Ил Түмэн сиэссийэтин иннигэр
Кэнники кэмҥэ арыгы атыыта элбээбитэ сөхтөрөр. Ордук киин куораппытыгар хас хардыыҥ аайы арыгы маҕаһыына, пивбаардар угуйар ыҥырыылара харахха быраҕыллар. Араас бобуу-хааччах киллэрэн бохсо сатаабыт үрдүнэн, быыс-хайаҕас булан, син биир тэнийэн, элбээн иһэллэр... Уопсастыба бу боппуруоска болҕомтону уурар уолдьаста диэбитин, дьокутааттар ылынан, сотору туһааннаах сокуон барыла Ил Түмэн күһүҥҥү мунньаҕар көрүллүөхтээх. Ол эрээри...
Ил Түмэҥҥэ көрүллүө
Улахан арыгы маҕаһыыннарын сэргэ арыгыны кыра баҕайы “туочукалар”, кафелар атыылыыр буолбуттара ыраатта. Кэнники бу боппуруос өссө тыҥаан иһэр. Парламент күһүҥҥү мунньаҕар арыгыны атыылааһыҥҥа эбии хааччахтары киллэрии туһунан СӨ сокуонун барылын дьүүллэһии былааннанар. Сокуоҥҥа уларытыылары киллэрэр туһунан кэпсэтии саҕаламмыта балай эмэ буолла. Өссө 2019 сыллаахха Дьокуускай куорат дууматын дьокутааттара сокуон барылын кытаатыннарар туһунан этии киллэрбиттэрэ. Мээрийэҕэ ыытыллыбыт төгүрүк остуолга сокуон барылын ырыппыттара, онно куорат Ис дьыалатын управлениета иһитиннэрбитинэн, 2019 с. общепит тэрилтэлэригэр арыгыны иһиини хааччахтыыр сокуон тохтотуллубутун уонна “наливайкалар” үксээбиттэрин суотугар, арыгыны иһэн баран буруйу оҥоруу биллэ үрдээбит диэн буолбута.
Ону кытта, алкомаркеттарга, “сымыйа кафелар”диэн ааттаах туочукаларга арыгыны кутан биэрии тэнийбитэ болҕомтону тардыбыта. Итинник “сымыйа-кафелар” Строительнай, Промышленнай уонна Октябрьскай уокуруктарга элбэхтэрин бэлиэтииллэр. Онон РФ Госдумата маҥнайгы ааҕыыга ылыммыт сокуонун барылын дьүүллэһэн баран, түмүккэ Сокуон барылын бастакы пуунунан “О государственном регулировании производства и оборота этилового спирта, алкогольной и спиртосодержащей продукции и об ограничении потребления (распития) алкогольной продукции” диэн 171 №-дээх Федеральнай сокуон 16-с ыстатыйатыгар олоҕуран, олохтоох сокуоҥҥа уларытыыны киллэрэргэ диэбиттэрэ.
РФ сокуона икки пууннаах. Бастакы пуун: “элбэх кыбартыыралаах дьиэлэргэ уонна онтон чугастыы эрэстэрээннэр, баардар, кафелар 20 кв.м. кыра иэннээх буоллахтарына, арыгы атыыланара бобуллар” диэн. Ону кытта иккис пуун баар: “РФ субъектара бу боппуруоһу бэйэлэрэ көрөр, бобор быһаарыыга тиийэ ылынар бырааптаахтар” диэн. Быһаарыы сурукка “нэһилиэнньэ олорор кыбартаалыгар арыгыны атыылыыры сөбүлээбэт, утарар”, – диэн этиллэр. Онон, эрэгийиэн бэйэтин сокуонун ылыннаҕына, олорор дьиэлэргэ маннык “алко-туочукалары” арыйар тохтуо диэн сыал-сорук турар.
“Сымыйа кафелары” сабыахха сөп дуо?
