Күн бүгүн АЛРОСА үлэтин бары хайысхаларыгар – геологияҕа, оҥорон таһаарыыга, ону тэҥэ хампаанньа көмө сулууспаларын үлэтин хааччыйыы, батарыы тиһигэр бүтүннүүтүгэр – информационнай-коммуникационнай технология күүскэ туттуллар. Ол курдук, уопсайа 100-тэн тахса бырайыагы оҥорон таһаарыы, тиһиктэри туһаныы, тиһиктэри өйүүр уонна сайыннарар хайысхаҕа киэҥник туһаналлар.
АЛРОСА Мииринэй-Ньурба ХБК-тын дириэктэрэ Алексей Коваленко бэлиэтээбитинэн, оҥорон таһаарыыга информационнай-коммуникационнай технологиялары туһаныы алмааһы хостуур үлэни тэтимирдэр, оҥорон таһаарыыны үрдэтэр, хампаанньа аахсар барыһа уонна дохуота улаатарыгар улаханнык көмөлөһөр. Ити барыта саҥа үлэ миэстэтин таһаарар, үлэһиттэрбитигэр табыгастаах үлэлиир усулуобуйаны оҥорор, урукку өттүгэр эрэйдээхтик толоруллар, уһуннук оҥоһуллар үлэни автоматизациялыыр кыаҕы биэрэр, хампаанньа бигэ туруктаах буолуутун хааччыйар. Оттон оҥорон таһаарыы ситиһиилээхтик сайдыыта өрөспүүбүлүкэ социальнай-экэнэмиичэскэй сайдыытыгар быһаччы дьайар.
А.Коваленко хампаанньаҕа ИКТ-технологияны киллэрии – өрөспүүбүлүкэ дохуотун улаатыннарыыга быһалыы суол буоларыгар бүк эрэллээх. Бу туһунан сиһилии Хайа байытар кэмбинээттэрин (ГОК) салайааччыларын кытта кэпсэтии аанын арыйар бүгүҥҥү кэпсэтиигэ билсиэххит.
– Алексей Анатольевич, 2019 сыллаахха хампаанньа ИТ-ны сайыннарыы саҥа Тосхолун ылынан турар. Күн бүгүн эһиги кэмбинээккитигэр ханнык ИКТ-лар олоххо киирдилэр?
– Биир бастакы уонна улахан, сонун киллэрии – оҥорон таһаарыыны салайыы автоматизированнай тиһигэ (MES) буолбута. Бу тиһик туох баар барар үлэни биир кэлим диспетчер пуунугар түмэр, киинниир, карьердар уонна байытар фабрикалар туруктарын дааннайдарын ыытан, бастайааннай өрүккэ сыаналыыр, анаалыстыыр кыаҕы биэрэр. Бу тиһик суох эрдэҕинэ салаалартан, кинилэр элбэх испэсэлиистэриттэн эр-биир иһитиннэрии хомуллара. Ол, биллэн турар, уһун бириэмэни ылара. Оттон билигин тиһик иһитиннэриитигэр олоҕуран, биир үлэһит бэрт кылгас кэм иһигэр отчуоту оҥорор. Бу – оҥорон таһаарыы бары түһүмэхтэригэр олус суолталаах.
Ону таһынан ХБК Киин диспетчерскэйин тупсаран биэрдибит. Ол курдук, билигин диспетчердэр карьердарга уонна фабрикаларга бу тустаах кэмҥэ туох-хайдах балаһыанньа, үлэ хаамыыта барарын субу иннилэригэр турар биидьийэ-истиэнэҕэ көрө-билэ олороллор.
Холобур, үлэ хаамыытыгар тохтобул таҕыста да, анал сигнал киирэр. Диспетчер онлайн-эрэсиимҥэ карьерга үлэлиир тиэхиньикэни бүтүннүү мониторугар көрө олорор. Ирдэнэр түгэнигэр, холобур, тиэхиньикэ таах тураары гынна да, оҥорон таһаарыы тохтобула суох буоларын курдук, үлэ хаамыытын уларытан, сүрүннээн (корректировкалаан) биэрэр. Онон, үлэ түмүктээх, дьайыы сааһылаах буолара ситиһиллэр.
