Сороҕор аттыбытыгар да баар кэрэхсэбиллээҕи билбэппит, өйдөөн көрбөппүт. Ол курдук, ааспыт субуотаҕа ODUNUFEST диэн бэрт дьикти ааттаах бэстибээл Горнай улууһун Маҕараһыгар быйыл үһүс төгүлүн буолан ааста. Маҕарас пааркатыгар Амматтан, Мэҥэ Хаҥаластан, Хаҥаластан, Уус Алдантан, Намтан, Дьокуускайтан ыччаттар, эдэр баһылыктар, тэрилтэ салайааччылара, урбаанньыттар тоҕуоруспуттар.
Тэрээһиҥҥэ урбаан миниистирэ Тимур Ханды, “Точка кипения” толорооччу дириэктэрэ Иван Степанов, Ил Түмэн дьокутааттара Ньургуйаана Заморщикова, Василий Николаев, биллэр уопсастыбанньык, урбаанньыт Афанасий Максимов, блогердар Былаас Вырдылин, Масаха Мэхээс уо.д.а. кытыннылар. Улуус баһылыга Никита Андреев, Одуну нэһилиэгин баһылыга Владимир Текеянов саҕаланыаҕыттан бүтүөр диэри иилээн-саҕалаан ыыттылар. Чахчы, ODUNUFEST – Горнай улууһун биир бэлиэ “визитката” буолбут диэххэ сөп.
Урукку бэстибээлгэ биир федеральнай эспиэр кэлэ сылдьан: “Тугу эмэ саҕалыырга дьону барытын санаатын уларыта сатыыр наадата суох, 5% дьон санаата уларыйдаҕына, ол сөп, кинилэр атыттары уматыахтара”, – диэн эппитин санаттылар. Чахчы, бу бэстибээли эдэр лиидэрдэр тэрийбит буолан, ураты тыыннааҕа, хамсааһыны таһаарар, сүргэни көтөҕөр соруктааҕа көстөр.
“Сыл аайы бырагыраамата кэҥээн, байан иһэр”, – диэн бэстибээли көҕүлээбит Одуну нэһилиэгин баһылыга Владимир Максимович Текеянов эттэ. Холобур, быйыл иккис төгүлүн фиджетал-успуорт көрүҥнэригэр күрэхтэһии, ону сэргэ аан бастаан киинэ бэстибээлэ ыытыллыбыта – бу аныгы олох тэтимигэр сөп түбэһэрин туоһута. Онтон урбааҥҥа уонна тыа сирин сайдыытыгар аһаҕас кэпсэтии былаһааккалара буолбуттарыгар эдэрдэр санаалара, көрүүлэрэ, идиэйэлэрэ иһиллибитэ – олох атын өй-санаа үөскээн эрэрин туоһута.
Урбааны өйөөн
Тимур Ханды, СӨ урбаан миниистирэ:
– ODUNUFEST – ураты тэрээһин. Маннык аһаҕас былаһаакка баара олус үчүгэй. Улуус баһылыга баар баһылыктартан биир уһулуччулара диэххэ сөп. Уустук кэмҥэ “улуус сайдыытын урбаанньыттары өйөөн ситиһиэххэ сөп” диэн санааҕа кэлбитэ, билигин ол түмүгүн көрдөрөн эрэр: бүддьүөт улаатар, урбаанньыттар элбээтилэр, табаары уонна өҥөнү оҥоруу урбаан сайдыытын кытта тэҥҥэ хардыылаан иһэр. Улууска нэһилиэнньэ ахсаана эбиллибит. Билигин өҥөнү уонна табаары оҥоруу ырыынагар күөн күрэстэһии да баар, ол өссө үчүгэй. Инбэстииссийэ килиимэтэ тубуста. Оттон ол инбиэстэрдэр көһүннэхтэринэ эрэ үөскүүр диэн буолбатах. Бүгүн эһиги манна кэлэн истэ олороргут – эһиги бэйэҕит оройуоҥҥут сайдыытыгар, дьыалаҕыт сайдыытыгар инбэстииссийэ угаргыт көстүүтэ. Тоҕо диэтэххэ, бириэмэ эмиэ – харчы, баай. Инбэстииссийэ булгуччу хастыы да сүүстүү мөлүйүөн үп-харчы диэн буолбатах. Баҕар, бу аҕыйах тыһыынча да буолуо. Оттон ол үөскүүр килиимэтэ – сайдыыга саамай наадалаах. Онон баһылык бу хайысхаҕа уҕараабат күүһүн ууран, ону үөскэтэргэ сыратын бараабыта, дьэ, ол түмүктэрэ көстөн эрэрэ үөрүү. Атын улуус баһылыктара мантан холобур ылаллара буоллар.