Сөп. Дьиҥинэн, Дьокуускай к. мээрийэтэ арыгыны атыылыыры олох бобор санаата суох диир мээр Евгений Григорьев. Ол эрээри анал көҥүллээх атыылыыр сирдэр баар буолуохтаахтар. Ону кытта социальнай эппиэтинэс диэн булгуччу баар буолуохтаах. Куорат Дуумата алко-туочукалар турар сирдэрэ ханан буолуохтааҕар уларытыы киллэриэхтээх: ол социальнай тэрилтэлэртэн, үөрэх кыһаларыттан, оскуолаттан, балыыһаттан, дьыссааттан, поликлиникаттан 300 миэтэрэ чугас, онтон олорор сиртэн 50 миэтэрэ чугас буолуо суохтаах диэн. Ону кытта арыгыны атыылыыр общепит дьиэтин иэнэ 100 кв. м. итэҕэс буолуо суохтаах.
Куорат ирдиир
Онон, куорат мээрэ Е.Григорьев “балаҕан ыйын 1 күнүттэн саҥа быраабылалар үлэлээн барыахтара” диэбитэ. Онон, холобур, 202 микро-оройуоҥҥа баар 5 пиибэ атыылыыр маҕаһыынтан 4 лиссиэнсийэтэ суох үлэлиирэ сабыллыаҕа диэбитэ. Ол эрээри, бу быһаарыы “ноолоох”. Муниципальнай нуорма-быраап аактарын, өрөспүүбүлүкэ сокуоннарын таһынан өссө федеральнай сокуоннар бааллар. Федеральнай сокуоҥҥа суоҕу, ханнык баҕарар урбаанньыт “биһигини сокуоннайа суох саптыгыт” диэн сууттаһыан уонна кыайыан сөп. Дьэ ол иһин, итинниги таһаарбат туһуттан, субъект бэйэтин сокуонун ылыныахтаах. Онон биһиги Ил Түмэммит оннук быраабын туһанан, быйыл күһүҥҥү сиэссийэҕэ бу сокуон барылын көрөрүн күүтэбит.
Улахан кыһалҕа быһаарыллыахтаах
Ил Түмэн дьокутаата Мария Христофорова:
– Муниципальнай да, өрөспүүбүлүкэ да таһымыгар сокуон барылын ылбычча киллэрэр кыаллыбат. Арыгы атыытын сокуонунан бэрээдэктиир боппуруоһунан мин 2019 сылтан дьарыктанабын, быыбардааччылар “бу кыһалҕаҕа болҕомтону уурар уолдьаста” диэн накаастарын тиэрдибиттэрэ. Ол эрээри, боппуруос ситэ илигинэн, кыаллыбатаҕа. Онтон дьокутаат Виктор Федоров 2021 сыл сэтинньитигэр арыгы атыылыыр кэми, усулуобуйаны, миэстэни бэрээдэктиир туһунан сокуон барылын киллэрбитэ кэмитиэккэ көрүллүбүтэ. Ол кэнниттэн мээр Е.Григорьевы көрсөн, кэпсэтэн баран, биһиги Виктор Николаевичтыын саҥардыллыбыт сокуон барылын киллэриэххэ диэбиппит. Ол сокуон барыла элбэх кыбартыыралаах дьиэлэргэ арыгыны атыылыыры бобор эбэтэр хааччахтыыр буолуоҕа.
Сокуон бэл федеральнай таһымҥа элбэх өйдөммөт өрүттээх. Билигин, икки сыл ааһыыта, силигэ дьэ ситтэ диэххэ сөп. Онон сотору бу сытыы кыһалҕаны, куораппытын тумнараары гыммыт алко-туочукалар боппуруостарын быһаарыахпыт дии саныыбын. Кинилэр уопсастыбаҕа дьайан эрэллэринэн, ыччаппытын арыгыга умса анньалларынан, буруйу оҥоруу элбээн эрэринэн, боппуруостара быһаарыллыахтаах. Бу Дьокуускай эрэ иэдээнэ буолбатах. Тыа сиригэр, оройуоннарга, сэлиэнньэлэргэ эмиэ маннык кыһалҕа баар. Онон бу боппуруоһу быһаарыыга дьокутааттары кыттыһарга ыҥырабын.
Урбаанньыттар туох дииллэрий?
