Ырыа аргыстаах, айар куттаах Мария-Маайа Григорьева

- Махтал, эйиигин эмиэ. Мин Үөһээ Бүлүү улууһун Кырыкый нэһилиэгэр күн сирин көрбүтүм. Аҕам Кырыкый, Ийэм Хомустаах, Дүллүкү нэһилиэктэрэ.

- Ырыа биһиэхэ олохпут аргыһа буолар буоллаҕа дии. Биһиги сахалар былыр-былыргыттан ыллаан-туойан, аппытыгар олордубут даҕаны дэгэрэҥнэтэн ыллыыбыт, оһохпут иннигэр олордубут даҕаны тойуктаан, олоҥхолоон барабыт. Күннээҕи олохпутун ырыанан атаарабыт. Ол курдук, тугу көрбүппүтүн барытын хоһуйар идэлээх дьоммут. Мин кыра оҕо эрдэхпиттэн ыллыыбын, туойабын. Дьоммун көрөммүн ыллыырга үөрэммитим. Аҕам туойар, алгыстыыр этэ, онтон ийэм куруутун пластинканы холбоон тыаһатар этэ. Мин ону истэммин кыратык бэйэм-бэйэбэр испэр үтүктэр этим. Оҕо эрдэхпиттэн ыллыырбын өйдүүбүн. 

 

 

- Куолас туһунан этэр буоллахха, киһи кыра эрдэҕинэ тугу истибитинэн өйүгэр, этигэр-хааныгар тутан хаалар эбит. Кыра сылдьан саҥаһым учуутал идэлээх Надежда Егоровна уонна таайым Евгений Николаевич Николаевтарга тиийдэхпинэ куруутун кэнсиэр буолара. Таайым музыкальнай үөрэхтээҕэ, онон, мэлдьитин миигин байааҥҥа ыллатар этэ. Били музыка уруогар үөрэппит ырыаларбын хатылаттарара. Онтон саҥаһым буоллаҕына, хоско миигин тардан ылан баран куруутун сахалыы тойуктары, оһуохайдары, араас норуот ырыаларын ыллатарын өйдүүбүн. Оттон, бу кэнники саҥаһым кэпсииринэн, адьас кыра эрдэхпинэ: «Оо, бу кыыс байааҥҥа ыллыыр», - диэн таайым этэр эбит уонна байааҥҥа ыллатар эбит буоллаҕына, аны туран саҥаһым: «Суох, бу кыыс тойуктуур, оһуохайдыыр, онон бу маннык ырыаны ыллыан сөп», - диир эбит. Инньэ гынан, миигин икки хайысханан бэйэлэрэ үөрэппиттэр быһыылаах. Онтон кэлин, оскуоланы бүтэрэн бараммын Бүлүүтээҕи педучилищеҕа үөрэнэ киирбитим. Итиннэ 90-с сылларга саҥа бу төрүт култуурабытын үйэтитии диэн салаа арыллыбыта. Ол онно киирэн бараммын Евдокия Степановна Сергинаҕа үөрэммитим. Дьэ, дьиҥнээхтии тойук туойуллуохтаах ньымаларын үөрэппитим. Бүлүү педучилищетын элбэх уһуйааччыта миигин үөрэтэн-такыйан, үүннэрэн таһаарбыта. Кэлин үрдэтинэммин, кэтэхтэн ХИФУ-ну бүтэрбитим. Манна Юрий Платонов мастарыскыайыагар үөрэммитим. Онно артыыстар Саарын, Тамара Попова, Уруйдаана Харитонова, Ангелина Файрушина уонна даҕаны атыттар буоламмыт үөрэммиппит. Үөрэхпин «Педагог певческим голосом» диэн дьупулуомнаах бүтэрбитим. 

Уопсайынан, миэхэ ыллыырбар биир хайысха суох. Миэхэ эстраднай, норуодунай уонна академическай вокал баар.

               

- Оттон бу кырыымпаҕа, кылга 2014 сыллаахха Анна Ивановна Томская, Вероника Лыткина, Руслан Габышев аан бастаан бу үнүстүрүмүөҥҥэ үөрэтиини саҕалаабыттара. Мин ол сыл кинилэргэ үөрэммитим. Онтон кэлин бэйэм дьэ оннубун буламмын, билигин кылга олордум даҕаны ыллаан киирэн барабын. Бэйэм хайдах сатанарынан оонньуубун. Сахалыы дорҕоон кылга, кырыымпаҕа наһаа үчүгэйдик доҕуһуолланан тахсар эбит диэн тус санаалаахпын... Кырыымпа туһунан олус элбэҕи кэпсиэххэ сөп.    

