Саха Өрөспүүбүлүкэтин Эстрада судаарыстыбаннай тыйаатыра 2021-2022 сылга үлэтин сезонун саҕалаата. Хамсык туран, биллэн турар, үлэ-хамнас киэҥ далааһыннанарыгар харгыс баар эрээри, тапталлаах артыыстарбыт дьон-сэргэ туһугар үлэлэрин салгыыллар, саҥа суоллары тобулаллар. Тыйаатыр күөн туттар, тирэх оҥостор артыыстарыттан биирдэстэрэ, Саха сирин, Арассыыйа эрэ буолбакка, бүтүн аан дойду киэҥ түһүлгэлэрин сэҥээриитин, ытыһын тыаһын ылбыт артыыската, кылыһахтаах куоластаах, хомус доҕуһуоллаах АМГАЯНА – бүгүн биһиги хаһыаппыт ыалдьыта.
Амгаяна Нестерева – 1999 с. Санкт-Петербурга ыытыллыбыт “Устудьуон сааһа” бэстибээл лауреата, 2001 с. “Поет земля Олонхо” куорат куонкуруһун 3 истиэпэннээх лауреата, 2005 с. Кытайга ыытыллыбыт “Жемчужина Востока” аан дойдутааҕы куонкурус чыпчаал бирииһин хаһаайката, 2005, 2006 с. “Саха” НКИХ “Саҥа ырыа” куонкуруһун кыттыылааҕа, 2006 с. Хотугу Африка Тунис куоратыгар ыытыллыбыт “Карнавал” бэстибээл дипломана, 2008 с. Салехардка буолбут “Арт-Арктика” Арктика ырыатын куонкуруһун лауреата.
“Айархаан” бөлөҕү кытта 2019 с. Узбекистан Самарканд куоратыгар буолбут "Шарк Тароналари" куонкурус лауреаттара, 2019 с. "Russia World Musik" Арассыыйа этническэй муусукаҕа эйгэтигэр бириэмийэтин, 2020 с. “Песни России” Бүтүн Арассыыйатааҕы марафон-бэстибээл кыайыылаахтара.
Ааҕааччы санаата: “Эстрада
тыйаатырын хотугу сулуһа – Амгаяна! Ырыаһыта астык, хомусчута ураты,
артыыс да быһыытынан чаҕылхай!”
– Үтүө күнүнэн, Амгаяна! Саҥа сезон аһыллыбытынан ааҕааччыларбытыттан эҕэрдэтэ тут! Элбэхтик айанныыргын, элбэх тэрээһиннэргэ кыттаргын социальнай ситимҥэ көрөн үөрэбит. Саҥа сезону туох саҥа нүөмэрдээх, сонуннаах арыйан эрэҕин? Тыйаатыр репертуара хайдаҕый?
– Хоту дойдуттан сыдьааннаах буоламмын, хотугулуу ырыалары сөбүлээн, табыллан толоробун. Онон саҥа сезону арыйар кэнсиэргэ эбэҥкилии ырыанан таҕыстым. Ити эрэ иннинэ Владивостоктан кэлбитим. Онно Уһук Илиҥҥи экэнэмиичэскэй пуорум култуурунай бырагырааматыгар кытынным. Онон саҥа сезону эмиэ биир кэрэ куораттан, Дьоппуон муоратын салгыныттан сэргэхсийбит санаалаах саҕалаатым. Сыл аайы былааммыт элбэх. Быйылгы да сезон репертуара киэҥ. Эрэпэтииссийэлэр саҕаланнылар. Балаҕан ыйын 17, 18, 19 күннэригэр “Тыыммын ылан тыыҥҥар холбоо” мюзикл буолаары турар. Онно Далбардаах оруолугар баарбын.
– Аан бастаан сыанаҕа хаһан тахсыбыккыный? Тыйаатырга кэлиэххэр диэри ханна үөрэммиккиний, үлэлээбиккиний?
– 2002 сыллаахха Саха судаарыстыбаннай университетын саха филологиятын уонна култууратын салаатын бүтэрэн баран, үс сыл Өксөкүлээх Өлөксөй аатынан Норуот айымньытын дьиэтигэр "Тойук" диэн норуодунай, фольклорнай-этнографическай ансаамбыл салайааччытынан үлэлээбитим. Ол кэмҥэ култуура киинин сырдык сыанатыгар ырыаһыт быһыытынан аан бастаан тахсыбытым. Устудьуоннуу сылдьан эмиэ ыллыыр этим эрээри, ити тахсыы ураты этэ. Онтон 2005 сыллаахха Эстрада судаарыстыбаннай тыйаатырыгар артыыһынан ылыллан, СӨ норуодунай артыыһа Владимир Татаринов салайааччылаах "Иэхэй-чуохай" кантри-фольк бөлөххө үлэлээбитим. 2005-2006 сылларга “Саҥа ырыа” тэлэбиидэнньэ интерактивнай күрэһигэр кыттыахпыттан дьоҥҥо-сэргэҕэ биллэн барбытым диэхпин сөп.