Туризм туһунан
Туризм, креативнай экэниэмикэ, тыа хаһаайыстыбата Горнай улууһун сайдарыгар сүрүн хайысхалар буолбуттар. Горнай улууһа табыгастаах балаһыанньаҕа сытара эмиэ кырата суох оруоллаах. Урбаанньыттар итини туһана сатыыллар. Ол эрээри, көннөрү маассабай туризмынан эрэ буолбакка, “тыа сирин олоҕун көрдөрөр туризмынан” эмиэ дьарыктанар тоҕо сатамматый? Холобур, оттуон, ынах ыы түһүөн, сайылыкка тахсан олоро түһүөн баҕалаах баар буолуо. Таарыйа харчыны киллэрдиннэр. Оннооҕор, сайылыкка сибээс мылыччы суоҕун даҕаны туһаҕа таһаарыахха сөп. Итини барытын кыраһыабайдык “хаалаан” эрэ биэриэххэ наада. Араас кыах барыта баар диэн итини этэбин, – диэтэ.
Сайдыы “драйвера”
Онон, улууска урбаан эйгэтигэр сэргэх балаһыанньаны, көхтөөх хамсааһын тахсарыгар үтүө олугу уурбут киһинэн баһылык Никита Андреевы ааттаатылар. Оччолорго ыытыллыбыт “Манчаары оонньуулара” сайдыы түсчүтэ буолбутун Никита Викторович бэйэтэ да бэлиэтээтэ. Элбэх база, эбийиэк, суол, инфрастуруктура тутуллубутун, ол барыта билигин сайдыыга хайдах үлэлии турарын кэпсээтэ. Харчы харчыны тардар. Ол эрээри кэпсэтиигэ өй-санаа уларыйыыта эмиэ ахтыллыбыта, онно болҕомто ууруллубута сонун буолла.
– Ким да биһиги оннубутугар нэһилиэкпитин, улууспутун сайыннарыа суоҕа. Бэйэбит толкуйдаан, тобулан, илдьиритэн, ким ордук үчүгэйдик дьаһана сылдьарын билэн, кинилиин уопут атастаһан, сайдыыбытын тэҥҥэ түстүөхтээхпит.
Урбаанньыт тугунан эрэ ураты бородууксуйаны оҥордоҕуна, дьон ону үчүгэйин амтаһыйдаҕына, төһө баҕарар атыылаһыа. Биһиги оннук дьаһаныахпытын наада. Бэйэбитин сэнэммэккэ, кыһалҕабытын наһаа кэпсээбэккэ.
Тыа хаһаайыстыбата тоҕо мөлтөөтө?
– Тыа хаһаайыстыбата биир улаханнык мөлтөөбүт төрүөтэ, мин санаабар, бу эйгэҕэ сылдьар дьон “тыа хаһаайыстыбатынан эрэ дьарыктанымаҥ” диэх курдук кэпсииллэрэ буолар. Наар ыараханын, кыһалҕалаах эрэ өттүн истэ сылдьан, ыччаттара, оҕолоро тоҕо тыа хаһаайыстыбатыгар кэлиэхтэрэй? Ол оннугар ыраас салгын үчүгэйин, ыраас бородууксуйаны тото-хана сии сылдьар туһалааҕын, мантан өссө хайдах гыннахха дохуоттанары ким даҕаны ахтыбат.
