Хамсык: “көмүс чааһы” мүччү тутумуохха

Эмиэ да вакцина ылабыт, эмиэ да “локдаун” биллэриллэр, араас миэрэ ылыллар курдук да, хамсык бэриммэт. Күн аайы ыалдьааччы үксүүр, суорума суолланааччы элбэҕэ дьиксиннэрэр. Ыал ыалынан эстэрэ, чугас аймахтар утуу-субуу күн сириттэн күрэнэллэрэ – истиэххэ дьулаан. Тоҕо маннык буолла? Дьон ону туох диир эбиттэрий? Ол туһунан маннык суруктар киирэллэр.

Туох мэһэй буолла?

Бастатан туран, сүтүктээх дьон доруобуйа харыстабылын ситимигэр тэрийэр үлэ ситэтэ суоҕун бэлиэтиир. Уус Алдантан Ефимова А.И. суукка үҥсүү киллэрбит. Кини суругуттан быһа тардыы: “Олохтоох дьаһалта, өрөспүүбүлүкэбит салайааччыларын дьаһалларын, сүбэлэрин өрүү толорон бу күҥҥэ диэри ыалдьыбакка тиийэн кэлбиппит. Ол эрээри, бу дьыл атырдьах ыйын 27 күнүгэр баар-суох күндү киһибит, ийэбит, эбэбит Куличкина В.В. соһуччу биһиги кэккэбиттэн туораата...

Мин “киин улууска олоробут”, “Дьокуускайтан чугаспыт, хаһан баҕарар суһал көмөнү ылыам” диэн эрэх-турах санаам биир түгэн иһигэр сүттэ. Уус Алдан балыыһатын үлэтэ мөлтөҕүттэн, кэмигэр сөптөөх консилиум ыытыллыбакка, тэлэ-мэдиссиинэ көмөтө ситэ туһаныллыбакка, барытын соҕотох биир бырааска сүктэрэн, кининэн быһаарыы ыллартаран, кылаабынай быраас солбуйааччылара хонтуруоллара суоҕуттан ийэм туруга ситэ сөпкө сыаналаммакка, олохтон барда дии саныыбын.

Икки отделение тухары: обсерваторга уонна импиэксийэ балыыһатыгар соҕотох быраас түүннэри-күнүстэри үлэлиирэ – бу быраас быраабын кэһии буолбатах дуо?! Күнүһүн 7-8 чаас, түүнүн 14-16 үлэ чааһа ирдэнэр диэн дии. Соҕотох быраас кыайбатыттан даҕаны маннык ыар сүтүктэр тахсаллар буолбатах дуо?! Улууспутугар биир КТ-аппараата холбоммотоҕуттан, биир стационарнай төлөпүөн суоҕуттан, балыыһа салалтата сөптөөх тэрийэр үлэни ыыппатаҕыттан, бириэмэтигэр тута хамсамматахтарыттан быыһаныах да дьон быыһаммат түгэннэрэ баар эбит.

Ийэбит бэйэтин сааһыгар лаппа эдэрчи, хроническай ыарыыта суох, доруобай киһи этэ, бастаан балыыһаҕа киирэригэр, көннөрү “панкреатит” диэн уопсай отделениеҕа киллэрбиттэрэ. Аҥаардас анаалыс түмүгэ биллэригэр 3 күнэ сүппүтэ. Арассыыйа бары олохтооҕо билэр: ыарыыны диагнозтыырга 1 суукка бэриллэр диэн. Мэдиссиинэҕэ “золотой час” диэн өйдөбүл баар. Мин ийэм туһугар ол “көмүс чаас” туһата суох ааспыта хомолтолоох... Бу кэм устата тыҥатын “поражениета” улааппытын да билбэтэхтэр, сатурацията 75% буолбутун да аахайбатахтар. Инньэ гынан ийэбититтэн ПЦР тута ылбаккалар (ИХА диэни ылбыттара, ол “отрицательно” диэни көрдөрөн балыйтардыбыт), ИВЛ-аппараакка кэмигэр холбообокколор, сырдык тыына быһынна диибит. 

