Арассыыйа тэлэбиидэнньэтигэр 90-с сылларга Илья Олейников уонна Юрий Стоянов диэн артыыстар, эр киһи уонна дьахтар икки ардыгар тахсар көрдөөх түгэннэри үтүктэн көрдөрөн, норуот тапталын ылбыттарын курдук, биһиги «Зиналаах Лехабыт», тэттик сюжеттары устан, бар дьон сүргэтин көтөхпүттэрэ, биллибиттэрэ-көстүбүттэрэ ыраатта.
Ол да иһин кинилэр бастакы уус-уран киинэлэрэ тыйаатырдарга бэрт элбэх көрөөччүнү хомуйбута, Арассыыйа биэс бастыҥ киинэтин кэккэтигэр киирбитэ. Мантан кынаттанан, көр-күлүү жанрын өрө туппут айар бөлөх, бары долгуйа күүтэр Саҥа дьылбытыгар анаан, «Зина&Леха: Саҥа дьыллааҕы маскараат» киинэни устан таһаарда. Онон Саҥа дьыллааҕы саҥа киинэни ахсынньы 21 күнүттэн көрүөхпүт.
Оттон биһиги киинэҕэ көстөр Мундулаах бөһүөлэгин биир сэниэ ыалыгар Саҥа дьыллааҕы араллааны, баай-дуол былдьаһыытын таһаарбыт продюсеры, артыыстары уонна сценариһы кытта кыратык кэпсэтэ түһүөхпүт.
«Саҥа дьыллааҕы сахалыы киинэ баар буолуохтаах»
Киинэҕэ сүрүн оруолу толорооччу, киинэ соҕотох солбуллубат продюсера Алексей Михайлов-Өттүк Леха Саҥа дьыл иннинэ уонна кэннинэ үлэтин үгэнэ эбит. Үгүс дьон, уһун өрөбүлгэ дьиэлэригэр лигиччи сытар буоллахтарына, кини тохсунньу 1 күнүттэн Илин Эҥээргэ «Күл-Тур Шоу» диэн ааттаах уһун гостуруолга турунар. Билигин киинэтин улахан экирээҥҥэ таһаараары утуйбакка, хараҕа кытарыар диэри үлэлиир. «Олоҕун аргыһа Зина», cүрүн үлэтигэр баттатан, интервьюга кэлбэтэ. Хата, кини оннугар норуодунай «кыра кыыс» диэн таптал ааттаах Лиза Далбараева кэлэн, көх-нэм буолла. Алексей, продюсер үлэтин бэйэтиттэн ураты кимиэхэ да эрэммэтин этэн туран, киинэ хайдах уһуллубутун сырдатта:
– Саҥа дьыллааҕы киинэ биһиэхэ уһуллубатаҕа, быһа холуйан, уон биэс сыл буолла. Баар да буоллахтарына, биллибэттэр. Бүтэһигин режиссёр Роман Дорофеев «Детсаттары» кытта «Кыһын тымныы эрээри, дьоллоох дьоҥҥо ичигэс» диэн киинэни устубута. Ол иһин биһиги дьон сыллата көрөр саҥа дьыллааҕы киинэтин уһулуохпутун баҕарбыппыт. Бэйэҕит да билэҕит: Саҥа дьылга бары нууччалыы эбэтэр омуктуу киинэни көрөбүт. Тоҕо диэтэххэ, Саҥа дьыллааҕы настарыанньаны киллэрэр, дууһаны сынньатар, санааны сырдатар сахалыы киинэ тиийбэт. Ол иһин, ыраата барбакка, Зиналаах Лехабыт иккис чааһын устарга быһаарбыппыт.
Саҥа киинэҕэ бастакы чааһыгар уһуллубут састаап улахан аҥаара кытынна. Ол гынан баран, киинэҕэ ураты тыыны угаары, саҥа дьоруойдары киллэрдибит. Ол курдук, киэн туттар ырыаһыппыт Владлена Бурнашова-Сахаайа – ийэни, Амматтан Валерий Лобанов – аҕаны, култуура колледжын бүтэрбит Катарина Петрова – ыал кыра кыыһын, Саха тыйаатырын артыыһа Эдуард Захаров күтүөтү оонньоотулар.
