Алексей Юрьевич Явловскай элбэх саҥата суоҕа, дьиҥ сахалыы сэмэй, холку майгылааҕа таһыттан көстөр. Онон бастаан көрөр киһи, кинини Донбаска улахан кыргыһыылардаах кэмҥэ иккитэ баҕа өттүнэн баран, сэрии уотун ортотунан дьоруойдуу сылдьыбыт киһи дии санаабат. Мин кинини бастаан, Донбастан төннөн иһэн, “Бэс Чагда” сонотуоруйга реабилитацияҕа сыттаҕына көрсөн билсибитим. Бүгүн кинини хаһыат ааҕааччыларыгар билиһиннэрэбин.
– Алексей Юрьевич, байыаннай эпэрээссийэҕэ бастаан хаһан барбыккыный?
– Мэҥэ Хаҥаластан төрүттээхпин, Хаҥалас улууһугар олоробун. Биһиги ыал биэс оҕолоохпут. Базальт собуотугар сабыллыар диэри үлэлээбитим, килиэп оҥорооччунан үлэлии сылдьыбытым. Билигин бастайааннай үлэм суох, тутуунан, атын да быстах үлэнэн дьарыктанабын. Быһаас үлэ көрдөөн, резюме ыытан баран тэлэбиисэргэ сонуннары көрөрүм. Донбасс дьонун-сэргэтин Украина нацистара эрэйдииллэрин-муҥнуулларын көмүскээн, арҕаа дойдулар Арассыыйаны утары сэриини тэрийбиттэрин утаран уонна байыаннай эпэрээссийэҕэ миигиннээҕэр быдан саастаах дьон баралларын көрөн, “тоҕо мин барыа суохтаахпыный?” диэн уонна ол дойдуга буола турар быһыыны-майгыны илэ көрөөрү барарга быһаарыммытым. Мантан бастакыбын ыам ыйыгар, кыра уолум икки сааһын туолбутун кэннэ, икки ыйга хантараактаһан барбытым. Хабаровскайтан барарбытыгар Дьокуускайтан түөрт рация, тепловизор ыыппыттарын биэрбиттэрэ. Ол абыраабыта аҕай, хараҥаҕа туох буоларын көрө сылдьаҕын.
– Хайдах сылдьыбыккыный?
– Донбаска баҕа өттүнэн барааччылар 12 этибит, биир киһи сыыйыллыбыта. “Барс-17”-тэри кытта сылдьыбытым. Байыаннай эпэрээссийэҕэ тиийбиппитигэр, миигин бастаан кыра кэмҥэ сапёрдаа диэбиттэрэ. Миинэ эһэр ыарахан баҕайы тэрили биэрбиттэрэ. Хачаайы, кыра киһи соһо сылдьарыгар ыарахана сүрдээх этэ, аккаастаммытым, пехотаҕа киллэрбиттэрэ. Биһиги Луганскай өттүнэн кимэн киириигэ кыттыбыппыт. Чааспытын тааҥка дивизиятыгар сыһыарбыттара. Тааҥкалар өстөөх оборуонатын тоҕо көппүттэрин кэнниттэн биһиги хаалбыт өстөөхтөрү “зачисткалааһыҥҥа” сылдьабыт. Дэриэбинэлэрэ бары чугас-чугас тураллар. Ити дойдуга мас үүммэт буолан буолуо, дьиэлэрэ барыта кирпииччэнэн тутуллубуттар. Тааҥкалар иккис дэриэбинэни ылыахтарыгар диэри биир дэриэбинэни өстөөхтөн “ыраастаан” бүтэриэхтээхпит. Лисичанскайга диэри кимэн тиийбиппит.
– Байыаннай эпэрээссийэ кэмигэр наҕарааданы туох дьоруойдуу быһыыны оҥорбут дьоҥҥо биэрэллэрий? Эйигин наҕараадаҕа түһэрэ сылдьыбыттара дуо?
