Ньургуһуҥҥа анаммыт хоһооннор, хоһуйуулар

Ыам ыйын 18 күнэ – Саха сиригэр Ньургуһун күнэ.
Элбэҕи, үгүһү эппэккэ, эһиги болҕомтоҕутугар тоҥ буору тобулута үүнэн тахсыбыт ньургуһун туһунан хоһооннору хайдах баарынан, улахан уларытыыта суох таһаарабыт.
Айымньылары Саха сирин араас муннугуттан, үгүс литературнай түмсүүлэртэн, биирдиилээн ааптардар куйаар ситиминэн ыыттылар. 
Хомуйан таһаарааччы – Ираида Коркина-Чугдаара.

***
Саас-
Сылаас...
Хонуу-
Хойуу...
Сибэккилэр-
Сир симэхтэрэ...
Ньургуһуннар -
Ньургун куолар...

Ньургуһуннар - ньургун куолар

Ыам ыйын илдьитэ - ньургуһун,
Ылааҥы күннэрбэр уһугун,
Тоҥ буору тобулан эн үүн,
Туохтан да толлума, көҥүлгүн.

Халдьаайы, томтор быарыгар
Харалдьык бөҕө тахсыбыт,
Эҥсиэлим хочотун сыырыгар
Элбэх да ньургуһун тыллыбыт.

Бу кэрэ, дьикти көстүүттэн,
Бу нарын, сэмэй үҥкүүттэн
Дууһам үөрэн ыллаата,
Дуйдаах хонуум алҕаата.

Кыыс оҕо намчыта буоламмын,
Кырдалга бүтүннүү сууланным,
Кырдьык да, ураты хартыынаттан
Кынаттанным утары хардаттан.

Ньургуһун сибэкким ытарҕам буолаҥҥын,
Нуоҕайа наскыйан сааскыбар ууллаҥҥын,
Нуурал күн сүргэбэр туолаҥҥын
Нуктаабыт бэйэбин таптаа уйаҥҥын.

Ыам ыйа илдьитэ - ньургуһун
Ылааҥы күннэрбэр уһугун!

Саргын кыыһа Күннэй
 
***
Дойдубар, халдьаайы быарыгар
Ньургуһун сэлэлээн эрдэҕэ,
Сарсыарда, сиик түспүт томторго
Умнаһын көннөрөн турдаҕа.

Эн-биһи тиэстибит ыллыкпыт
Ньургуһун күөҕүнэн үүннэҕэ,
Ол ааспыт кэмнэри өҥөйбүт
Аарыма хатыҥмыт күүттэҕэ.

Ол хатыҥ сүрэҕи долгутан
Киэркэйэ суугунуур буолара,
Таптаһар куттары харыстаан
Лабаатын нөрүтэн ылара.

Бастакы ол туҥуй тапталбыт
Бу сиргэ уоскулаҥ булбута,
Оҕотук ып-ыраас санаабыт
Ол онно сайыһа хаалбыта.

Дойдубар, халдьаайы быарыгар
Ньургуһун сэлэлээн эрдэҕэ,
Баҕардар, ахтыбыт уоҕугар
Урукку доҕорум күүттэҕэ.

Ньургун дьонноох
Ньурбам сирэ
Ньургуһуна күөх өҥнөөх -
Ньургун Боотур кэриэтэ
Ньургуйаахтыы тыллаҕын,
Ньургуйаана Куо курдук
Нуоҕайаахтыы үүнэҕин.
Нарын, намчы
Ньуолах түүлээх,
Ноотоллубут бэйэккэҥ
Начаас ситэн, киэркэйэн,
Налыы, сыһыы сирдэри
Ньуолдьаҕайкаан ньуургунан
Нуоҕалдьыта симиэҕиҥ.
Нөрүөн-нөргүй,
Наскыл-мичил
Наҥнаҕаркаан чэчиккэ!
Номнуо кыһын бүппүтүн,
Нүөлсүйбүтүн сир кырса
Ньурбам буора биллэриэҕэ,
Ньургуһунун тылыннарыа!

Саргылаана, Маалыкай.
 
СҮРЭХТЭРГЭ ИЭЙИИ САҔАН...

Хара сиргэ сааһын бастаан
Хоһуун ньургуһунум тыллар,
Сүрэхтэргэ иэйии саҕан
Суруллаллар истиҥ тыллар.

Сыырым быарын сэргэхситиэх
Сэгэйбиттэр ньургуһуннар,
Субу туран дьиэрэҥкэйдиэх
Субуспуттар барахсаттар.

Кийиит кыыстыы кэмчиэриһэн
Кэрэлэриэн нуоҕаһаннар,
Чугас-чугас кэккэлэһэн
Чороон курдук чочуонайдар.

Саха дьоно сүгүрүйэр
Саас бастакы сибэккитэ,
Санааҥ күүһэ сүрү күүрдэр
Сырдык ыра иэйиэхситэ.

