“Мэҥэ Хаҥалас улууһа” муниципальнай оройуон баһылыга Николай Старостин, Саха Өрөспүүбүлүкэтин тыа хаһаайыстыбатынан дьарыктанар улахан оройуонун салайа сылдьар төрүт олохтоох салайааччы быһыытынан, ахсынньы ортотугар Судаарыстыбаннай дуумаҕа регистрацияҕа киллэриллибит, олохтоох салайыныыга быһаччы сыһыаннаах, федеральнай сокуон бырайыагар санаатын үллэһиннэ.
Улуус салалтата, уһун өрөбүл кэнниттэн үлэтигэр тахсаат, өрөспүүбүлүкэ сокуону олохтуур уонна толоруулаах былаастарыгар, Саха сирин бары оройуоннарын салалталарыгар, дьокутааттарыгар, уопсастыбанньыктарыгар Туһаайыы сурук ыытан тураллар. Мэҥэ Хаҥалас улууһун уонна нэһилиэктэрин дьокутааттарын, баһылыктарын, салайааччыларын ааттарыттан ылыныллыбыт Туһаайыы сурукка, саҥа сокуон олоххо киирдэҕинэ, саха төрүт олоҕун укулаата буолар нэһилиэктэр дьылҕаларыгар ити сокуон хайдах дьайыан сөбүгэр долгуйар санааларын этэн, сокуон бырайыагар этиилэрин Госдуумаҕа тиэрдэргэ өрөспүүбүлүкэ салалтатыттан көрдөһөн суруйбуттара. Онон, баһылык санаатын үллэстиитэ ити Туһаайыы сурук сүрүн үөһүгэр сылдьар диэн бэлиэтиибит.
– Арассыыйа сенатора Андрей Клишас уонна Госдуума дьокутаата Павел Крашенинников ити бырайыагы киллэрбиттэрэ былаас бэртикээлин бөҕөргөтүү сүнньүнэн буолара өйдөнөр. Былаас систиэмэтигэр уларыйыылар барыахтаахтар даҕаны, ордук, бу саҥа Конституция ылыныллыбытын кэнниттэн. Дойду олоҕор уларытыылар хаһан баҕарар наадалар. Билигин ити сокуон бырайыага ситэриллиитигэр Крашенинников салайар Госдуума судаарыстыбаны тутууга уонна сокуону олохтооһуҥҥа сис кэмитиэтэ быһаччы үлэлэһэ сылдьар. Ол гынан, эрэгийиэннэртэн бырайыакка этиилэри киллэрии болдьоҕо арыый кылгас буолбут диэн көрөбүт. Бырайыагынан, муниципальнай уокуруктары тэрийии, нэһилиэктэр таһымнарынан муниципалитеттары эһиилэр, саҥа сокуон толору дьайыытыгаркөһүү кэмигэр, баһылыктар, дьокутааттар боломуочуйалара бүтэн истэҕин аайы, тута оҥоһуллубутунан бараллар. Онон, дьиҥэ, саҥа сокуон ирдэбиллэрин олоххо тута суһаллык киллэрбитинэн барыы буолан тахсар.
“Об общих принципах организации местного самоуправления в единой системе публичной власти” 40361-8 №-дээх федеральнай сокуон бырайыагын улууспутугар дьүүллэһэн бараммыт, бэйэбит этиилэрбитин Ил Түмэммит нөҥүө ыытарга быһаарыммыппыт. Чуолаан, 10-с, 22-с, 50-с ыстатыйаларыгар тохтоон туран.
Сүрүн туруорсуубут – нэһилиэктэрбитин муниципальнай уокурук административнай-территориятааҕы единицаларын быһыытынан хаалларыы. Саҥа сокуон бырайыагар ити этиллибэт, нэһилиэктэр уопсастыбаннай салайыыга сылдьаллара ыйыллар. “Ыстаараста” диэн өйдөбүл сөргүтүллэр. Бу ыстаараста туох да муниципальнай хамнаһа-тойо суох нэһилиэнньэлээх пууҥҥа үлэлиэхтээх, салайыахтаах. Ол аата, сокуонунан бигэргэтиллэр боломуочуйалара суох буолар. Нэһилиэктэр статустара суох “салгыҥҥа ыйанар” кутталлаахтар. Оттон, территориятааҕы уопсастыбаннай бэйэни салайыныылар (ТОС-тар) юридическай сирэйдэр буолуохтарын сөп диэн этиллэр. Ити билигин да олохтоох бэйэни салайыныы сокуонунан баар. Нэһилиэк таһымыгар хаалларыллар быраап ити эрэ курдук.
Муниципальнай уокуруктары тэрийии оройуоннары холбооһунунан эмиэ барыан сөп эрээри, “нэһилиэнньэ хойуута (төһө хойуутук мустан олоруута)” өйдөбүл баара Саха сирин нэһилиэнньэтин тарҕанан олоруутугар эмиэ соччо сөп түбэспэт курдук көстөр.
Уопсайынан, публичнай былаас систиэмэтигэр муниципалитеттар хайдах быһыылаахтык үлэлиэхтэрин сөбүн туһунан, ону сүрүннүүр сокуон ылыныллара наадатын ким да утарбат. Тэтимнээхтик баран иһэр олох ирдэбилинэн буолар. Олох уларыйдаҕына, сокуоннар эмиэ уларыйаллар. Хаһан баҕарар оннук этэ. Ол эрээри, миэстэлэртэн этиилэри хомуйан, олору сааһылаан бырайыакка киллэрии болдьоҕо арыый уһун буолуохтаах этэ. Арассыыйа Эбэ элбэх омуктааҕынан күүстээх. Сир-сиргэ араас олох укулаата баар. Саҥа сокуон олору төһө кыалларынан дириҥник киирэн учуоттуон наада.
