Байыаннай эпэрээссийэҕэ инники кирбиигэ сылдьар уолаттарбыт Саха сириттэн кэлэр көмө иһин Ил Дархан Айсен Николаевка, бырабыыталыстыбаҕа, норуоттарыгар махтаналларын туһунан видеолар тарҕаналлар. Өрөспүүбүлүкэ үрдүнэн элбэх гуманитарнай көмө күн аайы хомулларын, Украинаҕа ыытылларын сонуннартан истэбит. Дьон “бу көмө барыта, чахчы, биһиги саллааттарбытыгар тиийэр дуо, хайдах тиэрдиллэрий?” диэн ыйытааччылар.
Тирэх пууннар
Донбаска бу бара сылдьарбар Саха сирэ ыытар гуманитарнай көмөтө хайдах тарҕанарын көрөн, быһаччы үлэлии сылдьар дьону кытта кэпсэтэн кэллим. А.С. Федотов салайааччылаах Кэлим координациялыыр киин Саха сириттэн сэриилэһэ сылдьар уолаттарбытыгар Дьокуускайга, улуустарга хомуллубут гуманитарнай көмөнү: араас малы-салы, таҥаһы-сабы, тимир оһохторго, электрогенератордарга тиийэ тарҕатарга байыаннай эпэрээссийэ сиригэр ыскылааттаах тирэх пууннары тэрийэн үлэлэтэр эбит.
Өрөспүүбүлүкэттэн кэлбит таһаҕас тирэх пууннарга тиийэн ууруллар, хараллар. Манна үлэлиир эмиэ бэйэбит дьоммут, баһыылкалары, көмөнү инники кирбиигэ сылдьар уолаттар сакаастарынан наардаан, массыынанан тиэйэн Саха сириттэн сылдьар саллааттарга Донбастан Херсон уобалаһыгар тиийэ тарҕаталлар. Кинилэр күн аайы инники кирбиигэ сылдьар уолаттарга таһаҕастарын тиэрдээри, олохторугар суоһуон сөптөөх кутталы аахсыбакка, күннэтэ сүүһүнэн биэрэстэни сүүрдэллэр. Бу – бэйэтэ туспа хорсун быһыы. Кинилэр байыаннай эпэрээссийэҕэ сылдьар уолаттары барыларын булан сибээс олохтуур соругу толорууга улахан кылааттарын киллэрэ сылдьаллар.
Бастаан Новоазовскай куоракка баар гуманитарнай көмөнү тарҕатар пууҥҥа сылдьабыт. Хас да уол үлэлиириттэн Успуорт министиэристибэтиттэн хомондьуруопкаҕа кэлбит Денис Аммосовы уонна Максим Оегостуровы кытта кэпсэтэбит. Манна өссө Сулустаан Заболоцкай уонна Владимир Укоев үлэлииллэр.
– Ахсынньы сүүрбэтигэр кэлбиппит. Бу күннэргэ бүтэн, дойдубутугар төннөбүт. Украинаҕа, Донбаска элбэх сиргэ сырыттыбыт. Луганскайга эрэ барбатыбыт. Запорожье, Херсон уобаластарынан, Кырыымынан сылдьыбыппыт. Бу куоракка тохсунньу ортотугар көһөн кэлбиппит. Баһыылкалары инники кирбиигэ баар уолаттарга тиэрдэбит. Сороҕор инники кирбиигэ тиийэбит. Саллаат уолаттар көҥүллэтэн тахсыбыт буоллахтарына, бэйэлэрэ кэлэн ылаллар. Инники кирбиигэ сытар уолаттар “Саха сирэ олус күүскэ көмөлөһөр” дииллэр, Айсен Николаевка махтаналлар аҕай.
Нэһилиэнньэни кытта соччо алтыспаппыт даҕаны. Сорудахтан кэлэн иһэн маҕаһыынтан аспытын ылабыт, онон бүттэ. Сарсыарда эрдэ 7-8 чааска туран бараҕын. Хас эмэ тыһыынчанан биэрэстэни сүүртэхпит буолуо. Аахпаппыт. Холобур, бэҕэһээ Херсон уобалаһыгар баран кэлбиппит, кэлэ-бара бэйэтэ тыһыынча кэриҥэ биэрэстэ буолуо.