“Гигантоманиянан үлүһүйүмүөххэ”
– Биһиги бэйэбит бырайыактарбытын олоххо киллэрэн, Тыа хаһаайыстыбатын министиэристибэтигэр “гигантоманиянан дьарыктанымыахха” диэн көрдөрүөхтээхпит. Сүүһүнэн сүөһүнү иитэн, дьону тута сатаамыахха. Биир киһи санаата, күүһэ кыайарын көрдөрө, ону олоххо киллэрэ сатыахха. Атыттар “кини кыайарын мин эмиэ кыайыам” диэн үтүктэллэрин курдук.
– Саха дьоно “дьон тэҥэ сылдьыахха” диир үгэстээх. Биллэ-көстө, улаханы ситиһэ сатаабат. Биһиги маннык түмсүүлэри тэрийэн, “дьон тэҥэ” диир “планкабытын” үрдэтиэхтээхпит. Бородууксуйаны тупсаран, оборуот үрдүүрүн ситиһэн, хас киһини үлэлэтэри кэпсэтэн. “Дьон тэҥэ” диир “планкабыт” үрдээтэҕинэ, элбэх оборуоттаах, үптээх дьон тахсыа. Оннук үлэлиир дьон баар, ол аата, кыах даҕаны баар.
“Микрополис”: аныгы дэриэбинэ
Нэһилиэк баһылыктара “тыа хаһаайыстыбатыгар болумуочуйабыт суох” диэн куота көтө сылдьар буоллахтарына, Одуну нэһилиэгин баһылыга Владимир Текеянов барытыгар быһаччы кыттыһа сылдьар эбит.
– Былырыын Татарстаҥҥа сүөһү иитиитин интэриэһиргээн, бара сылдьыбыппыт. Онно судургу хаһаайыстыбаларга борооскуну 500 киилэҕэ тиийэ уоталларын көрбүппүт. Оттон ыанар ынахтарын урут 18 тыһыынчаҕа тиэрдэ сылдьыбыттар. Билигин 8 тыһыынча ыанар ынахтаахтар эрээри, уруккутааҕар элбэх үүтү ыыбыт дииллэр. Ону кинилэр сүөһүлэрин билимҥэ олоҕуран аһаталларын, саҥа технологиялары туһаналларын суотугар ситиспиттэр. Онон биһиги бастыҥ уопуту батыһа сылдьан үөрэтэн, туттан иһиэхтээх эбиппит.
“Ыччат тыа сиригэр тохтообот” диибит. Биһиги улуу биир дойдулаахпыт Софрон Петрович Данилов “Саха омук барҕарыы суолунан” диэн дакылаатын сөҕө аахпытым (1992 с.) Онно: “Биһиги саамай улахан сыыһабыт – киһини сиртэн тэйиттибит. Сирбит буомуран бүттэ, бүтүннүү сэтиэнэх буолла, быраҕыллара быраҕылынна. Салгыы итинник бара турар дуу эбэтэр кыра-кыра бүччүм дэриэбинэлэри тутабыт дуу”, – диэбит этэ. Дьэ, ол кэммит кэллэ быһыылаах. Биһиги Маҕараска “Микрополис” федеральнай пилотнай бырайыагы киллэрээри сылдьабыт. Билигин кэнсиэпсийэтин таһымыгар сылдьар. Бу бырайыак сүрүн сыала – тыа киһитин олоҕун укулаатын уларытыы. Тыа сиригэр сайдыы атын хайысхаларын киллэрэн, онтон барыстанан, экэниэмикэ тэринэн олоруохха сөп диэн толкуйу үөскэтиэхпитин наада.
