“На Дальний Восток” ФИС сибидиэнньэтин ырытыы көрдөрбүтүнэн, 2024 сыл балаҕан ыйын 25 күнүн туругунан Саха сиригэр Уһук Илин гектарыгар уопсайа 36 тыһ. сайабылыанньа киирбит.
Уһук Илин эрэгийиэҥҥэ экэниэмикэ салаата араас хайысханан сайдар кыахтаах. Ол курдук, “Уһук Илин гектар” бырагыраама чэрчитинэн бырайыагы сайыннарарга араас чэпчэтиини, субсидияны уонна граны туһаныахха сөп.
Саха сиригэр “Уһук Илин гектар” бырагырааманан сири бас билии холобура. “Олохтоох ас” сыах үлэтэ-хамнаһа
Саха сиригэр ас-үөл бырамыысыланнаһа күүскэ сайдар. Ол курдук, “Уһук Илин гектар” бырагырааманан тус хаһаайыстыбаны тэринэргэ 3695 дуогабарга илии баттаммыт.
Альберт Васильев – гектары ситиһилээхтик туһанарга холобур буолар киһи. Ньурба улууһугар ыыһаммыт халбаһыны, дэликэтиэс бородууксуйалары, сибиинньэ, сылгы, убаһа этиттэн ыыһаммыт аһы-үөлү оҥорон таһаарар бырайыагы салайан үлэлэтэр.
Валентина уонна Альберт Васильевтар дьиэ кэргэннэрэ, улахан хаһаайыстыбалаах буолан, (пиэрмэлэригэр 60 сүөһүлээхтэр), бэйэлэрэ бас билэр сыахтарын тэриниэхтэрин баҕарбыттара быданнаабыт. Хаһаайыстыбалара тыа сиригэр эт бородууксуйатын урбаанын тэринэргэ төһүү күүс, үктэл буолбут.
2022 сыллаахха Васильевтар гектарга бэриллибит граны туһанан, 90 кв.м. иэннээх, хаһаайыстыбаҕа аналлаах тутууламмыттар. Бэйэбит дойдубутугар оҥоһуллар халбаһы астыыр тэрили атыылаһан туруорбуттар, ол кэннэ “Олохтоох ас” диэн сыаҕы үлэлэтэн барбыттар. Маҥнай ыыһаммыт халбаһыттан саҕалаабыттар, онтон оҥорор бородууксуйаларын кээмэйин улам улаатыннаран испиттэр. Сыл түмүгэр дьоһун ситиһиилэммиттэр. Холобур, былырыын халбаһы сыаҕар 7 туонна эт бородууксуйатын бэлэмнээбит эбит буоллахтарына, балтараа сылынан ити көрдөрүүлэрэ 10 туоннаҕа тэҥнэспит. Сыахтарын атаҕар туруоран, оҥорон таһаарар бородууксуйаларын кээмэйин эрэллээхтик улаатыннаран, Васильевтар билигин ынах, убаһа этин олохтоохтортон хааччыналлар, оттон сибиинньэ этин Дьокуускайтан ылаллар. Бүгүҥҥү туругунан сыахха уопсайа 18 көрүҥ бородууксуйаны бэлэмнээн атыыга таһаараллар.
“Олохтоох ас” (ИП Васильев А.И.) үлэтэ-хамнаһа, АЛРОСА курдук бөдөҥ хампаанньаны кытта бииргэ үлэлэһэн, өссө таһаарыылаах буолбут. Ол курдук, быйыл алмаас хампаанньатын иһинэн тэриллэн үлэлиир “АЛРОСА-торг” дьоҕус тэрилтэ (хампаанньа үлэһиттэрин аһынан-үөлүнэн хааччыйар эппиэтинэстээх) Накыын баахтабай бөһүөлэк үлэһиттэригэр олохтоох ас-үөл баартыйатын атыыласта. Хампаанньа Саха сиригэр тэриллэн үлэлиир олохтоох оҥорон таһаарааччылары өйүүр сыаллаах. АЛРОСА үлэһиттэрин астарыгар ураты болҕомтотун уурар, оттон “АЛРОСА-торг” дьоҕус тэрилтэ иҥэмтэлээх аһынан хааччыйар соруктаах үлэлииллэр.