Саас аайы
Ыам ыйын
Сыырдарын
Быарыгар
Ньургуһун нуоҕайа тахсыыта,
Саныыбын
Санньыйа,
Ахтабын
Аймана
Сураҕа суох сүппүт саллааты.
Төрөөбүт
Түөлбэтин
Көҥүлүн
Көмүскээн,
Түҥ түгэх дойдуга түгэнэн,
Сир ийэ
Сиҥнэстэр
Уот сэрии
Уоругар
Эдэркээн олоҕун биэрбити.
Санаабар,
Саһархай
Ньургуһун
Барахсан
Ол уолчаан олоҕун салҕаабыт,
Саас аайы
Ыам ыйын
Сыһыытын
Кырдалын
Саргылаах санаанан алҕаабыт...

 

***
Ньургуһун барахсан, эн тыллаар...

Сандал саас салаллан кэлиитэ,
Күн уота күндээрэ тыгыыта,
Халдьаайы хараарбыт иэнигэр
Ньургуһун нуоҕайа тыллыаҕа...

Ол кэрэ, ол сырдык кэмнэргэ
Эдэр саас аттыбар туруоҕа,
Сүгэһэр санаабын киэр кыйдаан
Умнубут иэйиибэр сирдиэҕэ.

Кинини батыһан тиийиэҕим
Эдэркээн ньургуһун саастарбар,
Эрэнэ сүрэхпин аһыаҕым
Умнубат бастакы тапталбар.

Олоҕу саҥалыы таптааммын
Дьэҥкир дьол чыпчаалын билиэҕим,
Оччоҕо ньургуһун барахсан,
Махталбын эйиэхэ аныаҕым.

Ньургуһун барахсан, эн тыллаар,
Сыл аайы эдэрбэр эргитээр,
Хагдаҥ буор сирбитин киэргэтээр
Кэрэҕэ эрэли үөскэтээр.

Эн баарыҥ тухары эдэрбит
Кэрэчээн сибэкки сэгэрбит,
Эдэр саас тапталын иҥэрбит
Олоххо уостубат эрэлбит.

Ньүргуһун барахсан, эн тыллаар...

Мария Поскачина

НЬУРГУҺУН

Саргылаах кэм эргийиитэ,
Салгын сайа илгийиитэ
Ньургуһунум киэргэммитиэн,
Ньээкэ отум тэлгэммитиэн.

Саас кэлбитин кэрэһитэ
Саха таптыыр сибэккитэ,
Сайаҕастай бэйэкэтэ
Сандаарыйан кэрэкэтэ.

Аан бастакы харалдьыкка
Аламаҕай мичээр тыган
Киэргэл буолар айылгылаах
Кини дьикти айдарыылаах.

Тоҥ буору тоҕо көтүүтэ
Томтор аайыттан күлүүтэ -
Ньургун санаа түмүллүүтэ
Ньургуһуҥҥа баар бүттүүнэ.

Хоодуот быһыы бу көстүүтүн
Хорсун сүрэх сүдү күүһүн
Хас саас аайы мин көрөбүн
Хал буолбаккабын сөҕөбүн.

Калисфена
Дьокуускай куорат.

****
Эйэҥнэс таммах уу мөһүүрэ
Энньэлээх ньургуһун көстүүтэ
Симэхтээх кийиит кыыс кэриэтэ
Силигин сиппитэ кэрэтэ.

Халдьаайы аайыттан күлүүтэ,
Халадаай тэлээрэр үҥкүүтэ
Харахха хатанар бэйэтэ
Хаҕыс да сүрэҕи эймэтэр.

Калисфена, 18.05.2022

***
Төрөөбүт күҥҥүнэн, ньургуһун,
Кэтэспит нап-нарын сибэкким,
Бу сааскы хаарынан сайҕанан
Тахсан эрэҕин дуо, ньургуһун?

Аарыаҕым ыллыгым таһыгар,
Ыраахтан маҥхайар хатыҥмар,
Тулалаан ол быкпыт кэрэбэр
Мичиһэр ньургуһун бөлөҕөр.

Тобуктаан олорон кэпсиэҕим
Сипсийэн таптыырбын этиэҕим,
Мунньубут сонуммун-нуомаспын
Эйигин кэтэспит эрэлбин.

Хас биирдии сүрэххэ тыллаҕын
Эн ырыа буолаҥҥын ньургуһун,
Эр хоһуун сүрэххэр үҥэллэр
Саас аайы көрсүһэн үөрсэллэр.

Хайыҥ хаар тулаҕын ыраастыам
Эр хорсун сүрэххэр нөрүйүөм.
Эйиэхэ анааммын тиһиэҕим
Ахтыбыт мин ырыам тылларын.

Кырдалга кылыйбыт ньургуһун
Бу кэмҥэ олоххо тускулуҥ,
Дьиибэтик сөхтөрөр хоһуунуҥ
Истиҥник долгутар мин куппун!..

Бэл диэтэр куула тыа быыһыгар,
Намыһах халдьаайы быарыгар
Сылааһы булбуттуу сананан
Бу үүнэн тураҕын сандааран.

Эн кэрэ бэйэҕин бу туохха
Тэҥниэххэ сөп буолуон билбэппин:
Арай дьэ уол буолан иэйэҥҥин
Мэниктээн кылыйыаҥ дии, туоска.

Эбэтэр кыыс оҕо наскыйан
Кынтайар үҥкүүтүн санатыаҥ,
Сиккиэр тыал кууһарын, кыбыстан
Салгыҥҥа хоҥкуйа сапсыныаҥ.