СӨ урбаанньыттарын быраабын боломуочунайа Альбина Кычкина: “Билигин биһиги бу боппуруоска үлэлии сылдьабыт, сүбэ-мунньах буолуохтаах. Ол кэнниттэн чопчу этиилэрбитин киллэриэхпит”, – диэтэ.
Александр Ариносов, “Опора России” урбаан уопсастыбаннай тэрилтэтин бэрэстэбиитэлэ, урбаанньыттар уопсастыбаннай тэрилтэлэрин аатыттан Ил Дархан Айсен Николаев, мээр Е.Григорьев, куорат Дууматын бэрэссэдээтэлэ А.Семенов, Ил Түмэн кэмитиэтин бэрэссэдээтэлэ И.Григорьев аатыгар сурук киллэрбиттэрин эттэ.
Кылгастык, сурук ис хоһоонуттан быһа тутар буоллахха, “итинник кээмэйинэн хааччахтыыр буоллахха, бобуллуохтаах тэрилтэлэргэ дьону аһатар өҥөнү оҥоро сылдьар, 100 кв. м. иэнтэн кыра кээмэйдээх уонна олорор дьиэттэн 50 миэтэрэ чугас турар үгүс общепит тэрилтэлэрэ түбэһэллэр. Бу бэйэлэрэ куукуналаах, менюлаах, тэриллээх, үлэһиттэрдээх (пуобардар,официаннар, барменнар, уо.д.а) тэрилтэлэр. Аҥаардас Дьокуускайга эрэстэрээн, кафе, бэйэлэрэ кэнсиэпсийэлээх хас да тэрилтэ 20-25%-на сабыллыан сөп. Олор истэригэр: шотландскай паб “Aberdeen”, азиатскай бистро “Китай-город”, гастро-бар “CafeRaсer”, “Застава” эрэстэрээн, ресто-кафе “Friday”, лофт-эрэстэрээн “Kimchi”, кафе “Кочевник”, кафе “Моне”, кофейня”Дома” уо.д.а.
Итиннэ Арассыыйа уопутун санатабыт. 22 эрэгийиэҥҥэ 50 кв.м. иэннээх хааччаҕы киллэрбиттэр. 65 эрэгийиэҥҥэ 25-30-35 кв.м. киллэрбиттэр уонна 20 кв.м. иэни хаалларбыттар. Татарстаҥҥа, 500 тыһ. элбэх нэһилиэнньэлээх куоракка 100 кв.м., онтон 500 тыһ. аҕыйах нэһилиэнньэлээх куораттарга 50 кв.м. оҥорорго диэн хааччаҕы ылыммыттар.
100 кв.м. хааччаҕы киллэрии урбааҥҥа, эрэстэрээн биисинэһигэр охсуулаах буолуоҕа. Ол маннык төрүөттээх:
– Дьокуускайга кэмиэрчэскэй бас билии квадратнай миэтэрэтин сыаната Москубаҕа уонна Санкт-Петербурга курдук үрдүк сыаналаах (кв.м. сыаната 2000 солк.);
– саҥа нуормаларга сөп түбэһэр кэмиэрчэскэй дьиэ-уот дэписсиитэ;
– экэнэмиичэскэй саансыйалар уонна инфляция;
– кэнники 2,5 сылга хамсыгынан сибээстээн киирэ турар хааччахтар, бобуулар.
Бу быһаарыы ылыллар түбэлтэтигэр элбэх үлэһит сарбыйыынан ылар босуобуйата суох үлэтэ суох хаалыа, тэрилтэлэр “поставщиктарга”, бааннарга иэстээх хаалыахтара, бородуукта, тэрил таах хаалыа.
Биһиги общепит иэнин алын кээмэйин быһыытынан 20 кв.м. хаалларарга, 40 кв. м. диэри улаатыннарарга диэн этиилээхпит, ол “лже-кафелары” сабарга кыах биэриэ, атын общепит тэрилтэлэрин тыыннаах хаалларыа этэ. Ону кытта биһиги общепит тэрилтэлэрин ГОСТ-классификациятын туттуохха диэн этиилээхпит. Оччоҕо ким дьиҥнээх эрэстэрээн биисинэһинэн уонна общепитынан, оттон ким арыгыны кутан атыылаан дьарыктанара чахчы биллиэ этэ”.