Альберт бэлиэтээбитинэн, сүрүн сыаллара диэн, натуральнай бородууксуйаны оҥорон таһаарыы, сөпкө аһааһыны өйөөһүн буолар.
Горнай улууһугар – туристыыр база
Агеевтар дьиэ кэргэн үлэлэтэр бырайыактара Уһук Илин гектарын ситиһиилээхтик туһаныыга эмиэ бастыҥ холобур буолар. 2020 сыллаахха Агеевтар бу бырагыраамаҕа хапсарга сайаапка оҥорбуттара, судаарыстыба өйөбүллээх бырагырааматын туһаныыга сөбүлэҥ ылбыттарын кэннэ, экологическай бырайыагы олоххо киллэрэргэ үлэлэһэн барбыттара. Ол курдук, Бэрдьигэстээх нэһилиэгэр “Маатта” турбазаны тэрийбиттэрэ.
Күн бүгүн “Маатта” турбаза дьон сөбүлээн сынньанар сирэ буолла. Бу база кэрэ көстүүлээх сиргэ, үрэх үрдүгэр турар. Саха сирин олохтоохторо, ыалдьыттара сынньанар эрэ буолбатахтар, кэрэ айылҕатын билэллэр-көрөллөр, ордук ыалдьыттар сөҕөллөр-махтайаллар.
Агеевтар үлэлэрэ-хамнастара биир дойдулаахтарын эмиэ сэргэхситтэ. Бэрдьигэстээх олоҕо оргуйа түстэ, урбаанньыттар туризм эйгэтигэр көхтөөхтүк ылсан бардылар. Агеевтар эдэр ыал гектардарын ылан, улуус дьаһалтатыттан үбүнэн өйөбүллэнэн, Бэрдьигэстээх саамай кэрэ айылҕалаах сиригэр – Маатта үрэх үрдүгэр – туристыыр бырайыагы, “Шишки” турбазаны, үлэлэттилэр. Горнай олохтоохторо, ыалдьыттара Маатта үрэх кумахтаах кытылыгар мүөттээх салгыны дуоһуйа тыыналлар, киэҥ-куоҥ, табыгастаах дьиэтигэр хонон-өрөөн сынньаналлар. Базаны тэрийэн үлэлэтиэхтэриттэн уопсайа 600 кэриҥэ ыалдьыт астына-дуоһуйа сынньаммыт. Быйыл өссө кэҥиир былааннаахтар, ол курдук, ылбыт сирдэригэр эбии дьиэлэри тута сылдьаллар.
Тыйыс айылҕалаах дойдуга ыҥырыа иитиэххэ сөбүн өссө төгүл итэҕэттилэр
Уһук Илин гектарын туһанан, урбаан тэринэн ситиһиилээхтик үлэлии-хамсыы сылдьар дьон туһунан салгыы билиһиннэрэбит. Амма улууһугар баар “ZEMLYANICHKA” туристыыр базаны сырдатабыт.
Пестеревтар дьиэ кэргэҥҥэ Уһук Илин гектара көннөрү сир учаастагын эрэ быһыытынан буолбакка, идиэйэни олоххо киллэрии, күргүөмнээх үлэ-хамнас, сомоҕолоһуу киинэ буолла.
Эльвира Васильевна кэпсээбитинэн, 2019 сыллаахха кэлэктиибинэн сайаапка ыыппыттар, ол түмүгэр 4 гектары ылбыттар уонна аймахтыылар түмсэн уопсай дьыалаҕа кыттыһар кыахтаммыттар. Кадаастыр инженердэрин кытта учаастактары көрө барбыттар, Кулупчу диэн сири тута чугастык ылыммыттар. Бу сир ураты кэрэ айылҕатын олус сөбүлээбиттэр.
Дьиэ кэргэн уопсай мунньаҕар туристыыр базаны тэрийэргэ, ону “ZEMLYANICHKA” диэн ааттыырга быһаарыммыттар. Тутууга табаарыстара, аймахтара хара бастааҥҥыттан көмөлөспүттэр. Бары бииргэ кыттыһан дьыала тэринэр идиэйэ Пестеревтэр улахан дьиэ кэргэни түммүт. Гектар ылбыт бастакы сайыннарыгар тутууга күүскэ үлэлээбиттэр.