Бастакы чэчиккин, ньургуһун,
Хаар быыһын киэргэтэр ньургуҥҥун,
Тапталы тургутар хоодуоккун,
Кэпсэнэр үйэлээх номоххун!

Ньургуһуммут барахсан, кэмиҥ кэлэн ситэҕин,
Хатааһыннаах сааскыттан иҥнибэккэ үүнэҕин,
Дьикти, кэрэ туос күүрээн айылҕаттан силиккин
Модун күрэх күүстээххин, айхаллыыбыт эйигин!

Туох сэниэттэн үүнэргин, быдан дьылтан билигин,
Өбүгэттэн ылата бары бэккэ билэбит:
Сиртэн силис тардаргар улуу төрдүҥ чиҥ биэрбит
Уордаах дохсун сир уоҕун иҥэринэр эбиккин!

Ньургуһуммут, эйигин, ама туохха тэҥниибит-
Аан ийэттэн аналыҥ, эн сахаҕын үөрдэҥҥин,
Хаар быыһыттан тахсаҥҥын дьиктини дьэ кэпсиигин,
Тулуур, дьулуур мөккүөрүн, кэрэхсэтэ тиэрдэҕин.

Ньургуһуммут дэлэй бэрт иҥэмтэлээх имэҥҥин
Сэрэнэммит туттуохтаах ичээн күүһэ эмтээххин,
Ылынабыт көмөҕүн, айылгылаах бэлэххин
Сатыыр, билэр эмчиттэн кистэлэҥнээх иэйиигин.

Ол быыһыгар ньургуһун, таптал иэйэр кэрэҕэр,
Эйиэхэҕэ үҥэбит нарын- намчы бэйэҕэр,
Харгыстарга бэриммэт үһүйээннээх кэпсээҥҥэр,
Кэрэ кыыстыын сиэттиһэр номох буолбут килбиккэр!

Марта-Мария,10.05.22.
 
КҮҺҮҤҤҮ НЬУРГУҺУН

Күрэҥ оту быыһыттан
Кыбыста быһыытыйан
Кэрэчээнэ ньургуһун
Күлүмнүүрэ олуһун.

Күндэл сааспыт илдьитэ
Кэрэхсэнэр чэчигэ
Күөх от төннөр кэмигэр
Көр, бу хантан кэлбитэй?

Ким сиппэтэх таптала
Күүппүт күндү анала
Күрэммитин туоһулуу
Күһүн аайы тыллар дуу...

Күн сардаҥа утаҕар
Көмүс дуйдаах ардаҕар
Көрүлээхтии ойуолуу
Көччүйдэҕэ буолуо дуу.

Күлэрэ дуу ньургуһун,
Күн анныгар олоҕум
Күһүнүн уруйдаары
Күлүмүн уһатаары.

Күрэҥ оту быыһынан
Кыбыста быһыытыйан...

Калисфена, 27.08.2021, Дьокуускай куорат.
 
 
НЬУРГУҺУН ХОНУУТА

Ньургуһун күндүтэ -
Сир ньуурун киэргэлэ,
Хас биирдии сүрэххэ
Иэйиибит истиҥэ.

Үөрүүнү түстэһэн,
Намчытык бигэнэн,
Тоҥ кырдал биһигэр
Кэккэлии үүнэллэр.

Күн уотун сылааһар
Сэргэхтик сыламнаан
Сылтан сыл тупсаллар,
Өлгөмнүк тыллаллар.

Ньургуһун хонуутун
Күүс-күдэх арчыта,
Тапталы куустарар
Саас - үйэ тускута.

Халыҥ хаар анныгар ньургуһун
Соҕотох хоҥкуйан тураҕын,
Ис куппар харааста аһынан
Ытыспын даҕайан бигиибин.

Дьылҕаҕын уһатар санааттан
Кэрэчээн бэйэҕин сылытан,
Эйиэхэ сүрэхпин арыйан,
Сүрдээҕин долгуйа үөрэбин.

Нарыҥҥын-намчыгын көрөммүн
Тулуһар тулуургун сөҕөбүн,
Айылҕа анала буолаҥҥын

Алҕанан бу сиргэ үүннэҕин.

Саас кэлиэ, эн эмиэ тыллыаҕыҥ,
Буор сири киэргэтэ симиэҕиҥ,
Хоһооҥҥо үгүстүк хоһуллуоҥ,
Ньургуһун ыһыаҕар ылланыаҥ.

Розалия Павлова
Өлөөн, 30.08.2020 с.
 
ХОТУГУ СИБЭККИМ НЬУРГУҺУН
Хотугу сибэкким ньургуһун
Дойдубут биһигин киэргэтэр,
Хоһууннук тымныыны тулуйан
Сэргэхтик симэнэн тэлгэнэр.

Хотугу сибэкким ньургуһун
Ис куппар кэрэни иҥэрэр,
Хараастар сүрэҕи уулларан
Үөрүүнү бэлэхтээн көһүтэр.

Хотугу сибэкким ньургуһун
Ытыспар оҕолуу бигэнэр,
Арахпат угутун сыдьаайан
Арамаат сытынан илгийэр.

Хаамтым бүгүн ыллыктарбар
Хара сиргэ -харалдьыкпар,
Сылаас тыыннаах Ньургуһуммар
Тиийдим чаҕыл тырымчааммар...

