“Бэлиитикэ – кирдээх дьыала” дииллэр. Быыбар чугаһаан буолуо, бииртэн биир соһутар-өмүрдэр айдааннаах дьыалалар күөрэйэн эрэллэр. Бэл, урукку өттүгэр биһиэхэ соччо туттуллубатах ньымалар кытта туттуллар буоллулар.
Бу кэннигэр туох туруон сөбүй, ону көрүөххэ.
Бэлиитикэҕэ өстөөҕү, утары күүстэри сууһарар туһугар хайдах баҕарар ньыма туттуллар. Эбии бүлүтүөннэри быраҕыы, кураанах куоластары “эбэн суруйуу” диэн мэлдьи даҕаны биллэр, өссө “бэтэрээнэн” ньымалар. Политтехнология биир саамай туттуллар, соһуччу уонна өһүөннээх ньымата – утарсааччы киһи аатын алдьатыы, түһэрии, ол-бу айдааҥҥа, буруйу оҥорууга сөрөөһүн (бу киһи онуоха буруйдааҕа эбэтэр буруйа суоҕа олох оруола суох. Этэргэ дылы, айдаан тахсыан, бу бэлиитик аата киргэ-хоххо умньаныан эрэ наада). Аан дойду биллэр бэлиитиктэрэ оннук угаайыга киирэн биэрбит, ол туһуттан бэлиитикэҕэ карьералара тохтообут холобурдара үгүс. Онтон сорох холобуру эрэ аҕалыахха.
Стросс-Кан дьыалата
Аан дойдутааҕы валюта пуондата (МВФ) салайааччыта Доминик Стросс-Кан 2011 сыллаахха аата-суола биирдэ аллара сурулаабыта. Хомондьуруопка кэмигэр “Стросс-Кан гостиница 32 саастаах горничнайа дьахтары күүһүлээтэ” диэн аан дойду сонуннара бары иһитиннэрбиттэрэ, атыыр айдаан тахсыбыта. Дьыала тэриллэн, дуоһунаһыттан уһулларга күһэллибитэ. Стросс-Кан социалистар баартыйаларын аатыттан Франция бэрэсидьиэнин быыбарыгар кыттаары сылдьара. Этэллэринэн, биир саамай күүстээх хандьыдаат этэ. Дьиктитэ баар, ол быыбарга кыттартан аккаастаммытын кэннэ, тута дьыалатын тохтотон, буруйун устан кэбиспиттэрэ. Гостиницаны хомуйар дьахтар күүһүлэммитэ дуу, суоҕа дуу соннук быһаарыллыбатаҕа. Үгүстэр бу дьыаланы билигин да “сакаас” дииллэр.
Билл Клинтон уонна Левински
Эмиэрикэ бэрэсидьиэнэ Билл Клинтон иккис болдьоххо талыллыахтаах кэмигэр Үрүҥ дьиэҕэ Моника Левински диэн стажерканы кытта көссүүлэспитэ алҕас биллэн хаалбыта. Клинтон бастаан таһы-быһа мэлдьэспитэ да, сүрүн туоһу – “били былаачыйа” – көстөн, хайыай, билинэргэ тиийбитэ. Ол утарааччылары өссө кыынньаабыта. Бэрэстэбиитэллэр палааталара уордайан, “импичмент” биллэрбитэ. Палаата, Клинтоны төһө даҕаны түөрт пуунунан буруйдаатар, Сенат буруйу устубута, уопсастыба уонна кэргэнэ Хиллари “бырастыы гыммыттара”. Клинтон карьерата төһө даҕаны түөрэҥнээтэр, сап саҕаттан салҕанан иккис болдьоххо талыллыбыта.
Тыҥааһыннаах киирсии
Аныгы Арассыыйа киэҥ киэлитигэр бэлиитикэ араас иирбэтин-таарбатын билэн-көрөн кэллибит. Дьэ, ол эрээри, итинник ньымалар аны Саха сиригэр туттуллуохтара диэн итэҕэйбэт этибит. “Кыым” хаһыакка Алексей Куприянов өссө ааспыт сыл бүтүүтэ сабаҕалаан этэн турар: “Тыҥааһыннаах быыбардар буолаары тураллар”, – диэн. Ол этиитэ туолан эрэр быһыылаах.