Киинэбитин олунньуттан ыам ыйыгар диэри Аммаҕа, Хаҥалас Төхтүрүгэр, Дьокуускайга, Тулагыга, Хатаска устубуппут. “Олус табылынна” диэххэ сөп. Тыйаатырдар “билиэти хаһан атыыга таһаарабыт?” диэн ыйыта олороллор. Бастакы чааһа олус үчүгэйдик ааспыт буолан, интэриэстээхтэр.
Режиссёрбут Роман Дорофеев артыыстары кытта күүскэ үлэлиир. Онон бэркэ арыллан оонньоотулар. Оннооҕор массовкабыт ураты буолла. Биллэрии таһаарбыппытыгар, аҕам саастаах дьон, саҥа дьыллааҕы таҥас кэтэн, бэлэмнэнэн аҕай тоҕо анньан кэлбиттэрэ. Онон олус соһуйбуппут уонна үөрбүппүт. Ол аата, «Зиналаах Леханы» билэллэр эбит диэн.
«Зина уонна Леха буолан куруук бииргэ оонньууртан сылайбатыгыт дуо?» диэн ыйытыыгар: дьон сөбүлүүр, кэтэһэр буоллаҕына, сылайыы аахсыллыбат. Онон Сахабыт сирин олохтоохторун үөрдээри устубут көрдөөх саҥа киинэбитин бары сөбүлүөхтэрэ диэн эрэнэбит.
«Киинэҕэ уһуллар сыанаҕа тахсан ырыа ыллыыр буолбатах»
Саха эстрадатын киэн туттуута, бар дьон кэрэхсии көрөр ырыаһыта Владлена Бурнашова-Сахаайа уус-уран киинэҕэ аан бастакытын уһулунна. Кини икки кыыс оҕолоох ыал ийэтин оонньоото. Манна даҕатан, Сахаайа, урут Арассыыйатааҕы пародистар күрэстэригэр кыттан, биэс бастыҥ пародист ахсааныгар киирбитин, оттон былырыын Саха сиригэр пародия күрэһигэр кыайбытын бэлиэтиибит. Онон оруолун туйгуннук толорбута эрэбил. Кини киинэҕэ уһуллубут саҥа уопутун туһунан ис сүрэхтэн өрө көтөҕүллэн кэпсээтэ:
– Сахам сирин олохтоохторо бу киинэни олус сөбүлүөхтэрэ дии саныыбын. Мин кыргыттар ийэлэрин оонньуубун. Бэйэбит кырачаан кыыспыт ахсынньы 21 күнүгэр аҕыс ыйын туолар. Киинэ уһулларын саҕана саҥардыы күн сирин көрбүтэ. Онон миэхэ улахан кыргыттар ийэлэрэ буолан ылыы олус интэриэһинэй этэ. Киинэ индустрията, оруолга киирииттэн саҕалаан саҥарар саҥатын уһултарыыга тиийэ, хайдахтаах уустугун эппинэн-хааммынан биллим. Биллэн турар, сыанаҕа тахсан ырыа ыллыыр курдук буолбатах. Олох атын ис хоһоонноох үлэ. Сорох артыыспыт, киэһэ эрэ иллэҥсийэр буолан, түүннэри сарсыардааҥҥа диэри уһуллар этибит. Ол миэхэ, кыһыл оҕолоох киһиэхэ, биллэн турар, уустук этэ. Хата, кэргэним Александр, киинэҕэ уһуллар кэммэр оҕону бэйэтэ көрөн, сүрдээҕин көмөлөстө.