Ыалдьыбыт киһиэхэ сөптөөх мэдиссиинэ көмөтө, быраас хамыыһыйата, консилиум оҥоһуллуохтааҕа хоруона хамсыга да суох биллэр. Билиҥҥи балаһыанньаҕа хас эмэ таһымнаах ирдэбил, хонтуруол баар буолуохтааҕа эмиэ өйдөнөр. Оннооҕор хайдах эмтэниллэрэ, хаһан КТ барара, төһө дозалаах эмп наадата – барыта тустаах хамыыһыйанан быһаарыллар диэн. Оччотугар биһиги ийэбит тоҕо оннук көмөнү ылбата? Туох онно мэһэй буолла?

22 тыһ. нэһилиэнньэлээх Уус Алдан улууһугар биир КТ-аппараат кэлэн, кыайан холбоммокко турара тугуй бу?! Бу аппараат үлэлииригэр тоҕо болҕомто ууруллубатый? Чугас дьоммутун сүтэрэн баран ирдээтэхпитинэ биирдэ туруораллар дуу? Инникитин биһиги улууспутугар бу сидьиҥ ыарыыттан дьон олоҕо быстыбатын туһугар хайдах да гынан КТ-аппараата холбонорун ситиһиэҕиҥ!”

Үс бииргэ төрөөбүт утуу-субуу...

Ыал ыалынан, аймах аймаҕынан утуу-субуу олохтон барара ынырык. Бу соторутааҕыта Чурапчы Дириҥиттэн Иванова Анисия Афанасьевна суруйбутун аҕалабыт: “Мин хаһан да суруйан көрбөтөх киһибин, ол да буоллар, биһиги аймахха бу ыарыы туран, үс бииргэ төрөөбүт күн сириттэн букатыннаахтык туораатылар диэн аһыыбын этэбин: кэргэним Иванов Николай Николаевич (79 саастаах), убайа Иванов Семен Николаевич (83 саастаах), эдьиийдэрэ Адамова Мотрена Николаевна (85 саастаах). Бэйэм ыалдьан, куоракка сытан эмтэнэн кэллим. Бу ыарыы турбатаҕа буоллар, өссө да олоруох дьон   эрдэ бардылар.

Кэргэним Николай Николаевич Хоптоҕо нэһилиэгин бочуоттаах олохтооҕо, Саха Өрөспүүбүлүкэтин автомобильнай тырааныспарын бочуоттаах үлэһитэ, СӨ бочуоттаах бэтэрээнэ, онтон да атын наҕараадалардаах, Чурапчы нэһилиэгэр морсуруут оптуобуһугар үлэлии сылдьыбыта. Хаһан да ыалдьыбат, доруобай, туруу үлэһит киһи этэ.

Бастаан ыалдьарыгар мэйиитэ эргийэн, ускуорайы ыҥырбыта, ускуорайдар   поликлиникаҕа көрдөрө ыыппыттара. Онно “сүрэҕэ ыалдьыбыт” диэн, таһыттан эмтэн диэбиттэрэ. Нэдиэлэ курдук оннук эмтэнэн баран, олох мөлтөөн, ПЦР биэрбитэ, “хамсык” диэн буолбута. Ол кэннэ биирдэ хамсыктаабыт дьон балыыһаларыгар киирэн, Дьокуускайга ыытарга “сан.эриэйсэ кэлиэ” диэн бэлэмнэтэн баран, аны куораттар аккаастаан кэбиспиттэрэ. Онтон “Актемра” диэн эми булуҥ” диэбиттэрин, сонно ылан бэрдэрбиппит да көмөлөспөтөҕө. Хомойорум диэн, тута ПЦР-анаалыс ылан билбиттэрэ, сөптөөх эмтээһини кэмигэр саҕалаабыттара буоллар, кэргэним “барбат” киһи барда...”