Оҥорон таһаарыыны салайыыны таһынан өссө Хайа инженернэй арыаллааһыныгар (горное инженерное сопровождение) уонна хайа бырайыактааһыныгар эмиэ автоматизированнай тиһик туттуллар буолбута. Ол аата, хайа хостуур бырамыысыланнаһыгар туттуллар анал бырагыраамалары туһанабыт. Олор көмөлөрүнэн геолог чинчийэн көрүүтүн ыытабыт, бырайыактыыбыт, былаанныыбыт уонна туох баар хайа үлэлэрин хаамыытын толору хонтуруоллуубут.
Онон, биһиги үлэбитигэр аныгы информационнай технологиялары туһаныы – оҥорон таһаарыы көдьүүһүн улаатыннарарга, үлэни чэпчэтэргэ уонна үлэһиттэрбитигэр үлэҕэ куттал суох буолуутун хааччыйарга төһүү көмөлөөх диэн, мэктиэлиэхпин сөп.
– Алмааһы хостуур үлэ технологическай эргииригэр (цикл) уларыйыы таҕыста да, диспетчер ону экраҥҥа көрө охсон, тута сөптөөх дьаһаллары ылар диэтиҥ. Тустаах тиһиги туһаныы көдьүүһэ итиннэ сытар?
– АЛРОСА-ҕа аан бастакы Хайа үлэлэрин салайыы толору киинэ Ньурбатааҕы былаһааккаҕа олордуллубута. Билигин ити киин тиэхиньикэ сырыытын эрэ салайбат, ону таһынан үлэһиттэри илдьиини, тиэхиньикэни өрөмүөҥҥэ ыытыыны салайар, үлэ ыытыллар кэмин, болдьоҕун кытта кэтиир-маныыр. Итинник үлэ дьайыытын оптимизациялааһын суотугар 2021 сылга биһиги үлэ көдьүүһүн 5% үрдэтэри ситистибит. Ол гынан баран онуоха саҥа технологиялар киирбиттэрэ эрэ буолбакка, үлэһиттэрбит, кэллиэгэлэрбит уопутурбуттара эмиэ оруоллаах. Оттон уопут манна элбэҕи быһаарар.
– Оҥорон таһаарыыга ИТ-технологиялары туһаныы – хос-хос, хатыланар үлэни суох оҥорор, илии үлэтин аҕыйатар диэн өйдөбүл баар. Чахчыта оннук дуо?
– Биһиги эйгэбитигэр илии үлэтин солбуйбаппыт диэн чопчу этиэххэ сөп. Киһи үлэтинэн, кини илиитинэн, эт мэйиитинэн, үлэҕэ билиитинэн, сатабылынан уонна үөрүйэҕинэн биһиги үлэбит ситиһиллэр. Бу технологиялар киһитэ, кини билиитэ, сатабыла суох суолталамматтар. Киһи оҥорон таһаарыы көдьүүһүн улаатыннарар инниттэн технология кыаҕын туһанар. Онон, саҥа технологиялары туһаныы диспетчердэр уонна производственнай-техническэй салаа исписэлиистэр үлэлэрин судургутутта. Биһиги үлэһиттэрбит аныгы үйэҕэ эппиэттэһэр, сөбүгэр хааччыллыылаах усулуобуйаҕа үлэлииллэр, үлэ тэрээһинигэр саҥа өҥөлөрү уонна технологиялары туһанар кыахтаахтар.
– Ыам ыйыгар буолбут хампаанньа Хаһаайыстыбаннай актыыбын мунньаҕар эн кэнники сылларга сыыппара технологиятын кыаҕын, күүһүн ончу атын хараҕынан көрөр буоллум диэн этэн аһарбытыҥ...
– Трансформация иннинээҕи түһүмэҕи этэр буоллахха, 2019 сыллаахха Ньурбатааҕы ХБК-ҕа дьайыы көдьүүһүн үрдэтэр бырайыагы олоххо киллэрииттэн барыта саҕаламмыта. Онно үлэ хаамыытын бары түһүмэхтэригэр, алмааһы хостооһун бары учаастактарыгар үлэ оҥорон таһаарыытын, түмүгүн үрдэтэри хааччыйар миэрэлэр ылыллыбыттара. Онно хайа тиэхиньикэтэ тохтобула суох үлэлиирин уонна хайа байытар фабрикатын оҥорон таһаарыытын үрдэтии суотугар үлэ түмүгэ биллэ тупсубута. Ылыллыбыт миэрэлэр түмүктэригэр оҥорон таһаарыы бүтүн 20 %-тан тахсанан улааппыта. Ити курдук, ол тиһик көмөтүнэн оборудование хайдах үлэлии турарын билэ-көрө олорон, ханна эрэ тохтобул баар буолла да, киин диспетчерскэй быһаара охсон, ону туоратар. Ол суотугар үлэ тохтобула, иҥнигэһэ суох барар. Ону кытта оҥорон таһаарыы тэтимирэр, кээмэйэ улаатар.
