Талааннаах эдэр ырыаһыттар бэркэ тахсан иһэн, сороҕор “сүтэн”, харахпыт далыгар көстүбэт буолан хаалаллар. Кэрэхсэтэр-кэтэһэр истээччилэнэн, киэҥник биллэн баран тоҕо ыллыылларын тохтоппуттарын, билигин тугунан дьарыктана сылдьалларын, “улахан сыанаҕа” төннөр былааннаахтарын дуу, суоҕун дуу кэпсэтэн биллим.
Ваня Трофимов
Дэгэрэҥнэтэр куоластаах Сунтаар уола Ваня Трофимов 2000 с. “Кулунчук”, 2001 с. “Сахам ата” ырыалары утуу-субуу ыллаан, саха дьонун кутун туппута. Эдэриттэн-эмэниттэн тутулуга суох чоҕулуйбут хара харахтаах, сытыы куоластаах уолу бары сөбүлээбиттэрэ.
Улаатан баран “Кэлэйэбин”, “Кэрэ кыыска”, “Хотойдор” уо.д.а. ыллаабыта. Ол кэннэ аата хам-түм иһиллэн ылар да, урукку таһыма (“популярнай” диэххэ сөбө дуу) буолбатах курдук. Сорох ардыгар букатын да иһиллибэт буолан хаалар. Эрийэн: “Тоҕо сүттүҥ?” – диэн соһуччу соҕус ыйыттым быһыылаах. Онуоха бу курдук хоруйдаата: “Миигин “сүтэ” сылдьар диэн сыыһа өйдүүгүт. Ыллыыбын. Элбэхтик гостуруолга, айаҥҥа сылдьар буоламмын, киэҥ эйгэҕэ улаханнык көстүбэппин быһыылаах”, – диир.
– Саҥа ырыалары тоҕо таһаарбаккын?
– Таһаарабын эрээри, сэмэйдик. Холобур, бүтэһикпин былырыын таһаарбытым, ол кэннэ – суох.
– Тоҕо “сэмэйдээтиҥ”?
– Куоласпар барсар ырыаны кыайан булбаппын. Сиэн Тиитэптэн ырыа ылбытым. Таһаарыам дии-дии, эмиэ бытааран эрэбин. Эбэтэр мин айаҥҥа сылдьар буолабын, эбэтэр аранжировщигым атын сиргэ буолар.
– Гостуруолга диэн ол ханна?
– Бэҕэһээ Халыманан, Муоманан, Өймөкөөнүнэн 3 буолан гостуруоллаан кэлбиппит. Араас улууһунан сылдьабыт.
– Улахан түһүлгэлэргэ, куонкурустарга аатыҥ кэлин эмиэ тоҕо эрэ иһиллибэт буолла.
– Былырыын саҥа ырыабынан “Үрдэлгэ” кыттыбытым. Быйыл саҥа ырыам суох буолан, киирбэтим. Улахан кэнсиэрдэргэ кытыннараары, баҕар, эрийэллэрэ буолуо. Мин төлөпүөнүм арахса сырыттаҕа. Саатар, нүөмэрбин уларыт да уларыт буолабын (күлэр).
– Тоҕо оннук элбэхтик уларытаҕын?
– Билбэтим. Оннук кыдьыктаах киһибин ээ (күлэр).
– Ыйытыыларым “тоҕо үөһэ тоҕо” буолаары гыннылар. Тус олоххор туох уларыйыы баарый? Ону кэпсээ.
– Тус олохпор уларыйыы баарынан баар эрээри, ону киэҥ эйгэҕэ сырдаппаппын (күлэр).
Ира Дускулова
Үөһээ Халыма Нелемнэйиттэн төрүттээх дьүкээгир кыыһа Ира Дускулова “Эйиэхэ” диэн Степан Васильев ырыатын толорон саха истээччитигэр биллибитэ. Ол кэннэ утуу-субуу төрөөбүт тылынан хас да ырыаны толорбута. “Саҥа ырыаҕа” иккитэ, “Этигэн хомуска” эмиэ ситиһиилээхтик кытта сылдьыбыта.