Эстрада киһитэ буоламмын, маҥнай ыарырҕатар этим. Холобур, биһиги ырыаһыттар килиипкэ уһулларбытыгар хаамыраны анаан утары көрөр буоллахпыт. Оттон киинэҕэ хаамыра баарын умнан кэбиһиэхтээххин. Хас да дубль тухары сыыһыа суохтааххын, режиссер эппитин курдук хамсаныахтааххын, саҥарыахтааххын. Аны туран, сыана гириимигэр үөрэннэҕим дии. Тахсарбар үрдүк бүрүчүөскэм, уһун кыламаным, кыһыл уоһум туох да ааттаах буоллаҕа. Оттон киинэҕэ бэйэм бэйэбинэн уһулуннум. Онон дьон-сэргэ туох диэн сыаналыырыттан, кыратык да буоллар, долгуйабын.
Сынаарыйы олус сөбүлээбитим, ол иһин тута сөбүлэспитим. Дьоҥҥо үөрүүнү аҕалар саҥа дьыллааҕы киинэҕэ уһуллуу диэн дьол буоллаҕа. Оонньуур оруолбар тута киирбитим, бэйэбин оонньуур курдугум. Уопсайынан, маннык оруол түбэспититтэн уонна бачча талааннаах кэлэктииби кытта үлэлээбиппиттэн олус үөрэбин. Cүрдээҕин өйөһөр-өйдөһөр уонна, биллэн турар, элбэхтик күлэр этибит. Режиссёр Роман Дорофеев сатабыллаах салайыытынан, эпэрээтэр Михаил Кардашевскай кыраҕы хараҕын көмөтүнэн бэркэ үлэлээбиппит. Мэктиэтигэр, аймахтаһан хаалбыппыт.
Күндү Сахам сирин олохтоохторун кэлэн иһэр Саҥа дьылынан эҕэрдэлиибин уонна уһун өрөбүлгүтүн дьиэ кэргэҥҥитин, чугас доҕотторгутун кытта дьоллоохтук, туһалаахтык атаарыҥ, «Зина&Леха: Саҥа дьыллааҕы маскараат» киинэни астына-дуоһуйа көрүҥ, ис сүрэххититтэн күлүҥ уонна киинэҕэ бастакы оруолбун сыаналааҥ” диэн ыҥырабын.
«Сахаайаны кытта ыал буолан оонньуур олус үчүгэй»
Амма улууһун Алтан нэһилиэгин норуодунай тыйаатырын режиссёра Валерий Лобанов киинэҕэ икки кыыстаах аҕаны оонньуур. Кини араас тэттик киинэҕэ, ордук элбэхтик Аркадий Новиков киэннэригэр, кыттыбыт эбит. Онон оруолун кыайа туппута буолуо диэн сабаҕалыахха сөп. Саҥа дьыл иннинэ түбүгэ элбэх. Премьераҕа иллэҥ буоллаҕына киириэхтээх. Валерий Никитичтэн туох оруолу толорбутун, Сахаайаны кытта ыал буолан оонньуур хайдах эбитин ыйыталастыбыт. Онуоха кини бэрт сэмэйдик хоруйдаата:
– Киинэҕэ оонньуур киһим – олоҕу билбит, элбэҕи ситиспит, сэниэ ыал аҕа баһылыга, 90-с сылларга буһан-хатан тахсыбыт, үпкэ-харчыга туспа көрүүлээх эр бэрдэ. Улааппыт кыргыттара Саҥа дьыл иннинэ кэргэн тахсар уолаттарын билиһиннэрэ аҕалаллар. Онуоха кини хайдах көрсүбүтүн киинэҕэ көрөөрүҥ. Бэйэм, кыыс оҕом суох да буоллар, “күтүөттэргэ аҕа быһыытынан эмиэ туох эмэ ирдэбиллээх буолуом этэ” дии саныыбын.
Сахаайаны кытта оонньуур бэрт бөҕө буоллаҕа дии. Саха эстрадатын примадонната олус эйэҕэс, судургу, үтүөкэн киһи эбит диэн сыаналаатым. Уонна, биллэн турар, киһи айылҕаттан талаанын, улахан уопутун кэрэхсиир. Онон Сахаайа биһикки кэргэннии дьон сыһыаннарын көрдөрөр сорукпутун ис сүрэхтэн кыһаллан толоро сатаатыбыт. Ону көрөөччүлэр быһаарыахтара.