Стартап: эдэрдэргэ
Тэрээһиҥҥэ ыччаты кытта санаа атастаһа урбаанньыт Василий Николаев сырытта. Кинини Ил Түмэн дьокутаатын быһыытынан билэр буоллахпытына, өссө ыччаттары өйүүр бэртээхэй бырайыактаах мэссэнээт эбит. Өссө 2020 с. 14–20 саастаах ыччаттарга биисинэс-идиэйэлэрин көмүскүүллэригэр куонкуруһу көҕүлээбит. Куонкуруска 100-чэ оҕо кыттыбыт, үксэ оскуола оҕолоро. Саамай бастыҥ бырайыактар үбүлээһин ылан, 2021 с. улууска ыытыллыбыт “Манчаары оонньууларыгар” элбэх урбаан хамсааһына тахсыбытыгар, идиэйэлэрин олоххо киллэрэр кыахтаммыттар. Ким эрэ сүбэниир, ким эрэ атын мал-сал, ким эрэ өҥө оҥорон олоххо киллэрэн бастакы хардыыларын оҥорбуттар. Хас да оҕо билигин өссө үрдүк таһымҥа тахсан эрэллэр эбит.
В.Николаев: “Сүрүн толкуйум – төһөнөн оҕо кыра сааһыттан урбаан эйгэтигэр сыстар да, соччонон кини биисинэскэ эрдэ ылсар диэн. Билигин олохпут атын, интэриниэт, соцситим сайынна, оҕолор кэлэр-барар кыахтара элбэх. Ол эрээри, тыа сирин оҕолоро урбаан эйгэтигэр төһөнөн эрдэ киирэллэр да, соччонон ситиһиилэрэ эрдэ кэлэр. Оҕоҕо кыра да наада, сороҕор олох кыра информация эбэтэр ким эрэ өйүүр тыла. Ол киниэхэ күүһүгэр күүс, санаатыгар санаа эбиэҕэ. Оннук санааттан дьаһалтаны кытта Горнай улууһун урбаанньыттара кыттыһан, бу куонкуруһу саҕалаабыппыт. Ол оҕолорбутун билигин даҕаны көрө-истэ сылдьабыт.
Саха кыаҕын өһүлэн
– Саха норуота урбаанньыт быһыытынан, дьиҥинэн, улахан кыахтаах. Ол гынан баран, аан дойдутааҕы үлэ ырыынагар, урбааҥҥа өлүүбүт кыра. Улахан хапытааллаах, кыахтаах дьоммут аҕыйах. Саха сирин баайа, үбэ атын эрэгийиэннэргэ тахса турар. Онон даҕаны биһиэхэ күүстээх урбаан түмсүүлэрэ наадалар. Ол дьоммут үп-харчы манна хааларын ситиһэллэрин курдук.
Оттон Саха сирин ылар буоллахха, улуус-улуус атын-атын. Биисинэс өттүгэр саамай сайдыылаах Сунтаар улууһа диибин. Бэйэҕит да көрө сылдьар инигит: сапчаас, массыына өттүнэн хааччыйыыны бастаан сунтаардар баһылаабыттара. Атыыга-эргиэҥҥэ олус күүскэ киирэн үлэлии сылдьаллар. Сунтаарга тиийдэххэ, маҕаһыыннарыттан да ол көстөр. Маҕаһыыннарын, общепиттарын, уопсай өҥө оҥорор култуураларын ыллахха, олох атын таһымнаах. Уопсайынан, улуус-улуус бэйэтэ уратылаах диир сөп.
Сүүрээн таҕыста
– Горнай улууһун ыллахха, манна саҥа сүүрээн барда. Мин бастаан баһылык туризм туһунан тура-тура кэпсиирин, түмүк көстүбэт диэн, итэҕэйбэт этим. Ол эрээри хайдаҕый? Бастаан настарыанньа үөскүүр эбит. Дьон үтүктүһэр: “Бу кини маны саҕалаабыт, мин эмиэ оннук гыныам”, – диэн. Итинник сүүрээн тахсан, Горнайга настарыанньа үөскээтэ. Онтон суол тутуллан, “Манчаары” ыытыллан, уларыйыы саҕаланан барда”, – диэн урбааҥҥа саһа сылдьыбыт күүһү-кыаҕы өһүлэргэ, хостуурга, муниципальнай уорганнар, тустаах тэрилтэлэр оруолларын, кинилэр сөптөөх үлэлэрин суолтатын бэлиэтээн эппитэ олус сөп.