Биэс сыллааҕыта эрэдээксийэбитигэр ыҥыран, “Кыымҥа” ыалдьыттатан турабын. Онно: “Дьүкээгирдии, сахалыы, нууччалыы, боронсуустуу, башкирдыы, аангылыйалыы ыллыыбын. Ийэм – дьүкээгир, аҕам – узбек. Дьүкээгирдэр ортолоругар улааппыт буоламмын, дьүкээгирбин дэнэбин”, – диэн эппитэ. Сэмэйин, өтөрүнэн кэргэн тахсар былаана суоҕун, ыллыыр баҕалааҕын, мусукаалынай үөрэҕин үрдэтинэ улахан куоракка үөрэнэ барыан баҕарарын биллэрбитэ. Бу кыыс “тахсыыһы” дии санаабытым да, кэлин эмиэ “сүтэн” хаалла. Ира – дьүгээгир норуотуттан тахсан испит соҕотох эдэр ырыаһыт.
Төлөпүөнүн нүөмэрин булан сибээскэ тахса сатаатым да, быста турар. Арааһа, ыраах баар быһыылаах. Урут Антон Иванов продюсердыыр киинигэр дьарыктана сылдьыбыта. Ону өйдүү биэрэн Антоҥҥа эрийэ сырыттым: “Дойдутугар, Үөһээ Халыма Нелемнэйигэр, хантараагынан этнокултуура киинигэр сэбиэдиссэйинэн үлэлии сылдьар. Тус сыаллаах бырагырааманан үөрэммитэ, ол иһин. Дойдутугар төрөөбүт тылынан ыллыыр. Эһиил Дьокуускайга кэлэр былааннаах. Иралыын хантараакпыт суох, көннөрү табаарыс быһыытынан билсэбит. Куоракка кэллэҕинэ, биһиэхэ кэлэн кэпсэтэн-ипсэтэн барааччы”.
Матырыйаалбын бэлэмнээн бүппүтүм кэннэ Ира: “Үлэлээн, ыстаас хомуйан баран дьиэ кэргэммин кытта Дьокуускайга көһөр былааннаахпын. Хоһоон, ырыа суруйа сылдьабын. Куоракка тиийдэрбин эрэ уһултарыам. Сайын сынньалаҥмар бардахпына, кыралаан уһултарааччыбын. Барыта этэҥҥэ буоллаҕына, эһиги миигин өссө да сыанаҕа көрүөххүт” – диэн суруйан ыыппыт.
Ваня Потапов
Үөһээ Дьааҥы уола Ваня Потапов “Туман” ырыаны (билигин игирэ кыргыттар Туприналар ыллыыллар) бэрт кыратыгар ыллаабыта. Сып-сырдык харахтаах, куп-кугас баттахтаах тоҥ нуучча дьүһүннээх уол уу сахалыы ыллаан көрөөччүнү тардыбыта, сэргэхсиппитэ. Кини чуор куолаһын элбэх киһи сэҥээрэ-сэргии истибитэ.
Кэлин улаатан баран “Дорообо”, “Ырыаһыкка” ырыаларынан биллибитэ. “Саҥа ырыа” күрэххэ, сыыспат буоллахпына, “Этигэн хомуска” эмиэ кытта сылдьыбыта. “Улахан сыанаҕа” үктэниэх курдук буолан иһэн эмиэ тоҕо эрэ аата иһиллибэт буолан хаалла.
Алтыһыан сөптөөх хас да киһиттэн ыйыталаһан көрдүм да, “Сураҕа, Кэриэйэҕэ баар үһү. Сибээстэн букатын сүтэн хаалла” диэтилэр. Ийэтэ Степанида Потапова нүөмэрин булан кэпсэтэ сырыттым: “Ваня 2017 сыллаахха күһүн Соҕуруу Кэриэйэҕэ барбыта. Үлэлии сылдьар. Төннөр былаанын туһунан туох да диэбэт. “Ийэ, үлэлии түһүөм. Хаһан кэлэрим биллибэт”, – эрэ диир.
– Онно хайдах баран хаалбытай?
– Ыччат хомуллан үлэлии барар дии, ол курдук. Почтаҕа сибээс отделениетыгар үлэлиир.
– Ыллыырын тохтотто дуо?
– “Ыллыырбын тохтоппоппун” диир. Эстрада тыйаатырыгар үлэлии сылдьыбыта. Саҥа салалта кэлбитигэр, аттестация буолбутугар тохтоппуттара. “Чэ, кыһаллыма. Оннооҕор 20 сыл үлэлээбит дьону уураттылар. Эн 2 сыл үлэлээбитиҥ диэн кыра буоллаҕа”, – диэбитим.