Кырдалларга хаар быыһыттан
Уһуктубут дьөрбөчөөммөр,
Ньуолаах түүлээх бытырыыстан
Күкээрийбит төбөчөөммөр...

Лыҥкыр-лыҥкыр сырдыкчааммар
Лыҥкынатар чуораанчыкпар,
Сэрбэй чараас симикчээммэр
Ситэн сиэтэр сэгэрчээммэр...

Уйан куттаах Ньургуһунтан
Уйадыйдым нарыныттан,
Сэмэй дьүһүн алыбыттан
Сөхтүм модун тулууруттан...

Сырдык сааһым бэлэҕиттэн
Сэргэх дьоһун киэргэлиттэн
Симитинним кэрэтиттэн,
Сүргэ иэйэр көрүҥүттэн...

Ньургуһунум, нарын Куолуу
Таптал кыымын эн саҕаҕын,
Сэгэйбэхтиир симэх оттуу
Дьиэрэҥ ойо дыгыйаҕын...

Сааскы күнтэн күүс эбинэн
Үйэлэргэ үүнэ тураар,
Сириэдийэр симэххинэн
Сүрэхтэри эн абылаар...

 Ульяна Ива, 16.05.2018.
 
ТААС ХАЙА НЬУРГУҺУНА

Таас дьарҕаа дьапталҕан хайаҕа,
Муус болгуо ньуурдардаах хапталга
Күн Айыы Далбара дьаарбайда,
Ньургуһун дьөрбөтө нуоҕайда.

Сибэкки ыһыаҕа ыһыллан
Таҥара олбоҕо тэлгэннэ,
Аар Тойон удьуора хомуллан
Алыптаах биһиккэ бигэннэ.

Таас Дьааҥы хайатын үрдүгэр
Дьэргэлгэн чэчигэ чэлгийдэ,
Айылҕа кистэлэҥ имигэр
Ирбэт тоҥ күөх дуолга көччүйдэ.

Уо, таптал кыымыгар таарыллан
Ньургуһун кыыс курдук тубуста,
Оо, чороон уостаргар даҕаллан
Хаар ууллан уохтаахтык уураста.

Хоту сир хаспаҕын быттыгар
Сааскы ил сылааһа налыйда,
Муус кыаһаан хаттыгын сыттыгар
Ньургуһун сытынан дыргыйда!

Эдэр сааспын санатан,
Ньургуһун кэрэтик тылынныҥ.
Тулабын үөрүүнэн толорон,
Бастакы тапталы санаттыҥ.

Саас аайы сандаара үүнэннин
Сааһырыы диэннэрин үүрэҕиҥ.
Сүрэхпин битийэ тэптэрэн
Сүүрэбин сыһыыга көрөөрү.

Аргыыйдык лыах буолан көтөбүн
Сэрэнэн үктэнэ сатыыбын.
Араҕас дьүһүнүн кэрэхсээн,
Турабын аттыгар сэҥээрэн.

Сивцева Елизавета Петровна-Күндэйэ, Чурапчы улууһа, Мугудай нэһилиэгэ.
 

Саҥа быкпыт үнүгэстии
Ньуолах окко сууланан,
Сытыы уктаах оноҕостуу
Тоҥ сир кырсын тобулан,
Быыкаа чыычаах оҕотунуу
Күрэҥ түүлээх кулуһун,
Таптыыр сүрэх сорҕотунуу
Тыллар ньургун ньургуһун.
Уоһах өҥнөөх эминньэҕэ
Үрүҥ күҥҥэ махтана,
Тыалга хамсаан эйэҥниэҕэ
Куорсун анньан, сапсына.
Эдэр сааспын эргитиэҕэ
Сааскы аптаах хомуһун!
Кырдал ньуурун киэргэтиэҕэ
Сырдык-кэрэ ньургуһун.

Мария Винокурова, 18.05.2022

***
Күн утаҕынан угуттаан
Күлүмнээн, сандааран,
Кэрэтик оонньоон
Кустуктана сардаҥаран.
Ньургуһун барахсан күөгэйэн,
Наскыйан кэрэтинэн көөчүктээн,
Нарыннык тыалга долгураҥнаан
Нуоҕайан чээлэйдик тыллаҕыҥ.
Бары кэрэхсии көрөбүт
Кэрэни хоһуйан ыллыыбыт,
Баалланан тыалга суһумнаан
Кылбайан толоону саһардан.
Дьон иэйиитин уһугуннаран
Дьолунан толорон нуолурданан.
Истиҥ сыһыаҥҥа угуттанан
Иэйии кыымын сырдатан.
Кэрэ көстүү суһумуттан
Кылбар астык кэрэтиттэн,
Кустук араас өҥнөрүттэн
Киччим санааннан бэрсибититтэн.
Бэлэх ууммута өлгөмүттэн
Кэрэттэн махтанан үөрэммит.
Бүөмчү санаа кууһарыттан
Кэскиллээх иэйии айылларыттан
Сыһыыга аргыый хаамаммыт
Сүргэбит күүскэ көтөҕүллэн,
Салгыны сайа тыынаммыт
Санаабыт ырааһыран саймаардан.
Таптал долгунугар уйдаран,
Толооҥҥо аргыый күүлэйдээн,
Сир симэҕин кэрэтиттэн долгуйаллар,
Ситим санааҕа чэлгийэннэр.
Мэлдьи үөрдээр тылларгынан
Мичээр долгураҥар уйдараҥҥын,
Мырааны киэргэтэн, сандаардан,
Мааны нуһараҥынан кэрэхсэтэн.