* * *
Кини бириис пуондатыгар сыл аайы 200–300 тыһ. солк. биэрэр, улуус урбаанньыттара эмиэ үбүлээн, ону хаҥаталлар эбит. Быйыл кыттыбыт оҕолорго 10-нуу тыһыынчаны биэрбиттэр. “Биир кыыс туризм эбийиэгин курдук, мини-зоопарка тэрийбитэ, ону кытта өссө оҕолору кыылы-сүөлү көрөргө үөрэтэр гына толкуйдаабыт этэ. Киирии иһин харчы ылар уонна өссө эбии өҥө оҥорор. Оттон Толя Осипов диэн уол АйТи-эйгэҕэ киирэн, билигин Москубаҕа тиийэн үлэлии сылдьар. Быйыл Орто Суртан 14 саастаах Артур диэн уол кытынна. Дэриэбинэҕэ туттуллар урукумуонньук солуурун уута туолан, таһынан тохторун сэрэтэр элэктэриичэскэй датчиктаах будьуунньук айбыт. Биэдэрэ туолара чугаһаатаҕына, тыаһыыр, онон киһи кэмигэр уутун тоҕор. Судургу идиэйэни олоххо киллэрэн, “серийнэй” табаар оҥоруон сөп. Патеннаата да, байа түһэр. Бу уолга 100 тыһ. биэрбиппит. Оҕоҕо 100 тыһыынча диэн, үчүгэй харчы. Төлөпүөҥҥэ “Эбээ, харчы кэллэ!” диэн хаһыытыгар хайдахтаах үөрүү иһиллибитэй! Итинник оҕолортон кэнэҕэскитин Саха сирин хамсатар улахан урбаанньыттар тахсыахтара буоллаҕа.
“Эрэй буолбатах – байар суол”
Тыа сирин сайдыытын, кыһалҕаларын туһунан кэпсэтии – сүрүн буолла. Маны Масаха Мэхээс иилээн-саҕалаан ыытта. Масаханы Саха сирин устуоруйатыттан саҕалаан, тыа сирин кыһалҕатыгар тиийэ боппуруостары сытыытык туруорар, ол тула кэпсэтиини таһаарар биллэр блогер быһыытынан билэбит. Онон даҕаны бу былаһаакканы олус бэркэ ыытта. Санатар буоллахха, от ыйыгар буолан ааспыт “Тыа сирэ – омук дьылҕата” уопсастыбаннай пуорум эдэр кыттааччылара салгыы Маҕараска мустан кэпсэтиэххэ диэн идиэйэ киллэрбиттэрин ODUNUFEST чэрчитинэн ыыппыттара чахчы да, кэмигэр уонна миэстэтигэр буолла.
Маннык кэпсэтиилэр буолан-буолан аҕай кэллилэр уонна ол хайдах хабааннаахтык баралларын эмиэ билэбит. Киһиэхэ хараастыыттан атын санааны үөскэппэт буолаллар. “Эстэн эрэбит” диэн санаа баһылыыр, бэйэ-бэйэни буруйдааһын буолааччы. Ол эрээри манна биир даҕаны түгэҥҥэ “ол суох, бу суох, мантыбыт тиийбэт, онтубут тиийбэт, министиэристибэ көмөлөспөт, Ил Түмэн мөлтөх, былаас куһаҕан” диэн тыл-өс иһиллибэтэ.
Өксөкүлээх эппитинии
Масаха Өксөкүлээх “Саха интэлигиэнсийэтигэр” суругун аудио-кинигэ оҥорон таһаарбыттарын эттэ. “Өксөкүлээх науканы батыһан сайыннахпытына, түҥкэтэх дьон аатыттан өндөйөн, атын омуктары кытта тэҥҥэ киирсэр буолуохпут. Оттон айылҕаттан кэлбити кэтэһэн олорор буоллахпытына, айылҕаны кытта тэҥҥэ симэлийиэхпит”, – диэбитин санатта. Дьэ, чахчы, ол кэм кэлбит.