Кылгастык, сурук ис хоһоонун аҕаллахха итинник.
Дьулус Осипов, уопсастыбанньык:
– Мин дьиэм аттыгар 203 №-дээх түөлбэ олохтоохторо мээри кытта көрсүспүттэрэ. Онтон балаҕан ыйын 1 күнүттэн куорат дьаһала тахсыбыта. Ол түмүгэр аҕыйах алко-туочука тохтообут буолуохтаах. Хомойуох иһин, үгүс ити курдук пивбардары ол дьаһал кыайан тохтоппот. Ол иһин билигин Ил Түмэҥҥэ 100 кв. м. аҕыйах иэннээх общепиттар арыгыны атыылыыллара көҥүллэммэт диэн сокуон барыла көрүллүөхтээх. Оччоҕуна итинник түөлбэлэргэ баар пивнойдар, бардар суох буолуохтаахтар диэн сабаҕалааһын баар. Ол эрээри ол быыһыгар үгүс дьоҕус эрэстэрээннэр эмиэ эмсэҕэлииллэр эбит. Оттон мин тус санаам – ити сөптөөх сокуон. Эрэстэрээннээх урбаанньыттары төһө да аһыннарбын, омук чөл буолуута быдан суолталаах.
Биири бэрээдэктиэххэ, атыны харыстыахха
Ирина Егорова, урбаанньыт:
– Дьиҥинэн, ити “сымыйа кафелары” бэрээдэктиир уолдьаста. Төһөлөөх киһи олоҕун алдьаппыттара буолуой. Ити ордук хамсык кэмигэр дьон дьиэтигэр олорон эрэ арыгылыырын кытта сибээстээх буолла быһыылаах. Дьон наһаа ылларда. Онтон аны дьоҕус, тупсаҕай оҥоһуулаах эрэстэрээннэр, кафелар бааллара эмиэ үчүгэй. Сэмэй үптээх-хамнастаах дьон биирдэ эмэ олоро түһэллэригэр... Сыаналара арыый да “демократичнай” буолара, интэриэһинэй менюлаахтара бэрт дии саныыбын. Онон барыларын бииргэ күрдьэн сыһыаннаһар алҕас буолуо, хайдах эрэ итини арыый арааран, учуоттаан, көрөн бэрээдэктиир наада. Биири бэрээдэктээри, атыны алдьатар сыыһа.
Эрэкэлээмэ эмиэ бэрээдэктэниэхтээх
Ольга М, психолог:
– Ити пивбардар эҥин эрэкэлээмэлэрэ аһара “негативтаах”. Оҕолор итини көрө улааттахтарына, ол нейроннарыгар хатанан хаалар. Итиннэ, саатар, эрэкэлээмэлэрин кээмэйигэр туох эмэ быраабыла баар буолуохтаах. Итинник тыллары күн аайы көрө сырыттахха, ол дьайыыта бэрдэ суох буолар.
Дьэ, онон күһүҥҥү сиэссийэни күүтэбит. Дьокутааттар уонна урбаанньыттар тугу быһаараллар?
Нина ГЕРАСИМОВА
- Арыгы иһэн баран буруйу оҥоруу кыратык эрэ аччаабыт (-3,8%; 4092/3938; Уһук Илин:-4,8%; Арассыыйа:-8,3%). Саха сирэ Арассыыйа арыгыны иһэн баран буруйу оҥоруу саамай элбэх 10 эрэгийиэнин ахсааныгар киирэ сылдьар;
- Арыгыны иһэн баран буруйу оҥоруу маннык көрүҥнэрэ үрдээбиттэр: доруобуйаҕа кутталлаах соруйан эчэтии (+12,4%; 210/236); күүһүлээһин (+188,9%; 9/26), уоруу (+3,0%; 931/959);
- Иһэн баран буруйу оҥоруу эбиллибит: Дьокуускайга (+2,3%; 1376/1407) уонна 7 оройуоҥҥа, холобур, Алдаҥҥа (155/212), Бүлүүгэ (95/120), Кэбээйигэ (39/35), Орто Халымаҕа (35/44), Абыйга (8/13).
