Бүлүүтээҕи педагогическай колледжка “Эдэр учуутал” диэн педагогическай эспэдииссийэ тиһигин быспакка тэриллэн ыытыллар. Эспэдииссийэ ааптарынан, салайааччытынан Светлана Григорьевна Мытник буолар. Инники сылларга кини оҕолору Дели, Элиста, Москуба, Санкт-Петербург курдук улахан куораттарга илдьэ сылдьыбыта. Быйыл аны Татарстан, Чувашия, Саратов хайысханан сырыттылар. Эспэдииссийэ кыттыылаахтара санааларын үллэстэллэр.
Николаев Василий, эбии үөрэхтээһин салаатын 3-с кууруһун устудьуона:
Улуу демократ Н.Г.Чернышевскай төрөөбүтэ 190 сылынан сибээстээн, кини дойдутугар Саратовка ыытыллар тэрээһиннэргэ кыттарга биһиэхэ ынырыы сурук кэлбитэ. Инньэ гынан, бу күннэргэ 12 устудьуон Саратов - Казань-Чебоксары маршрутунан айаннаан кэллибит. Саратовка алтынньы 27 күнүгэр Н.Г.Чернышевскай аатынан национальнай чинчийэр университет иһинэн үлэлиир аан дойду историятын, дойдулар сыһыаннаһыыларын үөрэтэр институт ыытар дойду таһымнаах кэмпириэнсийэтигэр Алексей Кондаков, Артур Старков, Матрена Иванова уонна мин кытынныбыт. Мин РФ, Саха сирин үтүөлээх учуутала, Бүлүү Бороҕонун агрооскуолатыгар 46 сыл эҥкилэ суох дириэктэрдээбит Николай Иванович Афанасьев педагогическай үлэтин туһунан дакылааппын (научнай салайааччым педагогика билимин кандидата Гоголева М.Т.) олус сэргээтилэр. Экспертэр Николай Ивановиһы бэйэтэ кэпсиирин киинэҕэ устан ыытарбытыгар көрдөстүлэр.
Биир сүрүн сыалбытынан Н.Г.Чернышевскай түмэл-уһаайбатыгар, төрөөбүт, олорбут 2 этээстээх мас дьиэтигэр сылдьыы этэ. Демократ, суруйааччы туһунан урут ханна да көрбөтөх экспонаттары сэргээтибит, кэпсииллэрэ олус интэриэһинэй буолан астынныбыт. 4 саастаах Коля Чернышевскай уруһуйдара, аахпыт кинигэлэрэ, үөрэммит тэриллэрэ, утуйбут ороно, оонньуурдара барыта орун оннугар хараллан тураллар. Түмэлгэ Бүлүү туһунан биир да матырыйаалы булбатыбыт, дьиктиргээн туран ыйыппыппытыгар, “ туох да суох” диэбиттэрэ уонна кэпсииллэригэр да Бүлүү дьонун эҥин туһунан тугу да саҥарбатылар. Түмэлгэ «Что делать?” диэн театрдар спектаклларын быыстапката баар эбит. Ону маннык этэллэр:”Олох ханнык баҕаран түгэнигэр «Тугу гыныахха?” диэн ыйытык син-биир турар, ону быһаарарга, дьону толкуйдатарга үчүгэй ньыма”,- диэн. Толкуйдаан көрбүппүт, кырдьык оннук эбит, итинник ааттаах билим-быраактыка кэмпириэнсийэтин хайа баҕарар таһымҥа ыытыахха сөп, олус интэриэһинэй буолуо этэ.
Биһиги түмэлгэ анаан Н.Г.Чернышевскай аатын сүгэр ыраах Саха Сирин үөрэҕин кыһатын устудьуоннара үөрэхтэрин, дьарыктарын, колледжпыт устуоруйатын кэпсиир элбэх хаһыат, кинигэ, открытка, суруктаах-бичиктээх чороон илдьэн туттардыбыт. Түмэл үлэһиттэрэ “ олус сыаналаах экспонаттар уонна бачча ыраахтан анаан-минээн тэринэн кэлбиккит” диэн олус махтаннылар. Куоракка Н.Г.Чернышевскайга аналлаах элбэх пааматынньык баарын бэлиэтии көрдүбүт, үөрэх кыһалара, киин уулусса ааттаммыттар, оннооҕор “Что делать” диэн маҕаһыын баарыгар таба тайанныбыт. Биир дойдулаахтарын аатын үрдүктүк туталлларын, кини туһунан истиҥник кэпсииллэрин истэн, улуу киһилэрин олохтоохтук үйэтиппиттэрин илэ харахпытынан көрдүбүт, эт кулгаахпытынан иһиттибит.