Онтон Кировскай куоракка баар тирэх пуун салайааччыта Пётр Иннокентьевич Лебедев сайаҕас, элбэх кэпсээннээх киһи буолан биэрдэ:
– СӨ салалтатын быһаа-рыытынан тирэх пууннарынан саллааттарга көмө тиэрдиигэ сүрдээх улахан үлэ бара турар. Куораппытыгар иккиэбит. Миигин кытта үлэлиир Юрий Иннокентьевич Босиков улахан уопуттаах киһи, манна сыл аҥаарыттан ордук үлэлээтэ. Мин манна тохсунньуттан үлэлиибин. Биһиги Саха сириттэн кэлэр гуманитарнай көмөнү, төрөппүттэр ыыппыт баһыылкаларын быһаччы саллааттарга тиэрдэр үлэни толоробут.
Саха сирин олохтоохторо, үрдүкү салалтабыт, бырабыыталыстыбабыт саллааттарга көмөлөрө, чахчы, сүрдээх улаханын биһиги манна кэлэн, илэ көрөн итэҕэйэ сылдьабыт. Күн аайы байыаннай эпэрээссийэҕэ сылдьар уолаттарбытыгар элбэх көмө кэлэр. Холобур, бэҕэһээ “хоту астар” халбаһыылара кэллэ. Кэлбит көмөнү барытын тустаах байыастарбытыгар тиэрдэбит. Эбэтэр уолаттар туохха наадыйалларыгар сайаапка биэрэн баран, инники кирбииттэн таҕыстахтарына, эппит сирдэригэр илдьэн биэрэбит. Москубаттан СӨ постпредствота олох күүскэ үлэлэһэ олорор. Дьокуускайтан ыстаап өҥөтө олус улахан. Саллааттар салалтабытыгар сүрдээҕин махтаналлар. Биһиги уолаттарбытын кытта сэриилэһэ сылдьар сорох эрэгийиэн саллааттара кытта махтаналлар, Саха сирин үтүөтүнэн өстөөҕү кытта этэҥҥэ сэриилэһэ сылдьабыт дииллэрэ истэргэ олус үчүгэй. Онон манна баар дьон бары ыраах сылдьар дьоммутугар кыһамньылаах сыһыаннаах салалталаах, түмсүүлээх дьонноох-сэргэлээх эбиппит диэн, Сахабыт сиринэн киэн туттабыт. Күн бүгүнүгэр диэри ийэлэр, эбэлэр сүрдээх үчүгэйдик көмөлөһө, ыыта олороллор. Бу күннэргэ Бүлүүттэн ийэлэр Ростовка кэлэн, уолаттарыгар аадырыстаан ыыппыт баһыылкаларын Юрий Иннокентьевич баран, тиэйэн аҕалбытын тиэрдиэхпит.
Норуоппутунан киэн туттабыт
– Улуустартан таһаҕас аҕалан баран байыаннай эпэрээссийэ сиригэр, кыайан киирбэтэхтэринэ, биһиги массыынабыт тиэйэн аҕалар. Эбэтэр постпредствонан ыыталлар. Биһиги ону наардаан, миэстэтигэр илдьэн туттартыыбыт. Инники кирбииттэн уолаттарбыт туохха наадыйар сайаапкалара күн аайы киирэ турар. Атын субъектар саллааттара сөҕөллөр: “Сахалар, түмсүүлээх да дьоҥҥут, эһиги салалтаҕыт, дьоҥҥут-сэргэҕит инники кирбиигэ сылдьар уолаттарыгар хайдах курдук көмөлөһөрүй?!” – диэн.
Сахалары “сүрдээх үчүгэй, хорсун саллааттар” диэн, киэн тутта кэпсииллэр. Саха мындыр өйдөөх, айылҕаттан бэриллибит кыахпыт улахан. Хайа да сиргэ тиийдэххэ, биһиги дьоммутун хайгыыллар.
Дойдубар сылдьан, байыаннай эпэрээссийэҕэ көмө ыытабыт эҥин дииллэрин истэрим. Ол далааһынын, туһатын, уолаттарбытын быыһыы, харыстыы сылдьарын илэ көрөн итэҕэйдим. Дьон араас санаалаах, сорох “ханна-ханна тиэрдэллэрэ буолла?” эҥин диэн саарбахтыы, итэҕэйбэккэ олорор буолуохтарын син. Ол көмө чахчы барыта дьоммутугар тиийэрин илэ көрөн, бэйэм тиэрдиһэр буолан туоһулуубун.