– Ырыаҕа хаһааҥҥыттан сыстыбыккыный? Дьоҥҥор ыллыыр дьон бааллар дуо? Аан бастакы сценаҕа тахсыыҥ хайдах этэй?
– Бастакы кылааска үөрэнэ сылдьан, муусука оскуолатыгар уһуйуллубутум. Онно аан бастаан "Пропала собака" диэн ырыаны ыллаабыппын өйдүүбүн. Хас ыллаатаҕым аайы ыт оонньууру бэлэхтииллэрэ. Ол оонньуурдар билигин даҕаны бааллар. Бэйэм төрүппэр-хааммар ыллыыр дьон баарын билбэппин. Арай аҕам бииргэ төрөөбүт балтын кыыһа Алена Рязанская Амматааҕы “Амма чэчирэ” ансаамбылга ыллаабыта, солистка этэ. Ол эбэтэр аҕам өттүнэн ырыаһыт дьон баар буолуохтарын сөп диэн сабаҕалыыбын.
– Усуйаана Хаһааччыйатыгар ааспыт оҕо сааскын кэпсээ эрэ. Туох дьоннооххунуй-сэргэлээххиний?
– Учууталлар дьиэ кэргэттэригэр төрөөбүтүм. Аҕам Григорьев Егор Михайлович сааһын тухары математика учууталынан үлэлээбитэ. Хомойуох иһин, кинини сүтэрбиппит биир сыл буолла. Ийэм Мария Семёновна биология, химия учууталынан үлэлээн, бочуоттаах сынньалаҥҥа тахсыбыта. Усуйаана улууһун бочуоттаах олохтооҕо. Бииргэ төрөөбүт үһүөбүт. Пётр уонна Семён диэн икки убайдаахпын. Семен эмиэ былырыын олохтон туораан, тугу кистэниллиэй, туорхаһыйбыт дууһабыт өссө да уоскуйа илик... Дьонум санаабар, сүрэхпэр мэлдьи бааллар.
Үчүгэй дьиэ кэргэҥҥэ төрөөн-үөскээн, оҕо сааһым дьоллоохтук, сырдыктык, кэрэтик, үөрүү-көтүү аргыстаах ааспыта. Сайын аайы Аммаҕа сайылааччыбыт. Амма сөрүүн уутугар сөтүөлээн, оттоон, сир астаан, оонньоон-көрүлээн, умнуллубат кэмнэри атаарарбыт. Оскуолаҕа бииргэ үөрэммит оҕолорбун күндүтүк саныыбын. Учууталларбын, дойдум дьонун наһаа ахтабын.
Ааҕааччы санаата: “Амгаяна –
“Айархаан” бөлөх биир сырдык сулуһа. Мин санаабар, кини кэлиэҕиттэн атын тыын, буочар
киирбит курдук”
– Этно-ырыаһыт, мусукаан быһыытынан чаҕылхай суолу солоотуҥ. Хомуска хайдах үөрэнэн, оонньоон барбыккыный? Аатырбыт ''Айархааҥҥа'' кэлиэм диэн саныыр этиҥ дуо? Салайааччы Альбина Дегтяреваны кытта хайдах билсибиккиний?
– Бу санаатахха, кыра эрдэхпиттэн фольклорга сирдээбит, уһуйбут дьонноох дьоллоох киһи эбиппин. Учууталым Ольга Прокопьевна Попова саха төрүт култууратыгар тапталы иҥэрбитэ. Онтон университекка үөрэнэр кэммэр Федорова Галина Гаврильевна элбэх сиргэ, дойдуга арыаллаан сырытыннарбыта, үлэҕэ киллэрбитэ. Онон кинилэргэ махталым муҥура суох. Култуура эйгэтигэр үлэбин саҕалыырбар Альбина Дегтяревалыын, “Айархаан” кыргыттарын, уолаттарын кытта билсибитим. Ол саҕана бөлөх толору састааптаах буолан, кинилэргэ кыттыһар кыаҕым суоҕа. Биллэн турар, аатырбыт “Айархааҥҥа” киирэр баҕа санаа баар бөҕө буоллаҕа! Онтон 2016 с. Казахстаҥҥа буолар бэстибээлгэ баралларыгар биир киһи тиийбэккэ, Альбина Михайловна миигин ыҥырбыта. Ол кэмтэн бөлөх састаабыгар баарбын. Бары биир ситим буолан хааллыбыт, бэйэ-бэйэбитин ситэрсэн биэрэбит.
– Эн санааҕар, Саха эстрадата, атын эрэгийиэннэри кытта тэҥнээтэххэ, таһыма хайдаҕый? Туох ордук табылынна? Туох кыайтара илигий?
