Бу соторутааҕыта социальнай ситимнэргэ кыракый уолчаан дьиэ кэргэнин аангылыйа тылынан билиһиннэрэр биидьийэтэ киэҥник тарҕаммыта. Уһуйаан иитиллээччитэ 6 саастаах АарТур Спиридонов дьон-сэргэ кутун-сүрүн тутуон тутта – сахалыы таҥнан-симэнэн, бэрт дьоһуннаахтык, чуолкайдык, ханан да иҥнэн көрбөккө омук тылынан этэрин-тыынарын көрбүт эрэ барыта сэргээтэ, хайҕаата. Абаккатын оҥорон, эһэтин мип-минньигэстик сахалыы-махалыы сырылаччы сыллаабыта букатын барыбытын да уулларда, манньытта. АарТур төрөппүттэрин нүөмэрин булан, ийэтин Надежда Васильевнаны кытта кэпсэттибит.
– Надежда Васильевна, биидьийэҕэ көстөрүнэн, уолгут “Сунтаар 5 №-ээх “Ньургуһун” оҕо уһуйаанын иитиллээччитэ, 6 саастаах АарТур Спиридонов” диэн билиһиннэриилээх этэ, онон, хантан сылдьарын уонна ким оҕото буоларын биллибит, ол эрээри бу биидьийэ дьон сэҥээриитин ылбытын иһин, АарТур туһунан сиһилии билээри эрийдибит.
– АарТур үс тылы тэҥинэн үөрэтэр, сайыннарар полилингвальнай уһуйааҥҥа сылдьар. Дьыссааппыт 2017 с. тутуллан киирбитэ, 240 миэстэлээх. Аангылыйа тылын олус сөбүлүүр, интэриэһиргиир. Уһуйаан иһинэн ыытыллыбыт күрэххэ хоһоон ааҕан кыайбыта, Бүтүн Арассыыйатааҕы көрүү Гран-при хаһаайына. Сахалыы хоһоон ааҕар, улууска Поэзия күнүгэр бастаабыта. Оттон ити биидьийэҕэ көстөр күрэхпит өрөспүүбүлүкэ таһымнаах. Бастакы түһүмэххэ омуктуу хоһоон ааҕан, иккискэ, бэйэни билиһиннэрии түһүмэҕэр, ааспыта. Онтубут устуута ити тарҕанан хаалан, бэйэбит да соһуйан олоробут. АарТур оҕо быһыытынан олус көхтөөх, үөрүнньэҥ, үтүө санаалаах. Аны күһүн оскуола боруогун атыллыахтаах.
– Аатын туһунан кэпсээ эрэ, бэрт интэриэһинэй ааттаах. Ким толкуйдаабытай?
– Аҕабыт, сахалыы ис эйгэлээх, айар куттаах буолан, хара маҥнайгыттан уолун сахалыы сүрэхтиир баҕалаах этэ. Хас да ааты толкуйдаабыта, “бу ааттар оҕобутугар сөп түбэһиэхтэрэ, аат дьылҕатын бэйэтэ быһаардын” диэн талларбыппыт. Үс ааттан “АарТур” диэн суруктаах кумааҕыны талан ылбыта.
– Оҕолор хайдах ыҥыралларый, нууччалыы “Артур” аакка майгыннаталлара буолуо?
– Уһуйааҥҥа бары Артур диэн ыҥыраллар. Бэйэбит да арааһынайдыыбыт.
– Аангылыйа тылыгар ким үөрэтэрий?
– Уһуйааммытыгар эбии үөрэхтээһин педагога Евдокия Прокопьева нэдиэлэ аайы аангылыйа тылын куруһуогун ыытар. Бэйэтэ оскуолаҕа үлэлиир, дьыссаакка оҕолору эбии дьарыктыыр. Кырачааннар олус интэриэһиргииллэр, бэйэлэрин тустарынан кэпсииллэр, өҥү-дьүһүнү быһаарсаллар, ааҕаллар, сыыппараны билэллэр. Билигин аны уһуйаан туһунан аангылыйалыы кэпсиэхтээхтэр, улуустааҕы күрэххэ бэлэмнэнэллэр. Евдокия Михайловнабытыгар махталбыт муҥура суох, орто бөлөхтөн ылсан, эрчийиэҕиттэн уолбут мэлдьи ситиһии көтөллөөх сылдьар, кыттыбыт күрэхтэригэр өрүү миэстэлэһэр. АарТур тиэкиһи, өйгө ааҕыыны түргэнник ылынар. Сотоойу (ластик) хантан кэлбитин туһунан билэн, чинчийэн, дакылаатынан “Бастакы хардыылар” диэн научнай-бырактыычаскай кэмпириэнсийэҕэ улууска бастаабыта. Оскуолаҕа киирдэҕинэ, төрүччүбүтүн чинчийэн, үлэлиир баҕалаахпыт.