***
Олоххо тардыһыы күүһэ баарын.
Итэҕэйэ көрдүм мин.
Чэҥ, тымныы хара буортан.
Чэлгийэ үүнэн үөрдэрин.
Быллар ахсын кэлимник тарҕанан,
Көрүөхтэн кэрэтик көстөрүн.
Күн сылаас утаҕын иҥэрэ,
Намчытык хамсанан, нуоҕайда.
Сааскыбын сандаарда сырдатан.
Ньургуһун сибэкки тыллаҕыҥ.
Сүрэҕи алыптаах күүскүнэн.
Бэйэҕэр болҕомто ылаҕыҥ.
Тапталга тэҥнэнэр сибэкким.
Сир кырсын сиэдэрэй өҥнүүгүҥ,
Сүргэни көтөҕөр алыбым,
Өрүүтүн киэркэйэ көрсөҕүҥ.

Сахам сирин дьиктитэ,
Сааспыт кэрэ илдьитэ,
Сыһыы, алаас бэлэҕэ,
Сырдык ыра симэҕэ,
Сүргэ үөрэр ымыыта
Саҥа тахсар ньургуһун.

Томтор туһун тоҕуоруһар,
Толоон устун үмүөрүһэр,
Тумул аайы ханыылаһар,
Тумус тыаҕа дьүөрэлэһэр
Таптал дьикти иэйиитэ
Тыллар нарын ньургуһун.

Күнү көрсө тардыһар,
Күүһү уоҕу көҕүлүүр,
Кэрэ кыыстыы кэпсэнэр,
Көрөн сүрэх дьоллонор,
Күүстээх санаа бэлиэтэ
Килбик намчы ньургуһун.

Ырыа ыллыыр - ньургуһун,
Тойук туойар - ньургуһун,
Хоһоон тыла - ньургуһун,
Кэрэ кыыспыт - ньургуһун,
Араҕас аанньалым ньургуһун
Сүрэхпин сүүйэҕин куруутун.

Дьэбдьиэйэ
 
НЬУРГУҺУН ТАХСЫБЫТ...
Сайар күн сарыалын арыйан
Сырдыгы, үөрүүнү үксэтэ,
Саас аайы тоҥ буору тобулан
Сылааска тардыһан тахсаҕын.

Сүүрээннэр эйиэхэ суол аһан
Сырсаллар иннигэр сыыйылла,
Сиик буолан сир кырсын угуттаан
Сүүрэллэр көмүрүө аннынан.

Саас кэлбит үөрүүтүн айхаллаан
Саҥалыы тыыннаары тиэтэйэ,
Саһарҕа кэриэтэ сандааран
Сиэдэрэй симэҕин симэнэн.

Саһархай ньургуһун барахсан
Сардаҥа өҥүнэн киэргэтэ,
Сыл ахсын эрдэлээн арыллан
Сир үрдүн оһуордаан симиигин.

***
Х оһооҥҥо ылбаҕай тылынан
О лоҕу туойуохпун баҕардым.
О лус эрдэ, сааһын тыллыбыт,
Д ууһаны ытатар, ыллатар,
У йгулаах кэммитин биллэрэр,
О лоххо тардыһар дьулуурдаах,
Т улуурдаах ньургуһун туһунан.
НЬ ургун от нуоҕайа тыллыыта,
У оллаах кыыс тапталга куустаран
Ы рыаҕа ылланар алааска
Г ербарий хомуйа тиийдилэр.
У уллубут сыһыыга ньургуһун
Һ оп-паа, эйэргии, уккуйа
У остубат тапталы билинэ,

Н аҥнайа, нуоҕайа көрүстэ.

Сандал күммүт күлүмэ
Сандаарыйа тыгыыта,
Салгын мүөтүн ыймахтыы
Сыһыы устун хаамабын.

Сааһын тыллар сибэкки
Сыа хаары төлө көтөн,
Сайдан-үүнэн тахсыбыт,
Ситэн-тупсан киэркэйбит!

Сэмэй кэрэ ньургуһун,
Силигилии үүнэҥҥин
Сиргэ кыыһа тураргын
Сөҕө көрөн, үөрэбин.

Сааскы сырдык симэх от
Сиккиэр тыаллыын сиэттиһэн,
Сырдыы күлэ мичийэн
Сүрэх аайы киирдэҕэ.

Сахам сирин кэрэтэ -
Салаллыа ньургун оттон.
Сааспыт ситэн тупсуоҕа,
Самаан сайын чэлгийиэ.

***
Салгыбат эбиппин сыл ахсын
Сымнаҕас умнаскар умсарбын,
Кэрэхсиир нуоҕайар халлааммар
Күн уотун сорҕотун буларбын.

Мууһурбут иэйиини уулларан,
Муунтуйбут туругу уоскутан,
Харахха хатанар кэрэҕэр
Хаар үрдэ кытары ирэрин.

Көөчүктүүр кэриэтэ сылааскын
Кыһыны кыйдааҥҥын ыһаргын,
Тулуурдаах, дьулуурдаах бэйэҕэр
Тэҥнэһэр санааны саҕаргын.

