Үгэс курдук, биһиэхэ суут-сокуон хараҕынан кырдьыктарын кыайан булбакка сылдьар кыһалҕалаах дьон кэлээччилэр. Соторутааҕыта эрэдээксийэҕэ Елена Ивановна Горбунова диэн ааспыт күһүн тапталлаах уолуттан ытыс соттон хаалбыт ийэ кэлэ сырытта.
Эркин курдук эрэнэр оҕобут этэ...
– Оҕобутун олус соһуччу, хомолтолоохтук бу күн сириттэн сүтэрдибит. Тапталлаах уолбут Евгений Михайлович Горбунов 1991 сыллаахха олунньу 22 күнүгэр күн сирин көрбүтэ. Оскуолаҕа киириэҕиттэн бэрт көхтөөх, үөрэҕи судургутук ылынымтыа, араас күрэххэ бириистээх миэстэҕэ тиксэр, элбэҕи эрэннэрэр этэ. Оскуоланы ситиһиилээхтик бүтэрэн баран, талан ылбыт идэтигэр – ХИФУ устуоруйа факультетыгар – киирбитэ. Устудьуоннуу да сылдьан куруук бастыҥнар кэккэлэригэр киирсэрэ. Үөрэҕин таһынан, табаарыстарын кытары араас быстах үлэни булан, үлэлээн бэйэтэ эбии харчылаһара. Киниттэн көмө көрдөстөхтөрүнэ, хаһан да аккаастаабата. Ыал улахан оҕото буолан, олус эппиэтинэстээх, үлэһит, чиэһинэй бэрдэ этэ. Уолбут киһи-хара буолан эрэриттэн испитигэр сэмээр үөрэрбит, киэн туттарбыт...
2014 сыллаахха дьупулуомун “туйгун” сыанаҕа көмүскээн, үрдүк үөрэхтээх үлэһит буолбута. Үөрэҕин бүтэрээт, ытык иэһин төлүү аармыйаҕа тылланан барбыта. Онно отделение хамандыыра, младшай сержант буолбута. Ытык иэһин чиэстээхтик төлөөт, Таатта улууһун Дэбдиргэтигэр 3 сылга дуогабардаһан, устуоруйа, обществознание учууталынан үлэлии барбыта. Икки сыл таһаарыылаахтык үлэлээбитэ. Оҕобутун хайгыылларыттан үөрэрбит. Нэһилиэк тэрээһиннэригэр көхтөөхтүк кыттара. Бу күһүн үһүс сылын үлэлии барбыта уонна эргиллибэтэ...
Саамай хомолтолооҕо баар – оҕобут бу Орто дойдуттан сидьиҥ киһи илиититтэн суох буолбута. Киһи дьылҕата араас буолар, оҕобут оһолго дуу, ыарыыга дуу былдьаммыта буоллар, баҕар, арыый да уоскуйуо этибит буолуо... Хомойуох иһин, арыгы иһэртэн аккаастаммытыттан сылтаан бу дойдуттан букатыннаахтык барда...
Биһиги оҕобутун арыгы испэт, олус бэрээдэктээх, чиэһинэй гына ииппиппитин сороҕор сыыһа ииппит эбиппит дуу дии саныыбыт... Олоххо суобаһа суох дьон бааллар эбит...
Ыраас халлааҥҥа этиҥ эппитинии...
– 2017 сыл алтынньы ый 17 күнүгэр, киэһэ 20-21 ч. саҕана, Дьокуускай куоракка дьиэбитигэр олордохпутуна, Игидэй нэһилиэгин дьаһалтатыттан эрийэн "уолгут куһаҕан буолбут" диэн биллэрбиттэрэ. Оччолооҕу истээт, түүннэри айаннаан Дэбдиргэҕэ сарсыарда тиийбиппит.
Тиийбиппит – оҕобут эрэйдээх этэ-сиинэ көҕөрүүлээх, уоһа баастаах этэ. Биһиэхэ “угаардаан өлбүт” диэбиттэрэ. Ол иһин охторугар сирэйин тоҕо түспүт дии санаабыппыт.