Татарстан киин куоратыгар Казаннааҕы педколледж директора филология билимин дуоктора Анфиса Григорьевна Завялова көрүстэ, көрсүһүү тэрийдэ. Биһиги WSR чемпионатыгар сүүмэрдиир, бэлэмнэнэр тэрээһиннэргэ сырыттыбыт. Бу биһиэхэ улахан уопут буолла. Татарстан WSR хайысхаҕа Аан дойдуга инники күөҥҥэ иһэр эрэгийиэнинэн биллэр. Казаҥҥа бөлөхпүтүгэр колледжпыт дириэктэрин үөрэх чааһыгар солбуйааччы А.Н. Тутукарова кыттыспыта.
В.И. Качаловка аналлаах театральнай бэстибээл чэрчитинэн А.Н. Островскай “На всякого мудреца довольно простоты” пьесатынан туруоруллубут, Францияҕа ыытыллыбыт куонкуруска театральнай бириэмийэлээх “Глумов” диэн испиктээҕи көрдүбүт.
Кириэмили үөрэтии, куорат устун экскурсияларга сылдьан Е.К. Чиряев токуйдаабыт ыйытыктарыгар эппиэттэри булуу, национальнай музейга сылдьан туой оҥоһуктары оҥорорго холонуу, биир үөлээннээхтэрбитин кытары педколледжка көрсүһүүгэ сиэри-туому толоруу, сахабыт ырыатын-тойугун иһитиннэрии, норуоппут үгэстэрин билиһиннэрии–бу барыта экспедициябыт эрдэттэн кэпсэтиллибит сыаллара-соруктара.
Олохтоох дьон биһиги бэйэбит тылбытынан кэпсэтэрбитин истээт, сэҥээрэ түһэллэр, хантан сылдьарбытын токколоһоллор, тылларбыт майгыннаһалларын бэлиэтии охсоллор. Түүр тыллаах омуктар буоллахпыт.
Светлана Мытник, эспэдииссийэ салайааччыта:
— Салгыы экспедициябыт Чебоксары куоракка салҕаммыта. Тиийбит күммүтүгэр Арассыыйа улуу эбэтигэр – Волга өрүскэ сүгүрүйүү бэлиэтин долгуйан туран оҥордубут. Ону Волга Эбэ иччилээхтик ылынна диэхпин сөп...
Чебоксарыга алтынньы 31 күнүгэр биллиилээх академик, этнопедагог Г.Н Волков төрөөбүт күнүгэр түбэһиннэрэн тиийэн, академик пааматынньыгар сибэкки дьөрбөтүн уурдубут. Геннадий Никандровичка “Чувашия 1–кы нүөмэрдээх бочуоттаах олохтооҕо буолаҕын” диэбиттэрин, академик космонавт Андриан Николаевка туран биэрбит. Академик 70-с сыллартан саҕалаан Саха Сирин кытары күн сириттэн барыар дылы ыкса сибээстээҕэ, 3-тэ кэлэ сылдьыбыттаах. Онтон иккис сырыыта ураты. Оччотооҕу кэми өйдүүр дьон санаан ылыахтара. 1979 уонна 1986 сылларга буолбут Сэргэлээх устудьуоннара Дьокуускай олохтоохторун кытары быһылааннара тахсыбыта. Ол онно Геннадий Никандрович Москубаттан Киин кэмитиэт уонна ССРС үөрэҕин министиэристибэтин анал хамыыһыйаларын састаабыгар киирсэн кэлэ сылдьыбыт. Онтон кэлин Бүлүүгэ 2010 сыллаахха Волковтыы III- үс ааҕыыларга Патриарх бэйэтинэн баара. Бу ааҕыыларга 547 дакылаат киирбитэ. Ол сыл мин кинилиин алтынньы ыйга Элиста куоракка ыытылллыбыт аан дойду таһымнаах конгресска кытта бара сылдьан 3 күн тухары ыкса алтыһан турардаахпын.