– Биидьийэҕэ көстөр бэйэни билиһиннэрии күрэҕэ түмүктэннэ дуо?
– Түмүктэнэн. Күрэх иккис түһүмэҕин кыайыылааҕынан Сунтаар “Солнышко” уһуйаанын оҕото буолла. Биһиги уолбут – иккис. Киһи бары “АарТур кыайыа” дии санаабыта. Ити биидьийэ тарҕанан хаалан, тэрийээччилэр “хата, күрэхпит киэҥ эйгэҕэ биллэн-көстөн хаалла” диэн үөрэллэр.
– Билэр дьоҥҥут, бука, тута эрийдэхтэрэ, суруйдахтара буолуо? Бэйэҕит туох санаалааххыт?
– Пабликтарга тахсан барбытыгар эрийбиттэрэ, суруйбуттара. Бу аҕыйах хонуктааҕыта олохтоох телеустуудьуйабыт эпэрээтэригэр омук сириттэн биир блогер тахса сылдьыбыт этэ. Сунтаар улууһун олоҕун-дьаһаҕын, бэлиэ көстүүлэрин туһунан кэпсээри гынар эбит. Муус устар 27 күнүн кэннэ устаары былаанныыллар. АарТур бэйэни билиһиннэрии биидьийэтин олус сөбүлээбит этэ. Тарҕанан хаалбытыгар бэйэбит да соһуйан хааллыбыт. Билиҥҥи олох хаамыыта, ирдэбилэ буоллаҕа. Аны киһи кыайан тохтоппот эбит, барда да бара турар. Биир өттүнэн, үчүгэй эрээри, иккис өттүнэн, сахалыы толкуйбутунан оҕобутун харыстыыбыт буоллаҕа. Эмиэ да барытын саба тутан кэбиһэр сатамньыта суох курдук, ол эрээри наһаа омуна-төлөнө суох, сэмэйдик. Биһиги манна чөкө, сэмээр бэйэбит бэйэбитигэр олордохпут дии. Кэлин көрбүппүт – “сүрэхтэ баттааҥ” диэн ис хоһоонноммут этэ. Дьиҥэ, куоластааһыннаах эҥин буолбатах этэ ээ. АарТур саамай элбэх биһирэбили, лайк ылбыта эрээри, “Көрөөччүлэр биһирэбиллэрэ” атын оҕоҕо тиксибитэ. Дьон АарТурга ыалдьыбыт этэ. Ол эрээри кыайбатаҕыттан эмиэ да үөрэбит, сорох оҕо киэбирэн хаалар, “сулус” хабар, оннук буолбатын курдук өйдөтөбүт. Күрэх түмүгүнэн кэһиитин туппута.
Биидьийэҕэ АарТур аангылыйалыы тугу кэпсээбитин тылбааһын таһаарабыт: “Мин күүһүм – дьиэ кэргэммэр. Ийэм – муусука учуутала, дьүрүскэн хомус тыаһа миигин араҥаччылыыр, көмүскүүр. Аҕам – Саха Өрөспүүбүлүкэтин үтүөлээх артыыһа, олоҕун биир сүрүн суолтата – муусука, кини мин дьоруойум! Эһэм – 96, эбэм 93 саастаахтар, кинилэр ыал буолан олорбуттара 74 сыл буолла. Хас киэһэ ахсын дьиэбитигэр кэнсиэр көрдөрөбүт: аҕам ыллыыр, мин үстүрүмүөҥҥэ оонньуубун. Дьиэ кэргэним мин дьарыкпын өйүүр. Аангылыйа тылын, интэриэһинэйин иһин, олус сөбүлээн үөрэтэбин, ону тэҥэ мин ыллыырбын сөбүлүүбүн. Болҕомтоҕут иһин махталбын тиэрдэбин!”
– Эһэтин олус да минньигэстик сырылаччы сыллаата ээ!