Кэлин Эльвира Васильевна Саха сиригэр ыҥырыа иитэр урбаанньыт туһунан устуу-эрэпэртээһи көрбүт. Ол Евгений Леонидович Поличко этэ. Кини олус астынан, өрө көтөҕүллэн туран уопутун үллэстибитэ, ыҥырыалары көрүү, иитии, мүөтү хомуйуу туһунан кэпсээбитэ. Ону таһынан баҕалаах дьону ыҥырыа иитиитигэр үөрэтэр маастар-кылааһыгар ыҥырбыта. Пестеревтэр туристыыр базаларыгар ыҥырыа иитиитэ ити курдук саҕаламмыта.
Эльвира ыҥырыалары салайарга, мүөттээх ыҥырыа уйатын көрөргө-истэргэ үөрэммитэ, бытааннык эрээри, эрэллээхтик бу дьикти эйгэҕэ умсугуйдар умсугуйан испитэ. Кини бу курдук кэпсиир: “Кэлин, Евгений Леонидович сүбэтинэн-аматынан Москубаттан анал тэрили сакаастаабыппыт, туристыыр базабытыгар аҕалан туруорбуппут. Ыҥырыалары аҕалыахпыт иннинэ барытын бэлэмнээбиппит. Тэрилинэн хайдах хааччыммыппыт өйдөнөр эбит буоллаҕына, тырааныспар логистиката уустук буолан, ыҥырыаны аҕалтарарга балай эмэ ыараханы көрсүбүппүт. Төһө да уустугун иһин, икки ыал ыҥырыаны Алтаайтан Аммаҕа диэри уһуннук айаннатан этэҥҥэ аҕалтарбыппыт. Кинилэри айаҥҥа аналлаах анал кэнтиэйнэрдэргэ уктарбыппыт. Билигин базабытыгар 13 ыал ыҥырыа олорор”.
Хорсун быһаарынары эрэйэр бырайыагынан Пестеревтэр тыйыс айылҕалаах хоту дойдуга ыҥырыа иитиэххэ сөбүн өссө төгүл итэҕэттилэр. Бу дьиэ кэргэн кэтэх хаһаайыстыбаларын сайыннарарга киэҥ былааннаахтар: турбазаҕа эбии дьиэлэри туттарар, куонкурустарга кыттан граннары ылар, маны таһынан Амма биэрэгэр мүөттээх ыҥырыалар уйаларын туруоран агротуризм эбийиэгин сайыннарар санаалаахтар.
Ааҕааччыларбытыгар санатан этэбит, дойду бэрэсидьиэнэ Владимир Путин 2016 сыл ыам ыйын 2 күнүгэр илии баттаабыт сокуонугар олоҕуран, Арассыыйа хас биирдии олохтооҕо Уһук Илиҥҥэ биир гектарга диэри иэннээх сир учаастагын буор босхо ылар кыахтаах. Биэс сылынан бу учаастагы бэйэ бас билиитигэр суруйтарыахха эбэтэр уһун кэмҥэ босхо арыандаҕа ылыахха сөп.
Сир учаастагын төлөбүрэ суох ыларга сайабылыанньаны хайдах туттарабытый?
- боломуочуйалаах уоргаҥҥа (муниципальнай оройуон уонна куорат кытыы сирдэрин дьаһалталарыгар, өскөтүн сир учаастага ойуур пуондатыгар киирэр буоллаҕына – СӨ баайга-дуолга уонна сир сыһыаныгар министиэристибэтигэр);
- “надальнийвосток.рф” веб-саайка киирэн “На Дальний Восток” федеральнай информационнай систиэмэ нөҥүө интэриниэт-сибээһинэн (Gosuslugi.ru (ЕСИА) порталга бигэргэтиилээх буолуохтааххыт);
- Судаарыстыбаннай уонна муниципальнай өҥөлөр кииннэригэр (МФЦ).
- Быраабы регистрациялыыр уорган нөҥүө.
Бу ситимнэргэ суруйтаран сиргэ, баайга-дуолга сыһыаннаах боппуруостары билсэргитигэр ыҥырабыт:
ВК - https://vk.com/mizo_republic_of_sakha_yakutia
ОК - https://ok.ru/group55330874261739