Аҕабыт уолун тиэйэн Чурапчыга судмедэспэртиисэҕэ илдьибитэ. Судмедэксперт көрөөт "кырбанан өлбүт дии" (“он не ожидал удара") диэбитэ уонна аҕатыгар оҕобут бааһын көрдөрбүтэ. Эспэртиисэ түмүгэр өлүк төбөтүгэр хаан туруута, дьуккуруйуу, эчэйии баара бигэргэммитэ. Ол түмүгүнэн Тааттатааҕы ИДьМ отделениета холуобунай дьыаланы тэрийбитэ. Уорганнар Дэбдиргэҕэ тахсан элбэх үлэни ыыппыттара, 4 ый тохтоло суох миэстэтигэр үлэлээбиттэрэ. Элбэх киһини доппуруостаабыттара, полиграф да туһаныллыбыта. Ол эрээри ким уорбаланара биллибэтэҕэ.
Олунньу 16 күнүгэр силиэдэбэтэл эрийэн “П. диэн киһи “мин өлөрбүтүм” диэн билиннэ” диэбитэ. Онуоха тута: “Хаһан да айах атан кэпсэппэтэх, билбэт киһитин киирэн тоҕо өлөрдө, кырдьык кини дуо?” – диэн ыйыппыппыт. Силиэдэбэтэл уорбаланааччы ол күн арыгылыы сылдьан, арыгы иһэрдээри ыал бөҕөтүн кэрийбитин, чугастыы Женя дьиэтэ уоттааҕын көрөн, арыгы иһэрдэ киирбитин, онуоха уолбут аккаастаан үүрбүтүн иһин кырбаабыт диэн буолла. П. полицияҕа бэйэтэ тиийэн билиммит, силиэдэбэтэл “кинини ким да күһэйбэтэҕэ, билиннэ, онон сотору суут буолуо” диэбитэ. Силиэдэбэтэл: “Кини Женяны өлөрүөм дии санаабатах, охсон баран, тахсан барбыт”, – диэбитэ. Биһиги “эрдэ полиграфка бэрэбиэркэлииллэригэр тоҕо көрдөрбөтөҕөй?” диэн ыйытыыбытыгар, силиэдэбэтэл “П. медүөрэхтээх буолан, долгуйумаары пустырник иһэн киирбит” диэбитэ. Тоҕо эрэ дэриэбинэ эр дьонун полиграф нөҥүө аһаралларыгар пустырник иһэр өй киирбэтэх ээ. Иккистээн полиграфка аһаралларыгар П., кырдьык, ностуойка испитэ, Женя дьиэтигэр киирэн охсуолаабыта бигэргэммитэ. Попов албакаата баарыгар буруйун билинэр боротокуолугар маннык суруйбут: "Мин алтынньы ый 15 күнүгэр киэһэ хойут Н. дьиэтигэр сылдьан баран, төннөн иһэммин, Горбунов Евгений дьиэтэ уоттааҕын көрөммүн, киниэхэ арыгы иһэрдээри киирбитим. Бириэмэтин өйдөөбөппүн. Ааны тоҥсуйбуппар тута арыйбыта. Дьиэҕэ киирэн баран, дорооболоһоот “арыгы иһиэххэ” диэбиппэр аккаастаабыта. Куруубайдык үүрбүтэ, маатыралаабыта. “Тоҕо наһаа итинник үүрэҕин, кэргэммэр тоҕо эрий да эрий буолаҕын?” диэбиппэр кыыһырбыта уонна уҥа илиитинэн миигин сирэйгэ охсубута. Уоһум үрдүнэн сиирэ-халты биэрбитэ. Мин утары саайталаабытым, икки илиибинэн субуруччу 3-4-тэ саайбытым. Женя сууллан түспүтэ. Оһоххо кэтэҕинэн сааллыбыта. Онтон тураары булумахтана сырыттаҕына, тахсан барбытым. Женя өлбүтүн оптуорунньук сарсыарда кэргэммиттэн истибитим”.