Биһигини Людмила Николаевна Данилова диэн Г.Н.Волков аатынан педколледж дириэктэри иитэр үлэҕэ солбуйааччыта көрсүбүтэ. Кини былырыын XX Манчаары Оонньууларыгар ыалдьыттаабыт. Куорат устун экскурсия чэрчитинэн чуваштар биир дойдулаахтарын В.И.Чапаев скверин көрдөрдүлэр, кини туһунан туох билиилээхпитин ыйыталлар. Оҕолор киинэ баарын эҥин эттилэр, сорохтор күлэ-үөрэ анекдоттары санатан бары күө-дьаа буолан ыллыбыт. “Юрий Гагарин, Герман Титов кэннилэриттэн 3-үс космонавт, чуваш Андриан Николаев” диэн аһара киэн тутталлар, кини аатынан бэрэспиэк баарын, В.И.Ленин эмиэ чуваш төрүттээҕин кэпсииллэр.
Оскуолаларга, детсадтарга маастар кылаастарга, чуваш тылын уруогар, академик быыстапкатыгар сылдьыы, университет, педколледж устудьуоннарын кытары алтыһыы - бу барыта төгүрүччү туһалаах уонна үрдүк таһымҥа ааста диэн бэлиэтиибин. Поэтесса, Михаил Сеспель аатынан бириэмийэ лауреата Раиса Сарби саха поэттара С.Руфов, И.Мигалкин, С. Данилов хоһооннорун тылбаастаабыт хомуурунньугун чуваштыы ааҕан устудьуоннаргытыгар иһитиннэрээриҥ диэн көрдөһүүлээх бэлэлэхтээтилэр. Тыллара төһө да биир түүр төрүттээҕин иһин, саха тылыгар улаханнык майгыннаабат. Холобур, “ыръ кун хисепль вьерентекенсем хънасем” - үтүө күнүнэн, күндү учууталлар, ыалдьыттар!”
Геннадий Никандрович аатынан билим-чинчийэр институт 15 сылыгар анаммыт академиктар, профессордар, дуоктордар кыттыылаах Төгүрүк остуолга экспедициябыт, Саха Сирэ, колледжпыт Академик Волковтыын сибээспитин туһунан билиһиннэрдибит. Төгүрүк остуол кыттыылаахтарыттан үгүстэрэ Академик, оннооҕор Москубаҕа тыл этэригэр төрөөбүт тылынан дакылааттыыра диэн тураннар, чуваштыы тыл эттилэр.
Туприна Нюана, алын сүһүөх кылаас учууталларын бэлэмниир салаа, 3-с куурус:
— Мин, Туприна Нюана, Анаабыртан сылдьабын.Эспэдииссийэттэн олус астынан кэллим. Биһиги бары төрүт норуоппут таҥастарын кэппиппит, сахалыы, эбэҥкилии, эбээннии. Мин долганкабын, онон кустук өҥүнэн оонньообут киэргэллэрбин кэтэн, эбэм тикпит этэрбэһинэн сырыттым. Ханна да тиийдэрбит, оҕуруонан, туоһунан оҥоһуллубут киэргэллэрбитин сэргии көрдүбүт. Көрсүһүүлэргэ Николаев Вася оһуокайын кэнниттэн мин hэйробар ыҥыран истим, үҥкүүбүн бары наһаа үчүгэйдик ылыналларыттан, миигин кытары тэбис-тэҥҥэ хамсаналларыттан, hэйром тылын үтүктэн баралларыттан олус үөрдүм. Төрүт омугум ырыатын- тойугун билэрбиттэн уонна долган буоларбынан киэн тутуннум. Бу дьарыкпын салгыы сайыннарар улахан баҕалаах кэллим. Татаар, чуваш, саха ыччата биир төрүттээхпит биллэр эбит дии санаатым, бэйэ-бэйэбитин кытары уруккуттан билсэр дьон курдук кэпсэтии, оонньуу буоллун аһаҕастык алтыһан сырыттыбыт. Көрсүһүү кэннэ баҕа санаа бэлиэтин баайтара-баайтара, салама туттардыбыт. Наһаа сэҥээрэллэр, бэйэлэрэ омуктарын култууратын тута сылдьар буолан, чугастык ылыналлар эбит. Саламаны Светлана Григорьевна ситии хатан, туостан томторук, ыаҕайа тигэн бэйэтэ оҥорбута.