– АарТур сити курдук ис сурэҕиттэн сахалыы сырылаччы сыллыырын сөбүлүүр. Уһуйааныттан кэлээт да, суунан-тараанан баран, хайаан да эбэлээх эһэтин дьоһуннанан киирэн сыллыыр идэлээх. Сиэн уол ытык дьонун наһаа харыстыыр ураты чугас сыһыаннаах. Эһэбит 96 саастаах, эбэбитин кытта эн-мин дэһэн олорбуттара быйыл 74-с сыллара. "Саха сирин көмүс дьиэ кэргэттэрэ” кинигэҕэ киирбиттэрэ, кинилэр курдук 70-тан тахса сыл олорбут ыал аҕыйаҕа да буолуо. Дьоммутун кытта бииргэ көрсөн-харайсан олоробут. Эһэтэ салайар үлэҕэ сылдьыбыта, кэлин бэтэрээннэр сэбиэттэригэр бэрэссэдээтэлинэн 91 сааһыгар диэри үлэлээбитэ, уопсайа 70-тан тахса сыл үлэ ыстаастаах. АарТур кинигэни таптыыра - эһэтин өҥөтө. Бэйэтэ сылдьан эрэ эмискэ ааҕан киирэн барбыта, биһиги анаан-минээн аахтарбаппыт буоллаҕа. 10 сыыппара иһинэн эбэр, көҕүрэтэр. Дьиэҕэ дьаныһан туран ким да дьарыктаабат, соҕотох буолан дуу, барыны-бары билэ-көрө, үөрэтэ сылдьар курдук. Аны эбэ, эһэ көрүүтүгэр улааппыт буолан, наһаа аһыныгас үтүө санаалаах, элэккэй майгылаах, муҥхааллаабат, дуоспуруннаах, улахан киһи курдук дьоһуннаах.
– Эн бэйэҥ эмиэ “Ньургуһун” уһуйааҥҥа үлэлиигин дуу?
– Уһуйааҥҥа муусуканы биэрэбин уонна фольклор куруһуогун салайабын. Пианиноҕа, хомуска, күпсүүргэ оонньуубун. Урут “Айархаан” бөлөх кыттыылааҕа этим.
– Муусукаһыт дьон буоларгыт быһыытынан, уолгут муусукаҕа сыһыаннаах бөҕө буоллаҕа?
– Фольклорунан дьарыктанар, ыллыыр, үҥкүүлүүр, күпсүүргэ оонньуур. Аҕата ырыа айарыгар мэлдьи илдьэ сылдьара. Кыра сылдьан, долбууртан кинигэни ылан, тэҥҥэ доҕуһуоллаан, тэтимҥэ сөп түбэһиннэрэн, охсон киирэн барааччы. Олох оччугуй эрдэҕинэ итинник гыммат этэ, кэнники муусуканы таба истэр буолбут. Дьиэбитигэр син биир муусука эйгэтэ баар буоллаҕа дии.
– Дьиэҕитигэр сахалыы кэпсэтэр буоллаххыт?
– Сахалыы бөҕө буоллаҕа дии. Ол гынан баран АарТур оҕо оҕо курдук төлөпүөнү көрөр, оонньуур, нууччалыан баҕарталыыр. Куораттан эдьиийдэрэ, убайдара кэллэхтэринэ, нуучча буолабыт (күлэр).
– Бүгүҥҥү нүөмэрбит автономия 100 сылыгар аналлаах буолар, эһиэхэ туох тэрээһиннэр буолалларый?
– Муус устар 26 күнүгэр уһуйааммытыгар төрөппүттэрбитин 8 чаастан уохтаах кымыһынан айах тутан, арыылаах алаадьынан күндүлээн көрүстүбүт, 100 миэтэрэлээх салама баайтардыбыт. Оҕолордуун, уһуйааччылардыын сахалыы таҥаспытын сайбаччы кэттибит. Күннээҕи аһылык барыта сахалыы-махалыы буолла, холобур, сарсыарда оҕолор саламаат, лэппиэскэ, күөрчэх сиэбиттэрэ. 100 оҕоттон турар хор “Сахам сирэ – мин дойдум” ырыаны ыллаата, оһуокайдаатыбыт. Улууспутугар араас хабааннаах тэрээһиннэр буола тураллар.
– Надежда Васильевна, дьон кутун-сүрүн туппут АарТур туһунан ааҕааччыларбытыгар билиһиннэрбиккэр махтал! Аныгы кэм оҕото хас да омук тылынан көҥүл саҥарара, ону баһылыыра хайҕаллаах суол. АарТурга инникитин ситиһиилэри, оскуолаҕа киирэн, бастыҥ үөрэҕинэн чугас дьонун үөртүн. Өрөспүүбүлүкэ сайда, чэчирии турарыгар үүнэр көлүөнэ билиитэ-көрүүтэ хайаан да көдьүүстээх буолуоҕа.
Айаана Ларионова