Салгыы "Горбунову көрөн билэбин, кини оскуолаҕа үлэлиир, учуутал, кинини кытары туох да сыһыаным суох, миигиттэн икки уһаайба нөҥүө олорбута" диэбит. Уорбаланааччы кэргэнэ эмиэ оскуолаҕа үлэлиир. Онон үлэ боппуруоһугар хам-түм кэпсэтэллэр эбит. Ону уорбаланааччы бигэргэтэр “ээ, оттон урут кэпсэтэллэр этэ, үлэ туһунан. Горбуновка күнүүлээбэт этим” диэн. Онуоха “оччоҕуна тоҕо Горбуновка кэргэниҥ туһунан санаппыккыный?” диэбиттэригэр “кыыһыраммын” диэбит. Ити күн уорбаланааччы арыгы иһэн баран ханнык ыалга сылдьыбыта эҥин барыта биллэр. П. “Женяны бары угаардаан өлбүт диэбиттэрэ, онон улахаҥҥа уурбатаҕым” диэбит. Эбиитин “хаайыыга барарбыттан куттанан эппэтэҕим, суобаһым эҥин оонньообот этэ, билигин кэмсинэммин кэпсээтим. Бэйэм баҕабынан, ким да күһэйиитэ, этиитэ-охсуута суох” диэбит.
“Полиция кэллэҕинэ, долгуйар этим, ол иһин ностуойка испитим, полиграфка дьайыа дии санаабатаҕым” диэбит. Ити доппуруостааһын сурукка да, видеоҕа да баар. Аны балыыһаҕа илдьэн көрдөрбүттэр, онуоха кини этэ-сиинэ ырааһа, эчэйиитэ суоҕа бигэргэммит.
Суут
Олунньу ый 18 күнүгэр Таатта улууһугар суут буолар. П. ыар көрүҥнээх холуобунай буруйу оҥорууга уорбаланарынан сибээстээн, барыллааһын силиэстийэ кэмигэр кулун тутар 21 күнүгэр диэри хаайыыга киирэригэр уураахтаабыт.
Онно эмсэҕэлээччилэр П-ны аан бастакытын көрөллөр. Онуоха кини: "Мин бэйэм кэлэн билинним ээ, ким да күһэйбэтэҕэ. Кутурҕаммын тиэрдэбин, итинник буолуо дии санаабатаҕым, охсон баран тахсыбытым", – диэн күлүү гыммыт курдук эппит. Уолун сүтэрбит аҕа “тоҕо тута бастакы көмөнү оҥорботоххунуй?” диэбитигэр саҥарбатах.
СИЗОҕа олорор киһи аны кэлэн “мин бастакы көрдөрүүлэрбиттэн аккаастанабын, миэхэ холуобунай ирдэбил үлэһиттэрэ өй уонна күүс өттүнэн дьайыыны оҥорбуттарыгар бастаан билиммитим” диэбит. Ити туһунан эмсэҕэлээччилэргэ силиэдэбэтэл төлөпүөннээн эппит. Инньэ гынан силиэстийэ уһуур, хаттаан бэрэбиэркэ барар. Полиция үлэһиттэрэ, быраастар, туоһулар хос көрдөрүү биэрэллэр. Кинилэр П. этэ-сиинэ ырааһын, кырбамматаҕын хаттаан бигэргэтэллэр. Бэс ыйын 21 күнүгэр диэри П. СИЗОҕа олорорун уһаталлар. Уорбаланааччы ыам ыйын 14 күнүгэр “угаардаан өлбүт, мин кырбаабатаҕым” диэн суукка хадатаайыстыбалыыр. Бэс ыйын 13 күнүгэр Таатта борокуруорун э.т. дьыаланы силиэдэбэтэлгэ төттөрү биэрэр. П. эмиэ суукка хадатаайыстыба киллэрбит: “Ахсынньы 8 күнүгэр оскуола үбүлүөйэ буолбута. Ол кэннэ Л. дьиэтигэр тиийэн арыгылаабыттар, салгыы гарааска баран испиттэр. Онно Ж. диэн киһи М-ка “эн өлөрбүтүҥ, билин!” диирин истибиттэр. Онон кинилэр өлөрбүт буолуохтарын сөп”, – диэн. Силиэстийэ эмиэ уһаан биэрэр. Аны ол арыгылааһыҥҥа баар дьону силиэстийэлииллэр. Онно биллибитинэн, кырдьык, ахсынны 8 күнүгэр Л. дьиэтигэр уолаттар мустан арыгылаабыттар. Уопсай охсуһуу кэмигэр З. диэн уолу дөйүппүттэр. Онно Ж. куттанан М-ка “тоҕо оҕустуҥ, өлөрдүҥ быһыылаах” диэбит. Ону истэн, уорбаланааччы П. сайабылыанньа түһэрэн, атын дьону уган биэрэ сатаабыт. Бэрэбиэркэ кэннэ П. уорбалааһына сымыйа буолара биллибит.