– Саха сирин нэһилиэнньэтэ кыра буолан, шоу-биисинэс таһыма намыһаҕа өйдөнөр. Ол эрээри норуот быһыытынан ураты култуурабыт, ырыабыт-тойукпут, үҥкүүбүт, фольклорбут – чаҕылхай, атыттартан ойуччу турар. Ону атын омуктары кытта биир тэрээһиҥҥэ сылдьан, тэҥнии тутан, илэ-чахчы итэҕэйдим.
– “Айархааны”' атын сирдэргэ хайдах көрсөллөрүй? Тугу бэлиэтииллэрий?
– Киһиргээбэккэ эттэххэ, улахан таһымнаах артыыстар, чаҕылхай сулустар курдук ылыналлар. Ускуустубабытын, маастарыстыбабытын олус биһирииллэр, сэҥээрэллэр. Ол да иһин атын дойдуга кэнсиэрдиир наһаа үчүгэй! Сөҕүү-махтайыы тыыныттан улаханнык дуоһуйабыт.
Ааҕааччы санаата: “Амгаяна – көрөр тухары мэлдьи эдэр. Бэл, ыал буолбут оҕолоох улахан дьиэ кэргэн ийэтэ диэн киһи итэҕэйбэт.
Үлэтигэр да чаҕылхай, Саха
сирин киэҥ сиргэ
ааттатар улахан айаннарга кыттар,
бэйэтин кытта үлэлэһэр,
дьарыктанар. Кэми кытта тэҥҥэ хаамсар аныгы киһи диэн
кинини этиэххэ сөп”.
Артыыс бы¤ыытынан оруоллара:
– Николай Заболоцкай - Чысхаан “Мааппа” сэһэнигэр олоҕуран, "Мааппа" испэктээккэ Мааппа оруола;
– “Арсыын маллаах” – Телли;
– “Сүрэх тэбэрин тухары” – Мария Ивановна;
– “Тыыммын ылан тыыҥҥар холбоо” – Далбардаах;
– “Уйбаанчык” – Маайыс;
– “Чудный костюм” – үҥкүүһүт;
– “Киристэпиэл” – Кристина (дублер);
– “Оргуһуохтаах кыыс” – кэпсээнньит;
– “Хотой уонна хомус” – Айыы ымыыта.
– Дьиэ кэргэҥҥин билиһиннэр эрэ. Кэлэр-барар идэлээх киһи таһыгар ураты тулуурдаах, бэриниилээх дьон баар буолуохтаахтар...
– Кэргэннээхпин, үс уол, биир кыыс оҕолордоохпун. Сөпкө этэҕин. Артыыс киһилээх дьиэ кэргэн эмиэ туһунан аналлаах. Кэргэним Илья Нестерев Чурапчы Кытаанаҕыттан төрүттээх. Идэтинэн суоппар. Үлэбин, айылгыбын өйдүүр буолан, үлэм өттүгэр атахтааһын суох. Ону тэҥэ тугунан да сыаналаммат сүдү өйөбүлү, көмөнү ийэм оҥорор. Кини суоҕа буоллар, артыыс буолуом да суоҕа этэ.
– Бэйэҕин мэлдьи көрүнэргин, дьарыктанаргын социальнай ситиминэн билиһиннэрэҕин. Доруобуйаны, тас сэбэрэни көрүнэргэ тугу тутуһаҕын?
– Харах далыгар сылдьар киһи бэйэтин көрүнүөхтээх. Дьон иннигэр эппиэтинэстээх да курдукпут. Ол сиэринэн, ис, тас көстүүгэ, доруобуйа да өттүнэн чөл буоларга талаһабын. Элбэх оҕолоох киһи уһуннук олорорго сыалланабын. Барыларын атахтарыгар туруоран, сиэннэри көрсөн, олоҕу ситэри, толору олоруохпун баҕарабын. Киһи дьарыкка үөрэнэр, ис туруга да ирдиир буолар. Бэйэҕин саҥа кыайыыларга холоноҕун, кыаххын бэрэбиэркэлэнэҕин. Онон күн аайы сэрээккэҕэ эбии тус бырагыраамалаах дьарыктаахпын. Ону тэҥэ аһылыгы эмиэ көрүнэбин.
– Инстаграм, тик-ток ситимнэригэр мэлдьи бааргын. Итилэр эйиэхэ туох суолталаахтарый?
– Хайаларыгар да аһара актыыбынайбын дэммэппин. Инстаграмҥа быстах-остох сонуннарбын таһаарабын. Оттон тиктокка үҥкүүлэргэ холонон, видео оҥоробун. Истээччилэргин, сүгүрүйээччилэргин, билэр дьоҥҥун кытта ситими тутарга социальнай ситим көмөлөөх. Көрөр-истэр, сэҥээрэр дьоҥҥо махтанабын.
– “Кыым” ааҕааччыларыгар тугу баҕарыаҥ этэй?
– Мэлдьи үөрэ-көтө сылдьыҥ, санаабыт санааҕыт туола турдун! Чөл, чэгиэн, сатабыллаах, дьоллоох буолуҥ!
Оксана ЖИРКОВА
кэпсэттэ.
