Илгэлээх Ийэ тыл, сурук-бичик күнүн көрсө үөрүүлээх сонуну иһитиннэрэр ис хоһоонноох эҕэрдэ дойду киин куоратыттан кэлбитэ. Бу – аан маҥнай Арассыыйа кинигэтин кыһаларын түмсүүтэ (АСКИ) дойду Бибилэтиэкэтин холбоһугун (РБА), РФ Госдууматын Уһук Илин уонна Арктика сайдыытыгар кэмитиэтин, ол кэннэ дойду ити боппуруоска анал министиэристибэтин кытары кыттыһан ыыппыт тэрээһиннэрэ.
Арассыыйа 14 куоратыттан 300 араас таһаарыы куонкуруска алта номинацияҕа көрүлүннэ. Олортон 30 бастыҥ кинигэ иһигэр Саха сириттэн "Айар" кыһа 7 таһаарыыта ааттанна: "Материальная и духовная культура народов Якутии в музеях мира (19–20 вв.)," "История Якутии. Энциклопедия для детей", "Лекарственные растения", "Саха ойуута-бичигэ = Узоры и орнаменты саха", "Мамонт и другие древние животные Сибири", "Саха оҕотун бастыҥ кинигэтэ"! Өскөтүн Москуба кинигэ таһаарааччылара холбоон 6 дьупулуому ылбыттарын кытары Саха сирин кыһата сэттэтэ бэлиэтэммитин тэҥнээн көрдөххө, саха кинигэтин таһымын дойду киин куоратын эспиэрдэрэ үрдүктүк сыаналыыллара ырылыччы көһүннэ.
Тэрийээччилэр: "Издания рассматривались и получали оценку по совокупности сторон: творческого раскрытия и важности поднимаемой темы, качества редакционной подготовки, художественного оформления, качества полиграфической работы... Программа призвана обратить внимание на лучшие книги и региональные издательства-лидеры, чья продукция достойна быть представлена на общероссийском книжном рынке и в библиотечной сети...
Все дипломированные книги имеют все основания стать обязательным элементом фондов ведущих библиотек и широкого читательского обихода", –диэн дойду бибилэтиэкэлэригэр сорук туруордулар.
Өбүгэ туспа төрүт култуурата, бөлүһүөктүү көрүүтэ түмүллүбүт баай нэһилиэстибэтэ, уруккуттан утумнуур ураты ис хоһоонноох билиҥҥи кинигэлэр болҕомтону тардыбыттара мээнэҕэ буолбатах. Саха билиигэ-көрүүгэ күүскэ тардыһыытын, саҥаны-сонуну ылынарга, үөрэххэ олус дьоҕурдааҕын ааспыт үйэлэргэ үгүс айанньыт, чинчийээччи бэлиэтээн турар. Дэлэҕэ "Кэпсиэ, туох сонуннааххын?" – диэн сонуну сураспытынан эҕэрдэлэһиэ дуо?!
Киһи аймах үйэлэргэ муспут өркөн өйүн-санаатын сүмэтэ, барҕа билиитэ-көрүүтэ кинигэҕэ түмүллэр. Бары саҥа технология, куйаар ситимэ ол бараммат баайтан сомсон ылан тарҕатар табыгастаах ньымалара эрэ буолаллар. Кинигэни ааҕыы туһатын туһунан улуулар этиилэрэ олус бэргэн: "Чтение – вот лучшее учение" (А.Пушкин), "Книга – великая вещь, пока человек умеет пользоваться" (А.Блок), "Чтение хороших книг – это разговор с самыми лучшими людьми прошедших времен, и притом такой разговор, когда они сообщают нам только лучшие свои мысли" (Рене Декарт).