Онтон от ыйын 3 күнүгэр аны уорбаланааччы П. аҕата суукка хадатаайыстыба киллэрэр. Онно этиллэринэн, ыам ыйын 1 күнүгэр бииргэ үөрэммит табаарыһа өлбүтүгэр Дэбдиргэҕэ барбыт. Онно аймахтарыгар хонор. 16-17 чаас саҕана Е. диэн уол кэлэн: "Чэ, убай, мин улахан буруйдаахпын, Горбунову мин кырбаабытым, буруйдаахпын, бырастыы гын", – диэбит.
Эмиэ бэрэбиэркэ бөҕөтө буолар. Ол хоммут аймахтара ыал “Е. биһиэхэ төрүт кэлбэтэҕэ” дииллэр. Уорбаланааччы аҕатыттан силиэдэбэтэл “тоҕо 1 ый буолан баран кэлэн эттиҥ?" диэбитигэр, “бэйэтэ кэлэн билиниэ дии санаабытым” диир. Төрөппүт оҕото хаайыыга сытар кэмигэр биир ый кэтэһэ сылдьыбыта, дьэ, дьикти.
Елена Ивановна, эмсэҕэлээччи:
– Бу курдук П. сылы быһа сорбутун сордоото, эрэйдээтэ. Элбэх эспэртиисэ ыытылынна. Онно П. ханнык да психическэй ыарыыта, кэһиллиитэ суоҕа, илэ өйдөөҕө эмиэ ыйыллыбыта. Аны туран, полиграфка бэрэбиэркэ ааһарыгар уорбаланааччы мин уолум дьиэтигэр киирбитэ, охсубута, бааһырдыбыта барыта бигэргэнэр ээ. П. балаҕан ыйын 3 күнүгэр буолбут суукка хаттаан мэдиссиинэ эспэртиисэтин оҥороллоругар туруорсар. Ону суут ылымматаҕа. Кини көмүскээччитэ холуобунай дьыаланы бирисээгэлээх сэтээтэллэр кыттыылаах көрөллөрүн туруорсар. Ону суут өйөөн, ааспыт сыл балаҕан ыйын 21 күнүгэр Уус Алданнааҕы оройуоннааҕы суукка 6 бирисээгэлээх сэтээтэл кыттыылаах сууту аныыр. Ону истээт, уорбаланааччы аймахтара өрөспүүбүлүкэни биир гына бассаабынан сурах тарҕаталлар. Онно Таатта улууһун ис дьыала уорганнарын үлэһиттэрэ кырбаан, төбөтүгэр салапааны кэтэрдэн, ыххайан туран билиннэрбиттэрэ суруллар. Онно “кыттыгастаах” полициялар ааттарын ыйан туран. Дьэ, ол кэннэ полиция үлэһиттэрин үөҕэн хооһурҕатыы бөҕө тахсар. Бирисээгэлээх суут балаҕан ыйын 26 күнүгэр анаммыта. Сэтээтэллэр Уус Алдан, Амма улууһуттан кэлэн кытталлар. Маннык суут бэрээдэгэ отой туһунан буолар эбит. Онно сууттанааччы кимэ-туга, туох-хайдах киһитэ ахтыллыбат. Кинилэргэ чопчу быһылаан буолбут күнэ эрэ этиллэр эбит. Судьуйа төһө эмэ суут бэрээдэгин эппитин үрдүнэн, уорбаланааччы “миигин полициялар кырбаабыттара, салапаан кэтэрпиттэрэ” диэн хаһыытыы олордо.