Сибэкки көбүөрүн тигэҥҥин
Саас аайы сүрэҕи сүүйэҕин,
Ньуолах от көҕөрүөн иннигэр,
Ньургуһун, күөҕүнэн көрөҕүн.

Толооҥҥо тахсыаҕым
Кэрэни кэрэхсии...
Дорообо, доҕорум,
Ньургуһун сибэкки!

Долгуйа көрсөбүн
Харалдьык тахсыыта,
Туохха да бэриммэт,
Эрэллээх бэйэҕин.

Хом санаа санныбар
Хорҕойор кэмигэр
Эйигин саныыбын,
Холобур оҥостон.

Хайдахтаах да тымныы
Эйигин хаарыйдын,
Күүс ылан тахсардыы,
Хайаан да тыллаҕын.

Диана Сутакова-Дайаана Куо, 11.05.2018
 
НЬУРГУҺУННАР ТЫЛЛАЛЛАР

Кырыа хаары аннынан
Кырыс сири уулларан,
Кындыа-кылыс кыргыттар
Кырдалбытын симииллэр.

Хаппахчыттан быгыалаан
Харалдьыкка тахсаннар,
Халлаан диэкки хайыһан
Хантаарыҥныы тураллар.

Ньуурдуун күҥҥэ тэтэрэн,
Ньургун Боотур сүрэҕэр
Ньургуйаана Куо буолан,
Ньургуһуннар тыллаллар.

Кыстыгы этэҥҥэ туораабыт
Кылыһах ырыата кыырайар.
Кыһыҥҥы соннорун устубут
Кыргыттар кынтайа хаамаллар.

Кыырпаҕа суох халлаан үрдүттэн
Кыралаан күн уота сылытар.
Кырыа хаар анныттан ньургуһун
Кырдалга көҕөрө нуоҕайар.

Күөгэйэр кэмнэрбин эргитэр
Кэрэчээн Куолары көрөбүн,
Күөх умнас Ньургуһун ыһыаҕар
Көҥүллүк көччүйэр саастарын.

...Тоҕуоруспут дьон быыһыгар,
   Таас суол ортотугар
   Тэпсиллибит кэрэни,
   Тууруллубут ньургуһуну
   Таба көрөн аһынным,
   Тохтоон ылан төҥкөйдүм,
   Тоҕо эрэ ытаатым,
   Ааспыты эргитэ санаатым...
Тыыннаах бэйэтин туураннар,
Тоҥ буоруттан үргээннэр,
-"Туһаҥ бүттэ,"- диэбиттэр,
Суолга быраҕан ааспыттар.    
Ааһар атах анныгар
Өлбөөдүйэн сыттаҕа...
Өссө да эн эргиллиэҥ,
Көҥүллүк үүнэн тырымныаҥ,
Күн сырдыгар талаһыаҥ,  
Олох кэрэтин анаарыаҥ.

***
Бэс чагда быыһыгар,
Үрдүк сыыр быарыгар,
Сыллата тыллађыҥ,
Ньургуһун барахсан.

Кырдалгын симээри,
Кыһыны кыайаҕыҥ.
Күн диэкки көрөңңүн,
Күөгэйэ үүнэҕиҥ.

Сүрэхтиин долгуйан.
Эн күүскүн сөђөбүн.
Сып-сырдык бэйэђиҥ,
Ырыабар ыллыыбын.

Сэрэнэн-сэрэнэн,
Эйигин таарыйан,
Нап-нарын иэйииттэн,
Күүс-сэниэ ылабын.

Үүнэр күүс туоһута,
Ньургуһун барахсан,
Саас ахсын сандаара,
Симээ дуу, сирбитин!

Таптал Чагда.

НЬУРГУҺУН

Сүргэни көтөҕөөрү
Тоҥ кырыһы тобулбут,
Сүрэҕи үөрдээри
Хаартан быган сэрбэйбит,
Санааны кынаттаары
Харалдьыкка тахсыбыт,
Дьоҥҥо дьолу уунаары
Ньургуһуммут киэркэйбит.
Таптал курдук ыраас куттаах,
Үөрүү курдук сырдык тыыннаах,
Иэйии курдук сылаас кыымнаах -
Ньургуһун абылыыр күүстээх!
Силигилии ситээри
Күн күүһүн иҥэриммит,
Сирбит ньуурун симээри
Сандаарыйа сырдаабыт,
Сиккиэр тыаллыын оонньоору
Бөлөхтөһөн чуоҕуспут,
Сэгэлдьийэ хамсаары
Эмдэй-сэмдэй сиэттиспит.
Таптал курдук - ыраас куттаах,
Үөрүү курдук - сырдык тыыннаах'
Иэйии курдук - сылаас кыымнаах,
Ньургуһун - кэрэ эйгэлээх!

Таптал Чагда.
 
НЬУРГУҺУННАР, КЭРЭҔИТ

Тоҥ кырыһы тобулан
Өрө үүнэн тахсаҥҥыт,
Сааскы тыаны киэргэтэн
Сандаарыйан тураҕыт.