– Наҕараадаҕа хамандыырдарбыт өстөөҕү билиэн ыллахха, дрону сууллардахха, БТР-ы, тааҥканы, атын да байыаннай тиэхиньикэни эстэххинэ эҥин түһэрэллэр. Миигин бастакы сырыыбар бэс ыйыгар Подлеснай диэн сиргэ наҕараадаҕа түһэрбиттэрэ да, табыллыбатаҕа.
Ол хайдах буолбутай? Кимэн киирэн, бурдук хараллар улахан баҕайы ангаарыгар “укроптар” ыстааптана сыппыттарын ылбыппыт. Онно үс БТР-даах чаас турбут, ытыаласпыттарыгар тааҥкаларбыт иккитин үлтү ыппыттар этэ. Биир бүтүн БТР хаалбытын бэйэбитигэр ылбыппыт. “Укроптар” куоталларыгар УАЗ-ик хаалларан барбыт этилэр. Өстөөхтөр өссө куотаары биир иномарка микрооптуобуһу кыайан собуоттаабакка дуу, хайдах дуу, тэйиччи хаалларбыт этилэр. Ол иномарканан куота сатыы сырыттахтарына, аҕыйах киһилэрин биһиэннэрэ охторбуттар этэ. Кэлин ол трофейнай микрооптуобуһу оҥостон, сүүрдэн абыраммыппыт. Ангаардарын иһигэр сэрии сэбин арааһа бөҕө, ол БТР-дар истэрэ эмиэ – толору сэрии сэбэ. Ону таһынан көмпүүтэр диискэлэрэ, былаахтар, кимнээх сылдьыбыттарын эҥин барытын суруйбут докумуоннара бааллар. Сабыс-саҥа кып-кыра быласымаас буомбалардаах коптёру (дрону) булбуппут. Биир дьикти докумуону, Арассыыйаттан укроптарга көмөлөһөр волонтёрдар, харчы ыытар дьон испииһэгин булбуппут. Ааттара украиналыы этэ, төлөпүөннэрэ, ханнык куораттара суруллубут, онно Новосибирскай баарын өйдөөн хаалбыппын. Олору ыстаапка ыыппыппыт. Ылбыт сирбитигэр позициябытын көрө, ханан окуопа хастары эҥин былаанныы сылдьан, табахтыы олордубут.
Арай, мин көрдөхпүнэ, туораттан билбэт киһибит хааман кэллэ. Кэтэ сылдьар пуормата атын, ол эрээри, Арассыыйа саллаатабын дэтээри эбитэ буолуо, илиитигэр бачыыҥка кыһыл быатын бааммыт. Биһигиттэн ким да ол киһиэхэ болҕомтотун уурбатаҕа. Уолаттар биһиги киһибит сылдьар дии санаабыт этилэр. Мин хайдах эрэ бу өстөөх саллаата диэн сэрэйдим. Аптамааппын сомуогун тардан баран киниэхэ туһаайдым: “Эн кимҥиний?” – диэтим. Киһибит олох бэйэ киһитин курдук, эрэллээх баҕайытык сылдьыбыт бэйэтэ, дьэ, салыбырыы түстэ. Өстөөҕө биллэн тахсан, билиэн тутан ыллахпыт дии. Наһаа мээнэ киһи буолбатах этэ. “Аптамааккын бырах”, – диэбиппитигэр, тута бырахпатаҕа. Умса тутан туран, ботуруонун барытын сиргэ ытыалаан баран бырахпыта. Итинник гынан кимнээххэ эрэ сэрэтии биэрбит буолуон эмиэ сөп. Билбэтэхпит буоллар, биһигини хаспытын билэн баран, үчүгэй позиция булан баран, таах ытыалаан да кэбиһиэн сөбө. Доппуруостаабыппыт, бу ангаардаах сиргэ сааскыттан быһа сылдьаллар эбит. Кыра үрүсээктээх этэ, дьэҥдьийэн былаахтарын, кырааматаларын эҥин булбуппут. Билиэннэйи танкистарга биэрбиппит. Ону ыстаапка илпиттэрэ.