Биһиги суут бириэмэтигэр бирисээгэлээх сэтээтэллэргэ көхсүбүтүнэн олордубут, сирэйдэрин-харахтарын да көрбөтүбүт. Боппуруоска эппиэттиирбитигэр эмиэ көхсүбүтүнэн туран эппиэттээтибит. Сууттанааччы албакааттарын кытары уун-утары хайыһан олордо. Биһиги суут бэрээдэгин тутуһан, П. хайдах курдук сылы быһа көрдөрүүлэрин уларыппытын, дьону уган биэрбитин, оннооҕор полиграф (детектор лжи) албыннаабытын кыайан эппэтибит. Ол оннугар П. талбытынан хаһыытыы олордо.
Суукка П. арыгы испит туруктаах сылдьыбыт ыалларын көрдөрүүлэрин элбэҕи иһиттибит. Бастакы билиниитин видеоҕа устубуттарын көрдүбүт. Онно кини хараҕар уу-хаар баһан, онтун сотто-сотто билиммитин көрдүбүт. Видеоҕа көстөрүнэн, сылдьыбыт сирдэрин эмиэ бэйэтэ ыйан көрдөрөр. Элбэх туоһу кытынна, ким да сууттанааччыны хайгыырын истибэтибит. Кини албакааттара олус үчүгэйдик көмүскээтилэр.
Сууттанааччы быыһанар туһуттан кими да харыстаабатын олус сөхтүбүт. Ыллыыр талааннаах буолан, сыанаҕа элбэхтэ тахсыбыт киһи. Онон саҥарары-иҥэрэри баҕас сатыыр. Түмүк тылга бирисээгэлээх сэтээтэллэргэ "хара балыырга баран эрэбин, буруйум диэн – ол күн мин эрэ арыгы испиппин", "тоҕо билиммиппин бэйэҕит да сэрэйдэххит буолуо, кырдьыкпын кыайан булбатым, ол иһин эһигини талбытым" эҥин диэн олус итэҕэтиилээх тыллары эппитэ.
Алтынньы 12 күнүгэр суут түмүктэммитэ. Бирисээгэлээх сэтээтэллэр, хомойуох иһин, П-ны суут саалатыттан босхолоотулар.
Баар-суох оҕобутун кистээн баран, бэйэбит нэһиилэ тыын ыллыбыт. Төрөппүт оҕотун көмөрө, төһө да буолбутун иһин, олус ыарахан эбит. Киһи өстөөҕөр да баҕарбат. Ону тустаахтар бэйэбит эрэ билэн эрдэхпит. Биһиги уолбут тыыныгар турбут киһи, саатар, сокуон хараҕынан сиэрдээхтик эппиэттиэ дии санаабыппыт. Онтубут баара, бастааҥҥыттан буруйун билиммит киһини босхолоон кэбистилэр... Биллэн турар, суут уурааҕын кытары сөпсөспөккө, салгыы ааһынан модьуйуу түһэрдибит. Аны кэлэн уолбутун хайдах да төнүннэрбэппит. Арай тыыннаахтар уолбутун тутан сиэбит киһини сиэрдээхтик сууттуулларын ситиһэр ытык иэстээхпит.
Дмитрий ИВАНОВ.