Туһалаах кинигэ, араас матырыйаал олус элбэх, ону атыылаһан ыларга киһи кыаҕа тиийбэт. Ол да иһин бибилэтиэкэ мэлдьи нэһилиэнньэ сонуҥҥа, саҥаҕа наадыйыытын толуйар, уопсай сайдыытын, үөрэҕин-билиитин, идэтин үрдэтинэригэр көмөлөһөр, духуобунаһы байытар, атын да кыһалҕатын быһаарар аналлаах уопсастыба улахан суолталаах институтунан билиниллэр. Билиҥҥи арҕааҥҥы сыаннастар күөнтээһиннэрин биир халыыпка киллэрэр глобализация күөнтээһинин, аныгы иһитиннэрэр-биллэрэр технологиялар күүскэ киириилэрин кэмигэр; биирдиилээн лиичинэс, аҕыйах ахсааннаах омук уратыта сыыйа суураллар, тэҥэ суох балаһыанньаҕа баһыйтаран симэлийэр куттала күүһүрбүт кэмигэр; олохтоох омук тылынан кинигэҕэ, кыраайы үөрэтэр литэрэтиирэҕэ наадыйыы өссө улаатар. Бэл, технократия, урбанизация баһылаабыт сайдыылаах арҕааҥҥы дойдуларга тахсар кинигэттэн барытыттан 35%-нын бибилэтиэкэлэргэ атыылаһан биэрэллэр. Арассыыйаҕа бу сыыппара – 24%, оттон Саха сиригэр, хомойуох иһин, баара эрэ 12,5% тэҥнэһэр. Бука, харахтарыгар харчы кыбыллыбыт арҕаалар киһи аймах сыаннастара, киһилии сиэр-майгы сүтэрэ, духуобунай кириисис муҥурданыыга тириэрдэрин ааҕан-суоттаан билэн эрдэхтэрэ. Киэҥ билии-көрүү, идэни үрдэтии, култуура таһыма айар-тутар кыаҕы толору арыйарын өйдөөннөр. Арҕааҥҥы сыаннаһы соҥнооһуҥҥа, глобализацияҕа бэйэ төрүт үгэстэрин, итэҕэлин харыстаан күрэстэһиннэрэн, аныгы сайдыыга дьүөрэлээн, туруулаһары ааһан, тэҥҥэ сайдар кыах баарын Кытай, Соҕуруу Корея, Япония курдук дойдулар итэҕэтиилээхтик көрдөрөллөр. Итэҕэллэригэр, төрүт үгэстэригэр тирэнэр араап дойдулара айылҕаларын баайын көдьүүстээхтик туһанан балысханнык сайдаллар.
Биһиги дойдубут эмиэ арҕааҥҥы дойдулар, дуоллар сабыдыалларыттан тахсарга дьулуһар, омук тиэрминиттэн тардынарга ыҥыраллар. Син ол кэриэтэ эрэгийиэннээҕи бибилэтиэкэлэргэ ааҕааччы олорор сиригэр сыһыаннаах матырыйаалы, бэйэтин "Аччыгый ийэ сирин" ааспытын, билиҥҥитин сырдатар, олохтоох ааптардар айымньыларын, үлэлэрин буларга дьулуһар.
Ааспыт сылтан өрөспүүбүлүкэ салалтатын кыһамньытынан судаарыстыба көмөтүнэн тахсар хас биирдии кинигэттэн куорат, тыа сирин бибилэтиэкэлэригэр босхо биэрэргэ анал үп көрдө. Бу – бибилэтиэкэлэргэ улахан өйөбүл. Ол гынан баран, үөһэ ахтыллыбыт киэҥ эйгэҕэ биллибит, судаарыстыба өйөбүлэ суох "Айар" бэйэтэ бэчээттээбит олус кэрэхсэбиллээх, туһалаах кинигэлэриттэн олохтоох бибилэтиэкэлэр ылыылара син биир кэмчи. Онуоха араас төрүөт баар. Саамай сүрүнэ, билигин олохтоох бэйэни салайыы бас билиитигэр баар бибилэтиэкэ пуондатын хаҥатыыга олохтоох дьаһалта анал үбү көрөргө эбээһинэстэнэн турар. Хомойуох иһин, сорох улууска олох-дьаһах атын кыһалҕаларын урутаан быһаарыыга сылтаҕыран нуормаҕа көрүллэртэн лаппа кыра үбү, аатыгар эрэ көрөллөр эбит. Биитэр, холобур, 2022 с. Ил Түмэҥҥэ "төгүрүк остуолга" сунтаардар эппиттэринии, үп көрүллүүтэ, ыытыллыыта олус хойутатыллан, бибилэтиэкэлэр сыл бүтэһигэр сатаан туһаммакка хаалбыттара эмиэ баар. Ол түмүгэр ааҕааччы сүүйтэриилээх хаалар. Ааспыт сылга Сунтаар улууһугар Ааҕыы сылын биллэрбиттэрин саха дьоно-сэргэтэ барыта сэҥээрбитэ. Ол үтүө түмүктэри биэриэҕэр эрэнэбит.