5 күн диагноһы билбэккэ сыттыбыт

Нам сэлиэнньэтиттэн Владимир эмиэ итинник хойутатыы баарын суруйар: “Кэнники кэмҥэ хамсык туран, дьон-аймах айманыыта, соһуйуута, олох хаамыыта тосту уларыйда. Киһиэхэ сыһыан, аһыныгас буолуу умнууга хаалла.

Мин кэргэммин кытта улуус киинигэр олоробут. Ыалдьан, быраас өҥөтүгэр наадыйан ыҥырыы оҥордубут. Быраас кэлэн иһиллээн, миигиттэн анаалыс ылла уонна бу эмтэри атыылаһан ис, түмүгэ субуота күн биллиэ диэтэ. Аны субуотаҕа, баскыһыанньаҕа кэргэним кыраадыстанна, t39-тан түспэт. Дьахтар киһиэхэ ыарахан турук. Быраастарбыт: “Биһиэхэ өрөбүл, быысап бэнидиэнньиккэ тиийиэ”, – диэнтэн атыны билбэттэр. Мин анаалыһым соннук биллибэтэ, ким да эппэтэ. Бэнидиэнньиккэ бырааспыт дьэ кэлэн сонуннаах буолла: мин хамсыктаабыт үһүбүн. “Оттон тоҕо эрдэ эппэтигит?” диэн ыйытан көрдүм. “Субуотаҕа биллибитин, мед-сиэстэрэ эппэтэх” диэтэ. Кинилэргэ, баҕар, ол 2-3 күн диэн кыра, онон аахсыбаттара буолуо. Оттон биһиги диагнозпытын билбэккэ, 5 күн таах сыттахпыт...

Ыарыы иккиэммитин хам ылан истэ, сэниэ суох, аһаабаппыт, нэһиилэ чэй эрэ сыпсырыйабыт... Быраас ыҥыран туһа суох, кэлэн иһиллээн, “табылыакката иһиҥ” эрэ диэн барар. Кэргэним хамсык буолбута эмиэ бигэргэннэ.

Бу балаһыанньаны көрө сылдьан, манна туһа тахсыа суох, аны ол-бу буолан хаалыллыыһы диэн, бииргэ төрөөбүт балтыларым сүүрэн-көтөн, кэпсэтэн куоракка тиэйэн киллэрдилэр.

Онно КТ барбытым, тыҥам 50-60% сиэммит, кэргэним киэнэ – 25%.

Ол тухары ким да балыыһаҕа уган, хаан анаалыһа ылбакка, таах иһиллии-иһиллии сылдьыбыттар.

Билигин куоракка киирэн эмтэнэ сытабыт.

Арыый ыһыллаҕас гына суруйдум систиэмэ ыла сытар буолан”.

“Клиническэй толкуй” ханна сүттэ?

СӨ Доруобуйа харыстабылын ситимин туйгуна, үлэ бэтэрээнэ, Мэҥэ Алдан бочуоттаах олохтооҕо М.Р. Манасытова суруйар: “Иэдээн биһиги дьиэ кэргэҥҥэ былырыын алтынньыга кэлбитэ. Хамсык содулуттан Томпо оройуонун Мэҥэ Алданыгар олорор тастыҥ балтым Ирина Руслановна Колодезникова (1957 с.т.) суох буолбута. Ирина миэхэ балаҕан ыйын 30 күнүгэр эрийэн “үс буолан ыалдьан сыппыппыт хас да хонно” диэхтээбитэ: ийэтэ Колодезникова Мотрена Алексеевна, 1930 с.т., быраата – Колодезников Николай Русланович, 1962 с.т. уонна бэйэтэ. Ыарыы ыараханнык, аһара үрдүк кыраадыһынан киирдэ, бары мөлтөөн сытабыт диэбитэ. Быраас Неустроева Ж.П. кэлэн хамсык анаалыһын ылан барбытын, “Арбидол” анаабытын, балыыһа аптыакатыгар суоҕунан, бэйэҕит булуҥ диэбитин эппитэ. Ол сытар дьоҥҥо, саамай аҕалара 86 саастаах киһиэхэ, инньэ диир! Саатар, үһүөн бары саахар диабетынан учуокка тураллар. Быраас ону тоҕо болҕомтоҕо ылбатаҕын, тоҕо балыыһаҕа киирэллэрин туруорсубатаҕын киһи эрэ сөҕөр. Мин санаабар, бу – кини билбэтиттэн, дьоҥҥо кыһаллыбатыттан тахсар. Соторутааҕыта Мэҥэ Алдаҥҥа өссө биир саахар ыарыылаах киһи быстыбыт этэ, киниэхэ эмиэ хамсыктаабыт сибики баара. Бу киһи кэлии дьону кытта, ол кэннэ бырааппын кытта алтыспыт этэ.

