөн улаатыннарбыттар. Мария олус хаһаайыстыбаннай, дьиэни-уоту үчүгэйдик тутар үтүө дьахтар буолан, Гаврил туох да тардылыга суох айанныыра, кэлэрэ-барара, эргинэрэ, дьиэтигэр-уотугар ыалдьыт эрэ курдук көстөн ааһара. Мария дьиэтин, оҕотун-уруутун таһынан, манна баар эргинэр дьиэлэри барытын көрөрө, дьаһайара.
Никифоровтар оҕолоро бары үчүгэй үөрэҕи ылбыттара. Василий уонна Елена Москуба куоракка үөрэммиттэрэ, Елена, Надежда, Аркадий учууталлаабыттара. Василий Москубаҕа үөрэнэ сылдьан, Николай II ыраахтааҕы дьиэ кэргэнин Екатеринбург куоракка диэри арыаллаһар чиэскэ тиксибитэ. Надежда 1916 с. кэргэнин Григорий Кузьмины кытта Сунтаар Элгээйитигэр нэһилиэнньэҕэ анаан табаар тиэйэн илдьибиттэрэ, онно тиийэн бырааһынньык тэрийбиттэрэ кэпсээҥҥэ хаалбыт. Елена кэргэнэ Захар Яковлевтыын Бүттүүн Саха сиринээҕи Сэбиэттэри тэрийэр I Сийиэскэ дэлэгээт быһыытынан сылдьыбыттара. Никифоровтар күтүөттэрэ Захар Яковлев саха автономиятын ылыыга элбэхтик үлэлэспитэ, 1918 с. аатырбыт лингвист Семен Новгородовтыын Саха сирин бэрэстэбиитэллэрин официальнай дэлэгээссийэтин састаабыгар киирэн Томскайга барса сылдьыбыта. Аркадий Никифоров Максим Аммосовтыын, Платон Ойуунускайдыын ыкса доҕордуу сыһыаннааҕын, үөрэхтэригэр да, үбүнэн-харчынан да көмөлөһөрүн архыып докумуоннарыттан көрөн билиэххэ сөп. Лариса Никифорова “Саха омук” уопсастыба чилиэнэ буолан, Анемподист Софронов салайааччылаах тыйаатыр куруһуогар сылдьара.
Хомойуох иһин, Мария уонна Гаврил оҕолоро ситиилэрэ-хотуулара Арассыыйа судаарыстыбатын барытын үрдүнэн барбыт былаас уларыйар араллаанын, алдьархайын кэмигэр сөп түбэспитэ. Олох уларыйыытын ыар миэлиҥсэтэ Никифоровтар дьиэ кэргэн дьоллоох олоҕун барытын үлтү мэһийэн ааспыта...
Василий Екатеринбург куоракка сылдьан мэник буулдьаҕа таптаран өлбүтэ, Надежда уонна Елена оҕолоноору өлбүттэрэ, Лариса кэргэнин кытта уонна Аркадий Иркутскайга баран сураҕа суох сүппүттэрэ, Иван ханна баран сүппүтүн эмиэ ким да билбэт, Геннадий 13 сааһыгар өлбүтэ, Анатолий омук сиригэр барарга күһэллибитэ. Бүтүн аҕыс оҕоттон Василийтан уонна Надеждаттан хаалбыт икки эрэ сиэн оҕо ордон Манньыаттаах-Никифоровтар удьуордарын салҕаабыттара.
Манньыаттаах Уолун кэргэнэ Мария Павловна ити айылаах иэдээни, кэргэнэ күрээн барыытын, оҕолорун-сиэннэрин өлүүтүн-сүтүүтүн барытын уҥуордаан, Павел диэн кыра эрдэҕиттэн иитэн улаатыннарбыт уолугар олорон 72 сааһыгар өлбүтэ. Павел – Гаврил Никифоров-Манньыаттаах уолун сиэн быраата.
Билигин баар Манньыаттаах аҕатын ууһун сыдьааннара эбэлэрин Мария туһунан наар үчүгэйи эрэ ахталлар. Анастасия Григорьевна Егорова-Никифорова, Татьяна Дмитриевна Никифорова оҕо сылдьан хараҕа суох буолан хаалбыт эбэлэригэр сирдьит быһыытынан сылдьыбыттар. Ону таһынан, Мария бэйэтин хаан аймахтарын удьуордара Айталина Тарабукина Мария Павловнаны бэрт эйэҕэс-сайаҕас, үтүө санаалаах, киэҥ-холку киһи быһыытынан ойуулууллар. Кини хараҕа букатын көрбөт буолан да баран, хара өлүөр диэри олус дьоһуннаахтык, ыраастык-чэбэрдик туттан-хаптан, суунан-тараанан, бэйэтин бэринэн-дьаһанан олорбут.
Эбэлэрбит-эдьиийдэрбит барахсаттар ыарахан да олоҕу олорон ааспыттар эбит.
Марианна Иванова.