– Эн сэргэх буолан туппатаҕыҥ буоллар, тугу гыныа биллибэт эбит. Чахчы, наҕараада ылыахтаах эбиккин.
– Взвод хамандыыра онно сылдьыбыт дьону барыбытын “эһигини наҕараадаҕа түһэрэбин” диэн докумуону толорбута. Комбат илии баттыыра эрэ хаалбыта. Муҥар, ол күн комбаппыт, айаннаан истэхтэринэ ытыалаабыттарыгар массыынаттан ыстанаары, атаҕын бүлгүрүппүт этэ, госпитальга киирэн баран төннүбэтэҕэ. Саҥа комбат “мин ананыам иннинэ буолбут, онон кыайан илии баттыыр быраабым суох, инники комбат илии баттыахтааҕа, миигин бу күҥҥэ комбат буолбатах этиҥ, тоҕо илии баттаатыҥ диэхтэрэ” диэн аккаастаан кэбиспитэ.
– Эн байыаннай эпэрээссийэҕэ иккитэ бара сылдьыбыт буоллаҕыҥ. Атын омуктартан сахалар туох ураты хаачыстыбалаахтар эбит дии санаатыҥ?
– Биһиэннэрэ барыны-бары сатыыллар. Бастакы сырыыбар атын эрэгийиэннэр уолаттара кутаа оттору сатаабаттара, ас да сатаан астамматтара. Бэлэмҥэ үөрэнэн хаалбыттар, “ойохторбут аһаталлара” дииллэрэ. Приморьеттан биир уол сыстан, биһигини кытта сылдьыбыта. “Якут” диэн ааттаабыттара, кэнники сахалыы да билэн барбыта. “Эһигини кытта можно жить” диэн күллэрэрэ. Мин, биэкэр буолан, ас бөҕөнү астыыбын. Дэриэбинэттэн бурдук, доруоһа аҕаллахтарына, уолаттарга бэрэски, алаадьы астыыбын. Олус астыналлара, “кэргэттэрбит да маннык минньигэстик астаабаттар” дииллэрэ. Сахалар, чахчы, ас өттүнэн үчүгэйдик сылдьааччылар. Булт: куобах, кабаан эҥин элбэх. Киһи аччыктаан өлбөт.
– Украина усулуобуйатыгар тугу ыарырҕатар этигиний?
– Куһаҕан баҕайы уулаахтар, туох да куһаҕаны куппатахтарын үрдүнэн. Оргуттахха, испиэскэлээх мап-маҥан туох эрэ оргуйан тахсар. Иһэргэр куһаҕан баҕайы амтаннаах. Олус сииктээх дойду, түүн тымныы. Тымныйан ыалдьан, илдьибит эмпитин барытын испиппит. Миигин өр баҕайы сөтөллө сылдьыбытым иһин “кистэлэҥ пуоска” ыыппаттара. Хата, антибиотик иһэн үтүөрбүтүм. Онтон бастакы хантараагым болдьоҕо бүтэн, этэҥҥэ төннүбүтүм.
– Иккиһин хаһан барбыккыный?
– Дойдубар төннөн кэлэн баран, куоракка көмө оҥорор ыстаапка хамнаска үлэлии сылдьыбытым. Биирдэ Мииринэйгэ байыаннай эпэрээссийэҕэ барыан баҕалаахтарга сүбэ-ама биэрэр хомондьуруопкаҕа бара сылдьыбыппыт. Онтон биир күн кэргэним дьүөгэтин кэргэнэ уол “барабын” диэн, миэхэ ыстаапка кэлэ сылдьыбыта. Анараа дойдуга байыаннай балаһыанньа хайдаҕын кэпсээтэҕим дии, “толкуйдан, быһаарын” диэбитим. Онтон уолум олох барабын диэбитигэр “бырааты көрө сылдьыам” диэн, иккиһин барсыбытым. Донбаска балаҕан ыйыгар, референдум ыытылларын саҕана, тиийбиппит. Улахан кыргыһыылар саҕаламмыттара. Манна доҕорум Владимиров Альберт кыргыһыы хонуутугар дьоруойдуу охтубута. Өстөөхтөртөн кыайарбынан иэстэспитим.