“Ити сүүс сыл анараа өттүгэр, оччолорго билигин күн аайы сиир хортуоппуйбутун саҥа баһылаан, үүннэрэ сатыыр кэмнэрэ этэ. Оттон билигин эдэр Михаил Мироновы киһи батыһа сылдьан истиэн сөп. Ынах сүөһү этин киилэтэ 650 солк. Михаил: “Биһиги борооскуларбыт биир сыл устата 120 киилэ буолаллар. Ону хааннарын тупсаран, астарын билимҥэ олоҕуран аһатан, 400 киилэҕэ тиэрдиэхпитин сөп”, – диир. Санаан көрүҥ – үс төгүл элбэх. Ол аата, биир борооскуттан 280 тыһ. солк. кэлиэн сөп. Борооску көрүүтэ аҕыйах, аһатыахха-сиэтиэххэ, ноһуомун ыраастыахха наада. Ыччаттар итини истэн, баҕар ылсыахтара”, – диэтэ.
“Алта ынаҕы ыан – Ландкрузер”
– Мин урут ынах, үүт туһунан толкуйдаан көрбөт этим, – диэтэ Масаха. – Оттон, холобур, билигин 60 ынаҕы көрөн олоробут уонна кинилэртэн алта ынах биэрэр үүтүн эрэ ылабыт. Дьиҥэ, үчүгэй хааннаах, элбэх үүтү биэрэр алта ынаҕы тутуохха сөп этэ дии? 60 ынах көрүүтүн-истиитин тэҥнээн көрүҥ. Холобур, Хаҥаласка алта ынаҕы биир 70 саастаах эмээхсин ыы сылдьар. Ый аайы үүтүн туттаран 200 тыһыынчаны өлөрөр. Ол харчытынан “Турцияҕа бардым” диэн үнүрүүн эттэ. Оттон эдэрдэр оннук ылыстахтарына, өссө ордон тахсыа этилэр буолбатах дуо? – Масаха итинник диэбитигэр истэн олорооччулартан ким эрэ “алта ыанар ынахтаах буоллаххына, биир ландкрузеры ылынаҕын” диэн суоттуу охсон, күллэртээтэ.
“Миссия” туһунан
Михаил Миронов, “Агроэксперт” тэрилтэ дириэктэрэ, атын дойдулар уопуттарыгар, билим дааннайдарыгар, саҥа технологияҕа олоҕурар бырайыагын билиһиннэрэр. Тыа хаһаайыстыбатынан маннык үлүһүйэн туран кэпсиир эдэркээн дьон баарын сөҕө, бэркиһии истэҕин.
– Ханнык баҕарар тэрилтэ аҥаардас харчы эрэ өлөрөр туһунан буолбакка, атын туох эрэ “миссиялаах” буолуохтаах – оччоҕо эрэ тугу эрэ ситиһиэ. Ол курдук, биһиги тыа хаһаайыстыбата дохуоттаах уонна сайдыан сөптөөх дьарык диэн дьоҥҥо көрдөрөн, араас хайысханы тутуһан үлэлиибит. Холобур, тыа сиригэр исписэлиистэр тиийбэттэр. Биһиги онуоха зоотехник, бэтэринээр, осеменатор өҥөтүн аутсорсинг нөҥүө оҥоробут, испэсэлиистэрдээхпит. Иккис хайысхабыт – биисинэс-сатабылга үөрэтэ сатаабакка, ордук технология көдьүүһүн дакаастыы, кэпсии сатыыбыт. Үһүс хайысха – бырайыактары оҥоробут. Ол курдук, Маҕараска “образцовай” мини-пиэрмэ тэрийдибит. Холобур, Скандинавия дойдуларыгар, т/х-тынан дьарыктанар биир киһи муҥутуур элбэх табаары оҥорон таһаарар. Биһиги Маҕарас мини-пиэрмэтин 10 ыанар ынахтаах, биир үлэһиттээх, сылга 6 мөл. барыстаах табаары оҥоруохтаах диэн бырайыактаатыбыт. Сүөһүттэн хайдах элбэх бородууксуйаны ылабыт? Онуоха бастатан туран, саҥа боруода сүөһүнү аҕалыахпытын наада. Улуус дьаһалтата бу бырайыакка 9 мөл. көрбүтэ, ону салгыы атын сирдэргэ ити технологияны олоххо киллэрэргэ биир сөп түбэһэр “типовой” бырайыагы оҥорон, барытын сааһылаан, боротокуоллаан тарҕатыахпыт.