Мин тута Доруобуйа харыстабылын министиэристибэтин “горячай линия” нүөмэригэр эрийэн, “Сахамедстрахха” тахсан, “хамсыктаабыт дьон тустаах эмтээһини ылбакка олороллор” диэн эппиппэр Томпо киин балыыһатын кылаабынай бырааһын нөҥүө быһаарсыахпыт диэбиттэрэ. Онон сөп буолан, Иринаҕа алтынньы 5 күнүгэр биирдэ эрийбитим. Онно истибитим, ким да эрийбэтэх, быраас кэлэ сылдьыбатах, эмтээбэтэх. Страховой хампаанньаҕа хос эрийэн, “саахар диабеттаах сааһырбыт дьон эмтэнии ылбакка олороллор” диэн кыыһырбыппар, үлэһиттэрэ Томпо киин балыыһатыгар тахсыах буолбута. Ол эрэ кэннэ, дьэ Иринаны стационарга киллэрбиттэрэ да, номнуо хойутаабыттар этэ – алтынньы 8 күнүгэр балтым быстыбыта. Ирина Руслановна икки оҕо күн күбэй ийэтэ, сэттэ сиэн амарах эбэтэ этэ. Саамай ынырыга, көрөн олорбут ийэтэ тулаайахсыйда...

Бу түбэлтэҕэ, мин санаабар, бириэмэтигэр сөптөөх эмтээһини саҕалаабатах быраас Неустроева Ж.П. буруйдаах. Ону кытта балыыһалары хамсык импиэксийэтэ турарыгар бэлэмнээбэтэх Томпотооҕу киин балыыһа салалтата. О.Балабкина күн аайы “барыта баар, барыта хонтуруолга сылдьар” диэн хатылыыр да, Мэҥэ Алдан аптыакатыгар наадалаах эмтэр билиҥҥэ диэри суохтарын курдук суохтар үһү.

Доруобуйа харыстабылын министиэристибэтигэр эмиэ этэрдээхпин: быраастарбыт анаалыһы күүтэн, эмтээһини саҕалаабакка, таах бириэмэ бөҕөтүн ыыталлар. Клиническэй толкуй диэн баара эбээт, ол ханнаный? Тоҕо министиэристибэ тугу даҕаны гыммат, быраастарга “эрдэттэн эмтээһини саҕалыы туруҥ” диэн дьаһайбатый?! Өлөр дьон ахсаана элбииригэр итинник эмтээһин төрүөт буолара, ама, өйдөммөт дуу?”

 Эмтээһин боротокуола “сиир”

Эбэтэр, Сунтаартан сүтүктээх дьон эмтээһин итэҕэһин туһунан: “Ама да ааспытын иһин, саныахха ыарахан. Сунтаар улууһун киинигэр быйыл сайын от ыйын бүтэһик күннэригэр бастаан кэргэнэ, онтон сылтаан, сиэн уол уонна убайым ыалдьыбыттара. ПЦР анаалыс ылан, сөмөлүөт көппөккө, сиринэн (таксыынан) куоракка ыыппыттара. Түмүгэ 4-5 күнүнэн биирдэ биллэн, ыалдьыбыттарын көрдөрбүтэ. Бу тухары кыраадыс бөҕөтө этилэр. Быраас кэлэн “Арбидол” эрэ анаабыт, оттон бу туох да туһата суох эмп буоларын бары да билэбит. Түмүгэ биллибитин кэннэ, балыыһаҕа киллэрбиттэр да, туруга күн-түүн мөлтөөн испит. Нэһиилэ киһи көмөтүнэн олорор, хаамар буолбут. Импиэксийэ отделениетыгар киирбитин кэннэ, бу балыыһа үлэһиттэригэр хом санаам ааспат.