Күнүм уотун иҥэрэн,
Күндээрийэ сырдыыгыт.
Сырыы ахсын киэркэйэн
Тупсан иһэр эбиккит
Кырдал устун сиэттиһэн,
Дьиэрэҥкэйдии оонньуугут.

Оһуор ойуу үктээҥҥит,
Оһуохайдыыр курдуккут.
Сиккиэр тыалга бигэнэн
Күөгэлдьиһэ хамсыыгыт
Нарын тылы сипсийэн
Таптал кыымын саҕаҕыт.
Сылын ахсын бу маннык,
Сиэттиһэҥҥит үүнээриҥ.
Олох, таптал кэрэтин
Кэрэһитэ буолаарыҥ!

Таптал Чагда.

***
Саҕыйаҕын кэппитинэн
Сэмээр быкта тоҥ буортан,
Сэрэммиттии килбигийэн,
Симик нарын ньургуһун.

Сырайар күнтэн күүс ылан
Сылаас сонун киэр илгэн,
Сап- саһархай халадаайын
Сайбаччы кэтиэ киэргэнэн.

Сандаар күҥҥэ тардыһан,
Сиккиэр тыалтан нуоҕайан,
Сэмэйдик хаарыс былаатын
Санныгар иилиниэ симэнэн.

Сүрэхтэри үөрдэн, долгутан,
Силигилии ситэри тупсан,
Сириэдийиэ сири симээн-
Сааскы сибэкки, ньургуһун.

Таптал Чагда.
 
СААСКЫ КЭМ

Сааскы кэм кэллим диэн,
Саймаархай үөрүүнэн
Салгыммыт дьэргэлгэн
Сайгытын түһэрэн,
Сылайбыт сахатын
Сылааска бигэтэр,
Санньыарбыт санаатын
Саамылаан көнньүөрдэр.
Сата тыал мэнигин,
Сиккиэрдиин оонньоһор
Силлиэрэр мэктиэтин
Систэргэ хоннорор.
Симэх от - ньургуһун
Сыһыыга үүммүтүн,
Сыа хаартан быкпытын,
Сиикэрэ көрүҥүн
Сиксийэн ылбытын-
Синим биир диэбитин,
Сиҥнибэт эбитин,
Сээн, - диэбит саас хотун,-
Ситэн үүн, хоһууҥҥун,
Сэгэрим эбиккин,
Сэмэйтэн сэмэйгин,
Сэргээтим кэрэҕин.
Сибэкки буолаҥҥын
Симэнэн тураргын,
Силлиэбин буойуоҕум,
Сиккиэр тыал буолуоҕум,
Сипсийэн ааһыаҕым,
Сыллаһан ылыаҕым...
Сандаарар үрүҥ күн
Сол онтон үөрбүтүн,
Сис тыаны быыһынан
Сардаҥа тыытынан
Салбаҕын эрдинэн,
Саргытын салаҋан,
Сарадах кирбиинэн
Сир иэнин ириэрэн,
Силбиктээх сэтиинэн
Саары туос былыттан,
Сайаҕас майгынан
Самыырын куппута...

Уорааннаах уһун кыс хаарынан салгытан,
Урааҥхай сахатын санаатын самнаран,
Саас кэлэн харалдьык буордарын сылытан,
Үөрдүөҕэ хара сир устунан хаамтаран.

Хаар уутун иҥэрбит халдьаайы сирдэрбит
Айылҕа уһуктар сытынан тыыннарбыт.
Хатыҥ мас хайы- сах үнүгэс астарбыт,
Амтаннаах ууларын дьэҥкэрдэ сүүртэрбит.

Сиккиэр тыал көҥүллүк илгийэн ааһара,
Сүрэхпит сааскылыы иэйиинэн туолара.
Сэгэйэр чэпчэки айылгы сиэттиһэр,
Айылҕа сир ийэ тулалыы эргийэр.

Хаалбыт хаар быыһыттан ньургуһун барахсан
Кэрэтиэн, соһуччу нуоҕайан үүммүтэ.
Ууллаҕас уйаҕас дьиктинэн манньытан,
Сөхтөрөр күн диэки тардыһар дьиибэтэ.

Биһиги олохпут тускулун батыһар,
Кыыдааннаах кыһыны туоруурбут тускута,
Ньургуһун, муус болгуо дьыбары аһаран,
Сааскыга үктэнэр дьулуурбут туоһута.

Ньургуһун сибэкки биһиги бэйэбит
Сылайбыт санаабыт уоскуйар үөрүүтүн,
Хараҕы саататар чэлгийэр көстүүтүн
Сааскы кэм буор куппут силигин үүннэрбит...

Сааскы кэммит кэрэтин,
Ньургуһуммут үүнэрин,
Сүрэх үөрэр түгэнин,
Номох тыынын иэйэбин.

Өксүөннэри кыайаҥҥын,
Сэмэй уохтан тахсаҥҥын,
Хаар быыһыттан быгаҕын,
Харалдьыкка тыллаҕын.

Хоҥкуй - намчы төбөҕүн,
Сиккиэр тыаллыын эйэҕин,
Кыра, нарын бэйэҕин,
Модун күүскүн сөҕөбүн.

Ырыаларга ылланар,
Ыраас тыыннаах тапталлар,
Эн ааккынан ааттанар,
Үйэлэнэр дьылҕалар.