– Саҥа сыыппара бородууксуйатын туһаныы үлэни былааннааһын хаачыстыбатыгар хайдах дьайарый?
– Итинник кииннээһини киллэрии түмүгэр хаттаан былааннаныы (перепланировка) балачча түргэнник кыаллар буолла. Билигин хайа үлэтин, таһаҕас тиэйиитин, обработканы, тиэхиньикэ-экэниэмикэ көрдөрүүлэрин биир тутаах хайа оборудованиетын көрдөрүүтүгэр олоҕуран, соҕотох эспиэр былаанныыр. Ону таһынан тутаах инбэстииссийэҕэ – тиэйиигэ (погрузка) – тутаах суолта бэрилиннэ. Экскаватор үлэтэ суох туруо суохтаах. Онон, Ньурба былаһааккатыгар самасыбааллар пааркалара улаатыннарыллыбыта. Итини таһынан биһиги бырайыак уонна тэхиньиичэскэй быһаарыылары сөргүтэн, тупсаран иһэбит. Ону сэргэ тиэхиньикэ-экэниэмикэ көрдөрүүлэрин былаанныыр ньыманы уларытан биэрбиппит. Оттон уонна, алмаастаах сиргэ үлэ халандаарынай былаанын оҥоруу, хайа байытар фабрикаларын үлэлиир эрэсиимин былааннааһын эмиэ уларыйбыта. Ити курдук, саҥа сыыппара бородуукталарын туһанар буолуохпутуттан, үлэ оҥорон таһаарыыта, бары оборудованиены туһаныы көдьүүһэ улаатта, үлэһиттэрбит күннээҕи түбүктэрэ да аҕыйаан биэрдэ.
– Эрдэ иһитиннэрбиттэринэн, “дорожнай каарта” иккис түһүмэҕин чэрчитинэн, 2021 сыллаахха Удачнайдааҕы ХБК гидротехническэй тутууларыгар мониторинг боруобат туттуллубат бырайыагын олоххо киллэрбиттэр этэ. Оттон быйыл, итинник тиһиктэри атын былаһааккаларга эмиэ туруорары былааннаабыттара. Саҥа тиһиги туһаныы чааһыгар дьыала хайдаҕый?
– Мониторинныыр тиһиги олоххо киллэрии, былаан быһыытынан салгыы ыытыллар. Билигин Накыыннааҕы былаһааккаҕа туруоран бүтэрэн эрэллэр. Автоматизированнай тиһик киһи курдук алҕаһыыр-сыыһар куттала (человеческий фактор) суоҕун, иһитиннэриини быдан элбэхтик ыларын суотугар балаһыанньа уларыйда да, сонно тута быһаарар кыахтаах. Итинник тиһиктэр кырата суох сыаналаахтар, ол оннугар эрэллээхтэр. Экологияҕа да, үлэһиттэргэ да үлэ кэмигэр куттал суох буолуутун хааччыйарга туһалаахтар. Оттон ол – биһиги хампаанньаҕа тыын суолталаах, АЛРОСА хас биирдии үлэһитигэр сыһыаннаан тутуһар оҥорон таһаарыы култууратын тутаах ирдэбилиттэн биир сүрүннэрэ.
Бэйэбит өттүбүтүттэн эдэр каадыры уонна бырамыысыыланнай дьайыылары сыыппараҕа көһөрүүнү инники күөҥҥэ тутары өйүүбүт уонна ол хайысхаҕа үлэлэһэбит. Ону таһынан хампаанньа уонна өрөспүүбүлүкэ тутаах университета биир санааҕа кэлэн үлэлэһэллэригэр эрэнэбит. АЛРОСА ХИФУ-ну кытта бииргэ үлэлэһэр интэриэстээх, ол иһигэр, эдэр исписэлиистэри бэлэмнээһин боппуруоһугар. Устудьуоннарга эспиэр өйөбүлүн оҥоруу уонна кинилэри бэйэбитигэр үлэҕэ ылыы – биһиэхэ олус суолталаах. Университеты бүтэрээччилэр АЛРОСА хамаандатын биир сорҕото буоллахтарына, биһиги, биллэн турар, үөрүөхпүт.