“Ведомости” хаһыат аҕыс эрэгийиэҥҥэ олохтоох Парламеҥҥа уонна Куорат дууматыгар ыытыллар быыбардар уустук буолуохтара диэн суруйбут. “Ол ханнык эрэгийиэннэрий?” диир буоллахха, Ярославскай, Иркутскай, Архангельскай уонна Ульяновскай уобаластар, ону кытта Хакасия, Калмыкия уонна Забайкалье. Уонна – Саха сирэ. Ол туһунан Павел Данилин, Бэлитиичэскэй анаалыс киинин дириэктэрэ ахтыбыт: “Ярославскай уонна Иркутскай уобаластарга оппозиция күүстээх, Госдума ааспыт быыбарыгар онно “Ньыгыл Арассыыйа” көрдөрүүтэ саамай намыһах этэ. Онно “Сиэрдээх Арассыыйа, КПРФ, Иркутскайга эбии ЛДПР күүстээхтэр. Ярославльтан Госдумаҕа Б.Немцов тура сылдьыбыта эмиэ оруолу оонньуур. Хакасия күбүрүнээтэрэ КПРФ-тан турбута, онон “ньыгылларга” сыһыан ураты соҕус”. Онтон Саха сирин туһунан, онно “олохтоох национализмҥа оонньуур күүстэр”, күүстээх соҕус “Сиэрдээх Арассыыйа” уонна “өһүөннээх КПРФ бааллар”, – диэн сыаналаабыт. Дьэ онон, “Ньыгыл Арассыыйа” анаалыстыыр киинэ ханна уустуктар үөскүөхтэрин сөбүн добуочча сөпкө сыаналыыр, уустук эрэгийиэннэри бэлиэтээн олорор эбит.
Биһиэхэ туттуллан эрэр “ньыма”
Ол эрээри, “сыаналыыр уонна бэлиэтээн олорор” диэн эрэ буолбакка, арааһа, быыбарга сөптөөх хайысха бэриллэригэр “сыралаах” үлэ ыытыллан эрэр дуу диэн сэрэйиэххэ сөп. Госдума ааспыт быыбарыгар Саха сиригэр КПРФ кыайбытын, нэһилиэнньэҕэ КПРФ аптарытыата добуочча үрдүгүн, оттон “ньыгыл” оччо-бачча баардыламмат буолбутун санаттахха, хомуньуус-баартыйа эҥкилэ суох уобараһын суулларарга күүс-кыах толору быраҕыллыахтааҕа эмиэ өйдөнөр. Хоруупсуйанан, оннук-маннык “туора-маары” дьыаланан, оннооҕор бытархай да уоруунан “компроматтыыр” кыаллыбат буоллаҕына, атын ньымалар туттуллаллара эмиэ өйдөнөр.
Оннук ньыманан үөһэ ахтыллар “сиэкис-айдаан” буолла. Этэргэ дылы, бэлиитиктиин-баҕастыын бары даҕаны иэгэйэр икки атахтаах дьон буоллахтара. Оннооҕор ол МВФ тойонун эбэтэр РФ Генеральнай борокуруорун итинник дьыалаҕа “үктэтэр” кыаллар буоллаҕына, эрэгийиэн таһымнаах бэлиитиктэри хайдах баҕарар түбэһиннэриэххэ сөп! Кини онно буруйа суох да буоллун – ол туох да оруола суох. Аатын тула айдаан тахсан, уорбаланыахтаах, кирдээх дьыалаҕа умньаныахтаах. Кылаабынайа – син биир киниэхэ “күлүк түһэриллэр”, аата алдьанар. Кэннэ кээнчэ да буоллун!
Баһааҕырдыы
СВО-ҕа кытта сылдьар доброволец, хомуньуус, Дьокуускай горкомун сэкирэтээринэн талыллыбыт Савва Михайлов дьыалата итинник исхиэмэнэн оҥоһуллубута ырылыччы көстөр. С. Михайловы “Москуба гостиницатыгар Соҕуруу Кэриэйэттэн кэлэ сылдьар эмиграны күүһүлээтэ” диэн сурах Саха сирин олохтоохторугар этиҥ эппитинии буолбута. Ол киһи “полицияҕа үҥүстэ” диэн сураҕы тарҕаппыттара. Ким да итэҕэйбэтэҕэ гынан баран, “Савва Михайлов дьыалатын” туһунан соцситимнэргэ үтүктүһэ-үтүктүһэ араастаан суруйан, баһааҕырдан ый-хай бөҕөтө тахсыбыта. “Барыта сымыйа, соруйан оҥоруу, бу киһини сымыйа сураҕы тарҕаппытын иһин бэйэтин суукка үҥсүөм, кырдьыкпын булгуччу дакаастыам” диэн Савва Михайлов видео-туһаайыыта соцситимнэргэ тарҕаммытын үрдүнэн, хас да күнү быһа улахан сонун буолан, ити дьыала туһунан туох баар ситимнэр суруйа турбуттара. Ону оҥорбут “биллибэт күүстэргэ” ол эрэ наада буоллаҕа! Итинник дьыаланы мээнэҕэ тэрийбэттэрэ өйдөнөр. Савва хайдах киһитин, кимин билэр буоллахха, кини аатын баһааҕырдар тоҕо, туохха наадата чуолкайдык өйдөнөр.