Ньургуһунум кэпсэтэр,
Нуоҕалдьыйа сипсийэр-
Таптал дьикти иэйиитин
Сүрэхтэргэ бигиирин...

Марта-Мария, 18.05.19, Нам.
 
ЭРЭНИЭМ ЭЙИЭХЭ, НЬУРГУҺУН

Саас ахсын Мырааҥҥа, кырдалга
Тоҥ буору тобулан тахсаҕын,
Кыс хаары ыксаан уулларан
Үүнэҕин нарынчаан нургуһун.

Сөҕөбүн эйигин көрөммүн
Тыалы тымныыны аахсыбаккын,
Тырымныы сандааран тыллаҕын
Күн курдук сылаастык мичийэн.

Үөрэбин оҕолуу истиҥник
Эн кэрэ сырдык бэйэҕиттэн,
Тэҥниибин эйигин кыысчааҥҥа
Эдэркээн бэйэлээх саастарга.

Хомойон хоргутан ылабын
Кылгастык да олороргуттан,
Күн сирин үрдүттэн куотаҥҥын
Бараҕын сыһыыттан, кырдалтан.

Ол эрэн эрэниэм бүтэйдии
Аны да саас эйиэхэ кэлиэҕэ,
Олох салҕанарын туоһулаан
Саһара тыллыаҕыҥ турдаҕа.

Ньургуһун сибэкким барахсан
Үөрдэ көтүтэ турууй куруук,
Ааспыт ахтылҕаны аһаран
Үйэттэн үйэҕэ бу курдук.

Нарын-намчы ньургуһунум,
Таптал уйан бу тирэҕэ
Чахчы-чахчы, эн эбиккин.
Хантан маннык күүс киирэрий
Кыра-намчы ньургуһуммар?
Баҕар күнүм кыырпахтара
Ыһан ыыппыт бэлэхтэрэ,
Баҕар буолуоҥ ньургуһунум
Таптал тыыннаах мин сибэкким.
Сааһын аайы бастакынан
Таптал уотун тиэрдиһэҕин.
Тоҥут буору тобулаҥҥын
Тахсан кэлэн мичээрдиигин,
Сүрэхтэри ууллараҥҥын
Таптал кыымын күөдьүтэҕин.
Хантан маннык сэниэ ылан
Тиэтэйэҕиэн ньургуһунум.

***
Харалдьыкка сааһын күн тахсыыта,
Күөх урсуҥҥа талаһаннар хойдоллор,
Сиккиэр тыалга сэбирдэҕэ тэлибирээн
Нуоҕалдьыйан тобулааннар үүммүттэрин.
Ньургуһуннар тыллыбыттар мин сүрэхпэр
Ньургуһуннар симэммиттэр мин тулабар,
Ньургуһуннар киэркэйбиттэр мин дууһабар,
Ньургуһуннар, ньургуһуннар
Дьол сибэккилэр.
Тулам сырдыыр сыдьаайар мичилийэр,
Санаам-оноом көтөҕүллэр дыргыл сытыттан
Өрүү маннык дьон сүрэҕэр истиҥ иэйиилээх
Ырыа тойук аргыстанан үүнэ чэлгийиҥ.

Сандал сааһым
сэргэҕиттэн,
Сыдьаай күнүм
сыралыттан,
Сырдык ырам
сыдьаайыттан,
Сиккиэр тыалтан
сэгэлдьиһэ,
Сирэм күөхтэн
силис тардан,
Сиртэн тэйэ сэгэйэн,
Ньуолах түүлээх
ньургуһунум,
Ньургуйаҥҥын
нуоҕалдьыйа,
Сирим сиигин иһэҥҥин,
Тоҥтон толлубакка,
Тобулу анньан
туйгуннук,
Толооммун
толордуҥ,
тоҕойбун симээтиҥ,
Томторбун тупсардыҥ.
Халдьаайыгар
хаамтардыҥ,
Харалдьыккар
ханыылаатыҥ,
Сибэккигэр
суулаатыҥ,
Хатыҥ чараҥ
анныгар
Уоллаах, кыыһы
куустардыҥ,
Эдэр кэми
эргиттиҥ,
Эмэн сааһы
санаттыҥ,
Хоту дойдум
хорсун чэчигэ
Нарын намчы
ньургуһунум!

МИЛА, 11.05.22
 
НАРЫН НЬУРГУҺУН

Нарыын-нарын ньургуһун
Уоскутардыы үс куппун,
Сэргэх, мэник буолбуппун
Уҕарытар олуһун.

Намыын-намыын көстүүтэ
Намыратар омуммун,
Тилиннэрэр иэйиитэ
Сылаанньытар олохпун.

Үтүө кэммит бэлиэтэ -
Наскылдьыйар ньургуһун,
Истиҥ сыһыан илдьитэ
Кэпсиир эбит номоҕун.

Бүппэт сэһэн кэриэтэ
Үүммүт дии хонуу устун,
Сүппэт дьикти кэрэтэ
Киэргэл гыммыт урсунун...

Таптал бастыҥ ырыата
Таайтарыылаах ньургуһун,
Кини саныыр ырата -
Кутааламмыт кулуһун.

...Нарыын-нарын ньургуһун
Үөрдэр эбит бар дьоммун,
Наҕылытар үс куппун
Ыгылыйбыт турукпун...