Ханнык улууска кинигэҕэ, ааҕыыга болҕомто ууруллара үгэс буолбут "Айардыын" бииргэ. Сыл бастыҥнара" тэрээһиҥҥэ ырылыччы көстөөччү. 2023 сыл түмүгүнэн "Арассыыйа – мин устуоруйам" түмэлгэ СӨ Бырабыыталыстыбатын Бэрэссэдээтэлин солбуйааччы С.В. Местников кыттыылаах тэрээһиҥҥэ "Саамай ааҕар улуус" бочуоттаах аатын өссө төгүл Ньурба ылла.
Түмүк тахсыыта ирдэбилгэ тирэҕирэн оҥоһуллар: улуус, оскуола бибилэтиэкэ пуондатын хаҥатыыга төһө саҥа литэрэтиирэ ылыллыбыта, сакааһынан төһө кинигэ бэчээттэммитэ, кууһунан, биирдиилээн кинигэ атыыламмыта уонна нэһилиэнньэ уопсай ахсааныттан биирдиилээн олохтооххо тиксэр кинигэ ахсаанын түмэн, учуоттаан туран. Ону тэҥэ улуус олохтоохторугар саҥа кинигэлэри билэргэ кыах биэрэр бастыҥ бибилэтиэкэлэр бэлиэтэннилэр. Ол курдук, Уус Алдан (сал.В.Н. Окоемова), Мэҥэ Хаҥалас (сал.М.А. Никанорова) уонна Амма (д.э.т. Ю.Е. Шишигин) кииннэммит бибилэтиэкэ тиһиктэрэ бэлиэтэннилэр. "Бастыҥ партнёр: ааҕыыны көҕүлээччи" ааты Нам (сал.М.Р. Софронова) уонна Дьокуускай куорат КБТ (сал. Н.П. Решетникова) сүктүлэр. Элбэх киһи тоҕуоруһан олорор киин куорат бибилэтиэкэтэ олохтоох кинигэни ыларын күүһүрдүбүтэ хайҕаллаах. Бибилэтиэкэлэр түмүктэрин көрдөххө, 2023 сылга ылар кинигэлэрин ахсаанын 2022 сылтан 10% улаатыннаран, тахсыбыт бары кинигэттэн ылыылара 12,5% тэҥнэстэ. Онон бу бырыһыаны кэлэр сылларга Арассыыйа орто көрдөрүүтүгэр, ол эбэтэр 24% тиэрдэр сорук турар. Хас биирдии улуус бибилэтиэкэтэ сахалыы ааҕыыны көҕүлээтэҕинэ, кинигэтин элбэттэҕинэ, ааҕааччы ахсаана элбиэ этэ.
Бастыҥ үлэлэһээччилэринэн норуот суруйааччыта Н.И.Харлампьева, СӨ НБ салайааччыта С.В. Максимова, Үөрэҕи сайыннарар, идэ таһымын үрдэтэр тэрилтэ сал. Нь.М. Павлов, Арчы дьиэтин сал. Л.К. Андреева ааттаннылар. Кинигэни бастыҥ тарҕатааччылар: «Кинигэ маркета» ХЭТ (сал.В.С. Евтюшин), "Акварель»ХЭТ (сал.А.В. Адамов), биирдиилээн дьоҥҥо Амматтан Л.С. Спиридонова, Уус Алдантан Т.Т. Егоров, Чурапчыттан Т.Е. Попова, о.д.а. биһирэннилэр. Ааҕыыны көҕүлүүргэ, кинигэни тарҕатарга көмөлөһөр Е.С. Аммосова (Нам), А.С. Брызгаева (Амма), Н.Н.уонна М.В. Еттяновтар (Үөһээ Бүлүү), Е.А. Кузнецова уонна Е.В. Курамшина (Дьокуускай), Мэҥэ Хаҥаластан Е.Е. Белолюбскай ааттарын киэн тутта ахтар сиэрдээх.
Саха сирэ «Арассыыйа саамай ааҕар эрэгийиэнэ» диэн биллэригэр бу үөһэ ахтыллыбыт улуустар, тэрилтэлэр, салайааччылар, биирдиилээн дьон быһаччы оруоллаахтарын бар дьон билиэн наада. Саха кинигэтэ талааннаах ааптардарынан, ааҕааччыларынан, тарҕатааччыларынан дойду үрдүнэн дорҕоонноохтук биллэр буолбутугар уонна ийэ тыл, төрөөбүт литэрэтиирэ, төрүт култуура сайдыытыгар эһиги тус кылааккыт баарын бэлиэтээн туран, барҕа махталбытын тириэрдэбит!
Валерий Луковцев.