– Тыйаатыра да суох, бэйэтэ “тахсар” кыахтаах уол.
– Кэнсиэргэ киллэртэрэр, үтэр-анньар, таһаарар продюсер наада эбит. Киниэхэ оннук суох. Тыйаатыртан уурайан баран ыскылаакка, базаларга менеджер курдук үлэлии сылдьыбыта. Быыһыгар эрэстэрээҥҥэ барменнаабыта даҕаны. Ыҥырдахтарына, баран ыллыыр этэ. Кэриэйэҕэ хамнас аахсан, харчыланан баран, дьэ, ыллыам диир.
– Кэргэнэ суох дуу?
– 27 сааһа буолла да, кэргэннэнэ илик (күлэр).
Косиор Карманов
Аан маҥнай “Дайыы” бөлөххө “Ытаама” ырыаны ыллаан биллибитэ. Сырдык хааннаах, таптал туһунан ыллыыр уол ордук кыргыттар сүрэхтэрин сүүйбүтэ. Ол кэннэ “Ааспыт сайын”, “Эн итэҕэй” эмиэ таптал туһунан бытаан матыыптаах ырыалара тахсыталаабыттара. Кини аата – Косиор Карманов.
“Ээ, мин “сүппүтүм” ыраатта, – диэн баран күлэр.
– “Сүтэн” баран иккистээн тахсан эрэбин. Билигин кэлэн “сүттэ” дииллэрэ дьикти эбит, тахсан эрэр киһини”, – диир.
– Косиор, тоҕо тохтуу сырыттыҥ?
– “Тохтуохха наада эбит” дии санаабытым. Оннук кэм кэлбитэ. Дьоҥҥо көстүбэт буолбутум диэххэ сөп. Ыллыыр киһи син биир ыллыы сылдьар эбит.
– Урукку өттүгэр тура сатамматах таптал туһунан бытаан ырыалары ыллыыр этиҥ. Хайысхаҕын, истиилгин уларытар былааннааххын дуу?
– Араас жанрга холонон көрүөхпүн баҕардым. Тугу сатыырбар барытыгар түһүнүөм (күлэр). Сыал-сорук элбэх.
– Кэргэннээххин, оҕолооххун дуу?
– Кэргэним суох. Оҕолоохпун.
– Маҥнай тахсаргар кыргыттарга “успех” бөҕө этиҥ. Билигин төһө “успехтааххыный”?
– Туох диэн эттэххиний... (күлэр). Билбэтим ээ.
Филл
Орто Халыматтан төрүттээх Филипп Тырылгин “Филл” диэн кылгас аатынан биллэр. Кини Стас Ноевтыын, Саша Лукинныын “Эппэтэх тылларым”, “Абытайдаах айан” диэн ырыаларынан ыччат ортотугар киэҥник биллэ сылдьыбыттара. Филипп билигин тугу дьарыктанарын, ханна үлэлиирин, инники былаанын бу курдук кэпсээтэ: “Мин Дьокуускай ИДьМ-гэр пресс-сулууспаҕа үлэлии сылдьабын. Пединституту бүтэрбитим эрээри, үөрэҕим кэннэ эмиэ маннык салааҕа үлэлии сылдьыбытым. Ырыабын бырахпаппын. Кыралаан ыллыы сылдьабын. Сааска Лукин кэллэҕинэ, саҥа ырыа таһаарыахтаахпыт. Сааска киинэ эйгэтигэр үлэлиир. “Тыгын Дархаҥҥа” иккис режиссёр быһыытынан үлэлэспитэ. Стас Ноев урбаанынан дьарыктанар. Кэргэннээхпин, икки оҕолоохпун”.
* * *
Өссө икки хас биллэр, олус табыллан ыллыы сылдьан, Эстрада тыйаатырын аттестациятын айдаанын кэнниттэн эмискэ сүтэн хаалбыт ырыаһыкка эрийэ сылдьыбыппар: “Мин туспунан букатын тугу да суруйумаҥ! Тугу да таһаарымаҥ!” – диэн, сымнатан эттэххэ, сөбүлээбэтэ.
Айар үлэ – сындылҕаннаах үлэ. Туспа эйгэ. Туһунан көрүү.
Эдэр ырыаһыттар айымньылаах суоллара көнө, сырдык буоллун! Дьон-сэргэ, эдэр истээччи эһигини кэтэһэр эбит.
Бэлэмнээтэ Диана КЛЕПАНДИНА.