Убайым туругун билсээри эрийэрбин олох ылбаттар этэ. Үһүс күнүгэр нэһиилэ түбэһэн кэпсэппитим. Инфекционист-быраас “эмпит барыта баар, эмп наадата суох, кислородка холбонон сытар” диэбитэ. Өрөбүллэргэ убайбыттан туох да суох, эрийдэххэ ылбат этэ. Отделениеҕа эрийдэхпинэ, эмиэ ким даҕаны ылбат. Кэлин билбитим, өрөбүлгэ кислородтан арааран кэбиспиттэр, сонно мөлтөөн барбыт. Кислородун бэнидиэнньиккэ эрэ хат холбообуттар. Кыайан саҥарбаппын, тыынарбар ыарахан диэн, бассаапка суруйбута. Онно эбиитин балаата иһэ ип-итии диэбит этэ. Оччолорго куйаас күннэр турбуттара, биэс киһи сытар балаатата киһи кыайан тыыммат үлүгэрэ буолбута өйдөнөр. Эмтээһиҥҥэ кылаабынай быраас солбуйааччытыгар төлөпүөннээбиппин эмпит суох, 1 фл. “Артлегиа” суһаллык наада диэбитэ. Ол тиийбэккэ, өссө көрдөппүттэрэ. Аны, Сунтаарга сөмөлүөт күн аайы көппөт, онон 12-15 чаас айаннаан тиийэр таксыынан термоконтейнердаан ыыппыппыт. Төһө доза наада буоларын бастакыттан тута чопчу этэн кэбиһиэ эбиттэр! Убайбытын Дьокуускайга пульмонологияҕа аҕалбыттара. Үтүөрэн испит курдуга да, икки хонук иһигэр умайан хаалбыта, “рожистое воспаление брюшной стенки” буолбут диэбиттэрэ. Эмтээһин боротокуола киһи иммунитетын олох эһэн кэбиһэр эбит. Реанимацияҕа киирэн икки эрэ хоммута. Биһиги XXI үйэҕэ олоробут эрээри, мэдиссиинэбит таһыма ХХ үйэ саҕаланыытын курдук. Сунтаар Дьокуускайтан 1000 км. ыраах. Пандемия саҕаламмыта 1,5 сыла буолла, онуоха диэри итиннэ ПЦР анаалыһын оҥорор лабаратыарыйа арылларын ситиһиэххэ сөп этэ. Төһөлөөх киһи олоҕун ол быыһыа этэй!”

***

Сүтүктээх дьонтон маннык дууһа кыланыылаах суруктар киирэ туралларыттан, чахчы да, хабыр кэм бүрүүкээбитин өйдүүгүн. Сорох киһи “бачча ыарахан кэмҥэ дьону аймаан” диэбитин да иһин, эмтээһин, тэрээһин туһунан дьон санаатын тиэрдэр наада дии саныыбыт. Ол – доруобуйа харыстабылын ситимин сирэй-харах анньан дуу, эмчиттэри аҥаардастыы “килиэйдээн” дуу буолбатах – дьон кинилэр хайдахтаах курдук ноҕуруускаҕа сылдьалларын сөпкө өйдүүр, аһынар. Дьон санаатын сыччах ханнык ситтэрбэт өрүттэргэ болҕомто ууруллуохтааҕар, туох туоратыллыан, уларыйыан сөбүн сөпкө өйдүүргэ көмөлөөх буолаарай диэн эрэ таһаарабыт.

Нина ГЕРАСИМОВА.