Киинэ, төһө да кэмиэдьийэ буолбутун иһин, билиҥҥи олоххо тыын суолталаах үп-харчы боппуруоһун таарыйар. Онон көрөөччүнү үөрэтэр, толкуйдатар ис хоһоонноох. Сахам сирин олохтоохторун сырдык ыралаах, эдэрдии эрчимнээх Саҥа дьыллааҕы киинэни тыйаатырга кэлэн көрөргүтүгэр ыҥырабын.
«Киинэ көрөөччүгэ тиийиэр диэри үстэ төрүүр»
Араас жанрдаах элбэх уус-уран киинэ сынаарыйын суруйан хайыы үйэҕэ киэҥник биллэр Алексей Амбросьев «Зина&Леха: операция «хвост и вымя» чааһын суруйбута. Киинэ иккис чааһыгар сынаарыйы эмиэ кини суруйбута өйдөнөр. Алексей этэринэн, киинэ улахан экирээҥҥэ тахсыар диэри үстэ төрүүр: маҥнай – кумааҕыга, салгыы – хаамыраҕа, онтон – көмпүүтэргэ. Ол эбэтэр көрөөччү дьүүлүгэр тахсыар диэри үстэ чочуллар. Кини санаатын салгыы истиэҕиҥ:
– “Саҥа дьыллааҕы киинэҕэ идиэйэни хантан ылаҕын?” диэн ыйытыыгар бэйэҥ хоруйдаатыҥ. Эппитиҥ курдук, синтез түмүгэ буолар. Ол эбэтэр, аахпыт кинигэлэргиттэн, көрбүт киинэлэргиттэн, көрсүбүт-алтыспыт дьоҥҥуттан, дьиҥ олоххо көрбүт түгэннэртэн, истибит түбэлтэлэргиттэн, быһата, тус билиигиттэн-көрүүгүттэн, олоҕу олорбут уопуккуттан. Бу барыта айар, суруйар киһи айымньы суруйарыгар көмөлөһөр.
Оттон киинэ туһунан этэр буоллахха, Саҥа дьылы көрсүү тиэмэтинэн дьиэ кэргэн иһинээҕи сыһыаны арыйабыт. Биллэрин курдук, олоххо барыта эриэ-дэхси буолбат. Ордук оҕолор улаатан туспа барар, ыал буолар, төрөппүттэр сааһыран, оҕолорун олохторун тэрийсэр кэмнэригэр араас түгэн баар буолар. Ол үтүө да, мөкү да өрүттэрин көр-күлүү көмөтүнэн тиэрдэргэ кыһалынныбыт.
Саҥа дьыл диэн бары сөбүлүүр бырааһынньыкпыт буоллаҕа. Хайа да түгэҥҥэ Саҥа дьылтан бары даҕаны туох эрэ саҥаны, дьиктини, баҕа санаа туолуутун, соһуччу үөрүүнү күүтэбит, оҕо сааспытыгар түһэбит диэххэ сөп. Бу күн чугас дьоммутун кытта көрсөбүт, биир сиргэ мустабыт.
Тус бэйэм киинэ хайдах уһуллан, таҥыллан тахсыбытын көрө иликпин. Онон премьераны долгуйа күүтэбин уонна эһигини барыгытын ыҥырабын.
Дьэ, ити курдук Саҥа дьыллааҕы «Зиналаах Леханы» хайдах устан таһаарбыттарын бэрт кыратык сэгэтэн билистибит. Киинэ иккис чааһа элбэх көрөөччүнү хомуйдаҕына, продюсер үһүс чааһын тас дойдуга баран устар ыра санаалаах. Онон салгыы «Зина&Леха: медовый месяц» диэн киинэ уһуллуон баҕарар буоллаххытына, тыйаатыр диэки сүүрүҥ.