 

- Төрдүбүн-ууспун кэпсиир буоллахха, ийэм да аҕам да өттүнэн тойуксуттар, ырыаһыттар бааллар. Оттон былыргы дьон бары ыллыыллар-туойаллар буоллаҕа. Аҕам өттүнэн Чыычаах Биэрэ диэн эбээм ыллыыр-туойар, оһуохайдыыр эбит. Кини туһунан Степан Дадаскинов суруйааччы наһаа үчүгэйдик ахтан аһарбыта баар этэ. Ол онно 1945 сыллаахха мин эбэм хайдах курдук туттан-хаптан ыллаабытын-туойбутун уонна оһуохай эппитин туһунан наһаа үчүгэйдик уһуннук-киэҥник суруйбут этэ. Оттон ийэм өттүнэн аймаҕым Үөһээ Бүлүү Хомустааҕыттан төрүттээх Өндөрөй Тиитэрэп диэн киһи эмиэ ыллыыр-туойар, оһуохайдыыр эбит. Инньэ гынан, кинилэри батан ыллыыр дьоҕурдаах буолбуппун быһыылаах диибин. Киһи өбүгэлэриттэн кэлбит талаанын сайыннаран, үүннэрэн кэнчээри ыччатыгар хаалларыахтаах.   

- Мин Нам улууһун Фрунзе нэһилиэгэр Егор Герасимович Охлопков- Буоратай аатынан норуот айымньытын киинигэр уус-уран салайааччынан үлэлии сылдьабын. Оттон ырыам уонна үлэм эйгэтэ ситимнээхтэр. Култуура үлэһитэ, фольклорист буоларым быһыытынан, олус ситимнээхтэр диибин. Бэйэм бэстибээллэргэ, кэнсиэртэргэ барытыгар ситимнээммин үөрэтэбин, дьоҥҥо тарҕатабын.

  

 

- Мин урут атын ырыалары ыллыы сылдьыбыт эбит буоллахпына, 2013-2014 сыллартан саҕалаан кылга, кырыымпаҕа Анна Ивановна Томскаялаахха үөрэнэн бараммын, сахам кырыымпатын тыаһын истэммин, сахалыы кутум уһуктубут быһыылаах. Дьэ, ол кэмтэн саҕалаан айабын-тутабын. Оттон аан бастакы айбыт ырыам - «Кыталыктаах кырдалбар» Анатолий Софронов - Онтуон тылларыгар ырыа. Кылга, кырыымпаҕа үөрэнэн бараммын, «субу маннык ылланыан сөп эбит» диэн толкуйдаан, матыыптары айар буолбутум. Дьиҥинэн, ырыалары оҥоробун диэн улаханнык санаабатаҕым, тоҕо диэтэр оччолорго Оҕо ускуустубатын дьиэтигэр үлэлии сылдьыбытым, онно фольлорнай кылаастаах этим. Оҕолорго анаан үөрэтэргэ, саҥа ньыманы буларга диэн соруктаммытым. Оччолорго хореография учуутала Мохова Туйаара Святославовнаны кытары сүбэбитин холбоон ити «Кыталыктаах кырдалы» оҥорбуппут. Мин кырыымпаҕа оонньоон, кинилэр хамсаныыларын көрөн, матыыбын таһаарбытым, кини оҕолорго хамсаныылары туруорбута. Оттон ырыам матыыптарын туһунан этэр буоллахха, хас биирдии киһиэхэ сахалыы уйулҕата, кута, ырыата батыһа, олорсо сылдьар буоллаҕа дии. Онон, син-биир итинник норуот матыыптаах ырыалар бэйэҕэр эккэр-хааҥҥар баар буоллахтарына син-биир уһуктан кэлэллэр дии саныыбын. Онон, бэйэм фольклорист буоларым быһыытынан даҕаны, итинник норуот ырыаларын матыыптара тахсаллар. 

- Талаан туһунан кэпсиир буоллахха, иэйиим киирдэҕинэ кыратык иистэнэбин, уһанан ылабын уонна оттон бэйэбэр санаабын этинээри хоһоон айан ылааччыбын. Айар-суруйар доҕотторбун ситим нөҥүө булан, «Айар аартыкпыт аргыстара» холонооччу эдэр ааптардар «Талаан түһүлгэтэ» түмсүүтүгэр киирбитим. Бу түмсүүгэ киирэммин, хоһоонньут доҕотторум хоһоонноругар матыып айбытым. Маны таһынан,  Диана Сутакова-Дайаана Куо салайааччылаах «Айар аартыкпыт аргыстара» түмсүү гимнин мелодиятын айбытым.   