“Тыгын Дархаҥҥа” буолбут түбэлтэ
Кулун тутар саҕаланыыта, Дьокуускайга Ил Түмэн сиэссийэтэ бүппүтүн кэннэ, аны “Тыгын Дархан” гостиницаҕа Ленскэй оройуонуттан норуот дьокутаата Сергей Никонов дьахтары күүһүлээтэ уонна илиитэ тостуор диэри кырбаата” диэн дьыала тэриллэн, “СИЗО-ҕа хаайылынна” диэн сурах тарҕанан, сири-сибиири барытын тилийэ көттө. Туоһу, эмиэ дьокутаат, О. Пискунов этэринэн, эрэстэрээҥҥэ аһыы олорор дьоҥҥо дьахтар бэйэтэ чугаһаабыт. Пискунов: “Никонов хоһуттан туох да хаһыы-ыһыы, тыас-уус иһиллибэт этэ, ким эрэ кими эрэ күүһүлээбитэ буоллар, ол иһиллиэ этэ”, – диэбит. Никоновы билэр дьон “дьахтары кырбыыр-атаҕастыыр киһи буолбатах” диэбиттэр. Никонов бэйэтэ барытын мэлдьэһэр диэн суруйбуттар.
Губарев быһаарар
Биһиги КПРФ Саха сиринээҕи салаатын сэкирэтээрэ, Ил Түмэн вице-спикерэ Виктор Николаевич Губаревка тахса сырыттыбыт. Кини: “Савва Анатольевич Михайлов дьыалата олох кураанах. Ол үҥсүбүт киһини эппиэккэ тардыаҕы, полицияҕа сайабылыанньата да, туга да суох”, – диэтэ. Ол аата, итинник айдааны таһааран, болҕомтону тардар эрэ туһугар тэриллибит “оҥоһуу” дьыала буолара өйдөнөр. “Савва бойобуой дьайыылар буола турар сирдэригэр этэҥҥэ сылдьарыгар баҕарабыт”, – диэтэ Губарев.
Иккис дьыала туһунан: “Биһиги манна ити туһунан олох да билбэккэ олордохпутуна, федеральнай ханаал суруйа охсубут этэ. Бу туох ханаала буолара, кини кэннигэр ким турара, иһитиннэрии хантан барбыта өйдөммөт. Мин Сергейи, кини буруйа суоҕун итэҕэйэбин, кини дьахтары кырбыыр киһи буолбатах”, – диэтэ. Бу дьыалаҕа саарбах түгэннэр баалларын, силиэстийэ бара турарын, дьокутааты Ленскэйдээҕи СИЗО-ҕа икки ый тутарга диэбиттэрин аҕынна. Билигин албакааттара ону атын миэрэнэн солбуйарга көрдөһүү суруйан бэлэмнээбиттэрин, онно мэктиэһит буолбутун эттэ. Виктор Николаевич СМИ-лэр, саайтар маннык иэмэ-дьаама биллибэт дьыалалары дьон аата-суола алдьаныа диэн наадыйбакка күүркэтэн, үлүннэрэн, дарбатан суруйалларын сөбүлээбэтин эттэ.
Бииртэн биир ыйытыы
Бу икки түбэлтэ майгыннаһар өрүттэрдээх. Сүрүн “фигураннар” тоҕо хомуньуустарый? Аны бу дьыаланы иккиэннэрин бастакынан “Shot” диэн федеральнай телеграм-ханаал биллэрбит. Хантан барытын истэ-билэ охсоро, иһитиннэрии киниэхэ хантан барара кэккэ ыйытыыны үөскэтэр. Аны дьокутааттары үҥсээччи – биирэ кэриэй эмиграна, биирэ маннааҕы дьахтар – бу кимнээҕий, туохтарый? Ол туһунан туох да суох. Тоҕо? Ити курдук ыйытыылар бииртэн биир үөскээн тахса тураллар. Бу соторутааҕыта хомуньуустар спойлердара тэриллибитин туһунан дорҕоонноохтук иһитиннэрдилэр. Аны, “дьокутаат Юрий Николаевы Айхалтан туруорбат буолбуттар” диэн сонун кэллэ. “Куораттан быыбарга кыттар үһү” диэтэллэр даҕаны, бу улахан бырамыысыланнай уокуруктартан (Ленскэй, Мииринэй) саха дьокутааттарын туоратыы баран эрэр буолбатах дуо?
Бэлиитикэ хобордооҕо дьэ сырылатан эрэр дуу? Аныгыскыга кимнээх онно түһэн “ыһаарыланаллар”?
*Матырыйаалга Михаил Старостин уруһуйун туһанныбыт.
Нина ГЕРАСИМОВА.
Сэҥээриилэр
Урут Арҕаа Европа быыбардарын өйдөөн, Россия 90-с сылларын. Өлөрсүү, сиэсиһии. Оннук эрэ буолбатын.
Мин хата аһынан ити сымыйанан үөҕүллүбүттэри өйүөм этэ.