– Сэриилэһэ киирэргэ хайдах бэлэмнэнэр этигиний?
– Украина саллааттара таҥастыын, сэрии сэптиин НАТО киэнин илдьэ сылдьаллар. Чахчы, арҕаа дойдулары кытта сэриилэһэргин өйдүүгүн. Бастаан барарбар биһиэннэрэ хааччыйыылара үчүгэй этэ. Иккиспитигэр эбии трофейнай сэрии сэбин биэрбиттэрэ. Сэриигэ киирэргэ үчүгэйдик бэлэмнэниэхтээххин. Мин аҕыс рожоктаах ботуруоннаах, кыранааталаах киирээччибин. Иккис сырыыбытыгар эмиэ тымныйбыппар быраастар укуол биэрэн абыраабыттара. Сэриилэһэ Лисичанскайга тиийбиппит. ДНР-дары кытта бииргэ сылдьыбыппыт. Кинилэр бары үчүгэй, боростуой үлэһит дьон, төрөөбүт дойдуларын туһугар, чахчы, тиһэҕэр тиийэ сэриилэһэллэрэ. Мындырдара сүрдээх, оннооҕор “Максим” бүлүмүөтү хантан ылбыттара буолла, тилиннэрэн илдьэ сылдьалларын көрбүппүт. Украинаҕа утарыта киирсии сэриитэ буолбатах. Үргүлдьү быыһа суох бааһына дойду, бурдук бөҕө үүнэн турар. “Лесополоса” диэннэрэ барыта – талах ойуур. Ол уҥуор-маҥаар сылдьан ытыалаһабыт. “Укроптар” атаакалаан истэхтэринэ, бүлүмүөтүнэн ытыалыыгын, онтуҥ сүтэн, куотан хаалаллар. Утары ытыалаһыыга олох киирбэттэр. Барыта артылыарыйа, миинэ сэриитэ. Бастаан барарбытыгар дрона суох этибит. Былдьаабыт дроммутун саҥа үөрэтэн иһэн сүтэрбиппит. Окуопаҕа сытар ыарахан, киһи тулуйбат. Кимэн киирэр буолан, дириҥ анал окуопаны хастыбат этибит.
– Хаһан, хайдах төннүбүккүнүй?
– Бастакы сырыыбар барбыт уолаттар бары этэҥҥэ кэлбиппит. Иккискэ, төһө да кытаанах кыргыһыылар буолбуттарын иһин, төннөр санаам суоҕа. Ону кэргэним оҕолор ыалдьан баран үтүөрэ иликтэр, кэлэ оҕус диэн ыҥырбыта. Онон оҕолорбун санаан төннүбүтүм.
Түмүк санаа
Донбастан элбэх матырыйаалы аҕалан, Алексей Явловскайы бу саҥа суруйан бүтэрэн баран, кэпсэтэ сырыттым. “Кыһын сынньанным, “Бэс Чагда” сонотуоруйугар баран олус үчүгэйдик эмтэммитим. Онтон тутууга быстах үлэҕэ сылдьыбытым, ааспыт нэдиэлэҕэ үлэ биирсэтигэр турдум”, – диэн кэпсээтэ. Алексей Юрьевич курдук хорсун буойуннарбыт социальнай өттүнэн көмүскэллэрэ үчүгэй. Онон билигин судаарыстыба кинилэр үлэ булалларыгар көмө оҥороро дьиэ кэргэннэригэр, бэйэлэригэр улахан өйөбүл буолуо этэ.
Владимир Степанов.