- Иэйии туһунан этэр буоллахха, киһи үөрдэҕинэ, хомойдоҕуна ыллыыр. Онтон миэхэ үксүн бастаан матыып, мелодия кэлэр, сороҕор хоһоонунан суруйабын. Үксүн хоһоон көрдүүбүн. Бастаан утаа, хас көрбүтүм, истибит тыаһым барыта миэхэ музыка курдук иһиллэр этэ. Манныкка олох матыып киир да киир буолар. Бэл, дьон саҥардаҕына, массыына аастаҕына, оҕо күллэҕинэ, ойуурга тиийдэххэ чыычаах ыллаатаҕына, барыта музыка курдук иһиллэр. Аан бастакы уһуктааһыҥҥа киһиэхэ наһаа элбэх кэлэр эбит. Субу-субу, хас күн аайы ырыа матыыбын айыахха сөп курдук. Ол түгэннэрин ыһыктыбаккаҕын эрэ тута оҥорон иһиэхтээх эбиккин. Дьэ, киһи итинник ыанньыйан-ыанньыйан, барытын тоһоҕолоон таһаарыахтаах. Уопсайынан, ханнык иэйиигэ ылларбыккынан оннук матыып кэлэр.   

- Мин үс оҕолоохпун. Биир сиэннээхпин. Оҕолорбуттан музыка өттүгэр сыстыбыт Марк диэн уоллаахпын. Кини билигин Музыка үрдүкү оскуолатыгар, алтыс кылааска, саксофоҥҥа үөрэнэ сылдьар. Кинини кытары эмиэ үлэлиибит. Ноталарбын сороҕун кини түһэрэн биэрэр. Уолум өссө даҕаны кыра, улааттаҕына улахан көмөлөһөөччүм буолуо. Кини фортепианоҕа эҥин оонньоон бардаҕына, ырыам матыыптара эмиэ уларыйан киирэн бараллар. Оччоҕуна ырыа кырааската элбииргэ дылы.

    

 

- Быйыл, 2022 сылга саҥардыы, Нам улууһугар «Нам Кылыһах» диэн төрүт дорҕоон бөлөҕүн тэрийдим. Тэрийиэм иннинэ, кырыымпаҕа маастар-кылаастаан, бөлөҕүм дьонун үөрэппитим. Саҥа тэриллибит буоларбыт быһыытынан, бэйэм ырыаларбынан доҕуһуоллуу сылдьабыт. Оттон улам-улам үүнэн, сайдан бардахпытына атын ырыалары, музыкалары киллэрэммит оонньуохпут, үүнүөхпүт-сайдыахпыт. Ити «Нам Кылыһах» төрүт дорҕоон бөлөхпүтүгэр Руслан Афанасьевич Захаров уонна Андрей Алексеевич Осипов диэн кылы, кырыымпаны оҥорор маастардаахпыт. Кулун тутар 17 күнүгэр "Дэгэрэҥ эйгэтэ" концертка кыттаары бэлэмнэнэ сылльабыт. Маастардарбыт бэйэлэрэ үнүстүрүмүөннэрбитин оҥороллор. Оттон оонньоон бардахтарына, дьикти баҕайытык атын дорҕоон иһиллэр. Инньэ гынан, бу бөлөхтүүн үлэлииргэ чэпчэки. Бары биир санаанан, иэйиинэн уйдараммыт бэйэ-бэйэбитин өйдөһөн- өйөһөн үчүгэйдик тапсан үлэлиибит. Маны таһынан, «Туллук хаара»  Нам улууһун мелодистарын түмсүүлэригэр баарбын. Мин бэйэм өрөспүүбүлүкэҕэ саҥа дьиэрэтии, дэгэрэҥ ырыалары көрдүүргэ аналлаах бырайыактаахпын. Өрөспүүбүлүкэ үрдүнэн дэгэрэҥ ырыаны айар дьоҥҥо куонкурустаахпын. Быйыл ити тэрээһиним иккис сылын буолуохтаах. Бу хамсык содула хааччахтаан, кэтэхтэн онлайн оҥоро сылдьабыт. Эһиилгиттэн барыта орун-оннугар буоллаҕына, аһаҕастык, дэгэрэҥ ырыалары айар дьону түмэн, куонкуруспун сирэй (очно) оҥоруохпун баҕарабын. Ол онно биһиги бары Анна Томская, Олоҥхо тыйаатырыттан Дмитрий Иванов, Христофор Максимов уола Иннокентий Христофорович, Мэҥэ Хаҥаластан Руслан Габышев уонна култуура үлэһиттэрэ буоламмыт, бары биир эйгэҕэ, сахалыы төрүт матыыптаах ырыабыт сайдарын туһугар үлэлии-хамсыы сылдьабыт.