Москубаҕа үөрэнэ сылдьан, Финляндия т/х-тын миниистирин кытта көрсүһүүгэ сылдьыбытым. 40 тыһ. пиэрмэр баар, ортотунан 10-нуу сүөһүлээхтэр диэбитэ. “Хайдах ону салайан олороҕут?” диэбиккэ 1–2 тыһыынча пиэрмэргэ бу биһиги курдук тэрилтэлэр барытын салайан, оҥорон биэрэллэр эбит. Генетикаттан саҕалаан, комбикормнарыгар тиийэ ыйыы-кэрдии биэрэллэр, сүбэлииллэр. Биһиги оннук сыаллаах-соруктаах үлэлиэхтээхпит.
Ураты бородууксуйаны сэргииллэр
Урбаанньыт, фермер, ас технолога, юрист идэлээх, билигин зоотехник идэтигэр үөрэнэ сылдьар Вера Лиханова 2016 сылтан дьиэ кэргэн пиэрмэтин быһыытынан үлэлииллэрин кэпсээтэ.
– Дойдубут отонун арааһыттан пастила оҥоробут. Иллэрээ сылтан эти хатаран, “Мясной снек” диэни оҥорор буоллубут. Ону үксүн сайаапканан, АБДь-га ыытаары сакаастаан оҥортороллор. Ону кытта галет оҥоробут. Оҥорон таһаарар бородууксуйабыт кэнсиэпсийэтин “уһуннук харайыллар, битэмииннээх буолуохтаах” диэн толкуйдаабыппыт. Ол аата, туох даҕаны хиимийэтэ суох, киһи, оҕо сиэтэҕинэ, доруобуйаҕа туһалаах буолуохтаах диэн. Билигин ол бородууксуйабыт аан дойдуга билиннэ, онон Саха сиригэр оҥоһуллар бородууксуйаны олус сэҥээрэллэр эбит диэн итэҕэйдибит. Улахан бырайыакка ылсарга Роспотребнадзор туох баар ирдэбилин толорор, аккредитацияны ааһар кыахтаах ситим аннынан киирэр бэрт буолуо этэ дии санаатыбыт. “Ханна оҥороҕун?”диэтэхтэринэ, “куукунабар оҥоробун” диэбэккэ, үчүгэй аныгылыы сыахха оҥоһулларын, экология өттүнэн ырааһын кыбыстыбакка этэр курдук.
Ыччат ылыстаҕына
Тыа сирин сайдыытын тула кэпсэтиигэ элбэх киһи санаатын этиннэ. Ону истэн олорон, “кырдьык, тыа сиригэр эдэрдии эрчимнээх ыччат дьон ылыстаҕына, туох эмэ уларыйыы тахсыа дуу” дии саныыгын. Олох атын көрүүлээх, төбөтө атын олоруулаах көлүөнэ кэлбит. Кинилэр тыа сирин сайыннарыыны улахан “миссия” да курдук өйдүүллэрэ – ураты. Аны, “бачча аһы аһаттахха, оччо үүтү ыатахха” диэн ааҕа-суоттуу охсоллоро да түргэнэ.
Булгунньахтаах баһылыга Айталина Васильева тыа сирин дьылҕатын тула кэпсэтиини күһүн кинилэргэ салгыырга ыҥырда. Онон, ODUNUFESTан куорсун анньынан, өйү санааны уһугуннарарга анаммыт ыччат кэпсэтиитэ географията кэҥээн, ис хоһооно дириҥээн истин, кыымтан төлөн күөдьүйдүн!
Нина ГЕРАСИМОВА.