Мин манна кэлиэм иннинэ, өрөспүүбүлүкэ Кировскай куоракка көмөлөһөн, тутуу бөҕөтө барар дииллэрэ. Төһөлөөх үлэ барбытын эмиэ илэ көрөн итэҕэйдим. В.В. Бондарь курдук дьоммут кэргэниниин, дьиэлэрин хаалларан туран, сыл аҥаарыттан ордук үлэлии сылдьаллар. Уулуссаҕа хааман истэххинэ, олохтоохтор кэлэн, сахалар эйэлээх олоҕу тутууга үтүөбүт-өҥөбүт иһин махтаналлар. Саха буоларбытын сирэйбититтэн тута билэллэр (күлэр).
Өссө сахалар хаамарбыт ураты эбит. Биһиги Юрий Иннокентьевичтыын саха саллааттарын кэннилэриттэн хааман истэхтэринэ, атахтарыттан тута билэбит. Ол саха сылдьар эбит диэн, тохтотон кэпсэтэбит.
Кэллиэгэм Юрий Иннокентьевич сүрдээх элбэх сиргэ сылдьыбыт киһи, киниэхэ саллааттар олус махтаналлар. Үлэбит чэпчэкитэ суох, инники кирбиигэ билсибит, убай-быраат дэһэ сылдьыбыт сорох уолаттарбыт кыргыһыыга охтубуттарын истэр ыарахан.
Саллааттар төрөппүттэригэр, кэргэттэригэр, чугас аймахтарыгар эһиги уолаттары көрсө кэлэ сатаамаҥ диэхпитин баҕарабыт. Көмөнү биһиги манна хааччыйабыт. Кэлэн барбыккыт кэннэ уолаттар уйулҕалара уларыйар, сэрэхтэрин сүтэрэн ол-бу буолуохтарын сөп. Сахалар былыргыттан көрсө барары бырастыылаһыы курдук диэн аньыыргыылларын умнумуоҕуҥ.
Саха уолаттара хоодуот, санааларын түһэрбэттэринэн, кыайыыга эрэллээхтэринэн маладьыастар. Инники кирбии усулуобуйата тыйыс, ыарырҕаталлар, ол эрээри кыайыыга диэри барабыт дииллэр. Хата, чаастара сотору-сотору тыылга таһааран сынньаталлара үчүгэй.
Уолаттар кэпсииллэринэн, барыта аныгы сэбинэн сэриилэһэллэр. Дрон кутталлаах: кэлэн барда да, хайаан да тута миинэни, сэнэрээти быраҕаллар. Аны барыта сыыспат сэрии сэбин тутталлар. Мин санаабар, инникитин оҕолорбутун дроннары көтүтэргэ, сатыырга үөрэтиэхпитин наада. Квадрокоптер бөҕөтүн аҕалаллар, ону баара, саллааттарбыт бары сатаабаттар, дьэ үөрэнэ сатыыллар. Аны көтүтэн таһаарбытыҥ кэннэ, анарааҥҥылар кодун пеленгациялаан, бэйэлэригэр көтүтэн илдьэ баран хаалаллар эбит. Дойду салалтата, Путин ускуустубаннай интеллеги сайыннарыҥ диэтэ дии. Оҕону квадрокоптерга кыра эрдэҕиттэн үөрэтиэххэ баар эбит, – диэн П.И. Лебедев кэпсээнин түмүктүүр.
Түмүк санаа
Көрбүккүт курдук, Саха сириттэн барар гуманитарнай көмө тардыллыбакка, тирэх пууннарынан инники кирбиигэ сылдьар уолаттарбытыгар түргэнник тиийэ турар. Тирэх пуун үлэһиттэрэ саллааттары кытта ыкса сибээһи тута сылдьаллар.
Биһиги, “Ситимнэр”, нэдиэлэ аайы “Кыымы” эмиэ Донбаска ыыта турабыт. Хаһыаппыт тиийэрин, уолаттар үөрүүнэн көрсөллөрүн, онно үлэлии сылдьар дьоммут хаартыскаҕа түһэрбиттэрэ туоһулуур. Мин бу бара сылдьан, көмө хайдах тиийэрин илэ харахпынан көрөн кэлбиппин билиһиннэрдим.