Виктория Романова, эбии үөрэхтээһин салаатын 2-с кууруһун устудьуона
— Саратовка оскуолаҕа уонна оҕо уһуйааныгар биһиги курдук педколледж практикант кыргыттара ыыппыт олус үчүгэй аһаҕас уруоктарын, дьарыктарын сэргии көрдүм. IT-технологиялары баһылаабыттара көстөр, табатык тутталлар, хас кэбиниэт ахсын интерактивнай дуоскалар, остуоллар бааллар. Оҕолор санааларын чопчутук этэллэрин, тэнитэн уонна чуолкайдык эппиэттииллэрин, саҥалара сайдыбытын, баара суоҕа 3-с кылаас оҕолоро диэтэххэ, билиилэрэ-көрүүлэрэ киэҥин сөхтүм. Уруокка анаан бэлэмнэнэн, Саха Сирин туһунан үөрэппиттэрэ көстөр. Уруок, дьарык бүтүүтүгэр хайаатар да “мин тугу урут билбэтэхпин биллим”, “туохтан соһуйдум”, “тугу сөхтүм”, “тугу кытары сөбүлэспэппин”, “өссө тугу хатылыам этэй” диэн ыйытыктарга үөрүйэхтээх баҕайытык эппиэт биэрэллэр. Оттон Казаҥҥа WSR чемпионатыгар бэлэмнэнэргэ тус-туспа компетенцияларынан ресурснай кииннэр, кабинеттар, лабораториялар баалларын ымсыырдыбыт. Ол да иһин аан дойду таһымыгар таҕыстахтара. Манна интерактивнай песочница диэни аан бастаан көрдүбүт,боруобалаатыбыт.
Матрена Иванова , дошкольнай салаа, 321 гр.:
— Ааттыын астык «Молодой педагог» диэн экспедицияҕа сылдьыбытым харахпын саптым да, бу ойууланан кэлэ турар. Куораттар, оскуолалар, көрсүһүүлэр, поезд, самолет, автобус, бииргэ айаннаабыт табаарыстарым... 10-ча хонук устата саҥаттан саҥаны көрүү, билиини хаҥатыы – барыта олус туһалаах. Үөрбүт турукпуттан билигин да тахса иликпин.
Бырагыраамабыт киэҥэ, ис хоһооно арааһа - барыта интэриэһинэй. Ханна тиийдибит да үөрүүнэн көрсөллөр. Сырыыбыт туох да мэһэйэ, хаайтарыыта суох барда. Иккилии- үстүү хоно-хоно 15-16 чаастаах айаны бары чэпчэкитик тулуйдубут. Көрсүбүт, алтыспыт нуучча доҕотторбут биһиги экспедициябытыгар наһаа ымсыыраллар уонна Саха Сиригэр бара сылдьыахпытын баҕарабыт дэһэллэр.
Саратовка быраактыка-билим кэмпириэнсийэтигэр кытынным. Тиэмэм: “История Великой Отечественной войны глазами участника поисковой экспедиции”. Мин былырыын Москуба, Новгородскай уобаласка Старай Руссаҕа, Давыдово дэриэбинэҕэ историческай экспедицияҕа сылдьыбытым туһунан. Сыалбыт – сэрии буолбут миэстэлэриттэн ол саҕанааҕы сээкэйдэри миноискателинэн көрдөөн булуу, сэрии толоонугар өлбүт саллааттар кырамталырын көтөҕөөһүн этэ. Балаакканан сыппыппыт, байыаннай балаһыанньаҕа 3 нэдиэлэ үлэлээбиппит. Саратовтааҕы кэмпириэнсийэҕэ бу үлэбин улаханнык сэҥээрбиттэрэ, элбэх ыйытыы биэрбиттэрэ. Маннык айаннарга барар баҕам өссө улаатан, күүһүрэн кэллэ.
