Ыалдьыттары көрсүү
Дьокуускай хайысхатынан кэлбит ыалдьыттары барыларын Чыбыыдаҕа Үөһээ Бүлүү Харбалаахтара алаадьылаах кымыһынан, кытыан буруотун унаарытан, алгыһынан көрүстүлэр. Үөһээ Бүлүү улууһа ыһыахха бэркэ бэлэмнэммит. Кэлбит ыалдьыттары барыларын көстүүнэйдэринэн, оскуолаларынан, успуорт саалаларынан, ыалларынан түһэртээтилэр.
Ас-үөл бэлэмэ да оһуобай. Ыһыах үс күнүн былаһын тухары түһүлгэҕэ хорчуопка үлэлии турда. Ас-үөл дэлэйдик тардыллыбыт, сонно тута буһара тураллар. Алаадьыттан саҕалаан ис миинигэр, кус миинигэр тиийэ баар. Аны туран, хас биирдии күрэххэ, тэрээһиҥҥэ алаадьы, кымыс дэлэйдик тардыллыбыт. Ким баҕалааҕы күндүлүүллэр. Улуустартан кэлбит дэлэгээссийэлэри, ыалдьыттары улуус нэһилиэктэрэ бэйэлэрин балаҕаннарыгар анаан, көрсөн аһаталаатылар. Онон, биир даҕаны ыалдьыт, кыттааччы аччык хаалбатах буолуохтаах. Арассыыйаттан кэлбит бочуоттаах ыалдьыттары, тас дойдуттан, эрэгийиэннэртэн кэлбит ыалдьаттары, өрөспүүбүлүкэ салалтатын, дьокутааттары эмиэ Моҕол ураһаларга, балаҕаннарга аһаппыттар.
Түгэхтэйгэ – ыһыах түһүлгэтэ
Ыһыах түһүлгэтэ Бүлүү өрүһүн үрдүгэр, Түгэхтэй диэн кэрэ-мааны сиргэ ыытылынна. Онно кэлэр-барар суолу бүүс-бүтүннүү аспааллаабыттар. Бэл, ыһыахтыыр сир суола кытары аспаалламмыт. Онон массыыналар сылдьалларыгар буор бурҕачыҥныы сытарын көрбөккүн.
Икки сиринэн киирэр аартык баар. Биир өттүнэн киирдэххэ, кэлбит дьон тута сүрүн түһүлгэҕэ баар буола түһэр. Оттон иккис аартыгынан киирбит дьоҥҥо тэйиччи соҕус буолан биэрдэ. Маныаха, дьону анал оптуобустарынан, электромобилларынан босхо тастылар. Ол үрдүнэн сатыы хаамар да дьон баар.
Бу сиргэ ыһыах саҥа ыытыллар. Онон, тутуута барыта саҥаттан тутуллубут. Икки улахан туос ураһа уонна биир балаҕан – ыһыах сүрүн дьоруойдарыгар бэриллибит. 19 чыыһылаттан саҕалаан күннэри-түүннэри олоҥхо күрэҕэр хара баһаам киһи кытынна. Ону барытын тэлэбиидэнньэҕэ уһуллулар. Олоҥхоһуттары истиини сабыылаах сиргэ оҥорор буолбуттара олус үчүгэй. Олоҥхону толоруу тымныыттан-ардахтан, күнтэн-тыалтан, үөнтэн-көйүүртэн да мэһэйдэппэккэ, тохтоло суох ыытылла турда. Күн тахсыытын кэмигэр эрэ тохтуу сылдьыбыттар.
Тыа быыһыгар толору хааччылыы
Улуус туох-баар нэһилиэктэрэ бары биир миэстэҕэ үүт-үкчү балаҕаннары туттубуттар. Ол убаайбаларыгар, балаҕаннарыгар, беседкаларыгар сыһыарыллыбыт улуустарын дьонун, ыалдьыттары аһаталаатылар. Онон кэлбит дэлэгээссийэлэр сынньана, үстэнэ түһэллэригэр бэртээхэй ньыма буолбут. Сорох улуустар инньэ 60 киһиэхэ тиийэ кэлбиттэр.
Тутуулар мэлдьи буоларын курдук, барыта олус тупсаҕайдар. Аал-луук маһы эмиэ уратытык оҥорбуттар. Бу сырыыга кырдьаҕас хатыҥ мас лабааларын салыбыратан, лаглайан турарга дылы. Киэһэтин уоттаннаҕына-күөстэннэҕинэ өссө тупсар. Сүрүн түһүлгэҕэ стадион оҥорбуттар, үрдэ хотой көтөн иһэригэр майгынныыр.
Ыһыах арыллыыта-сабыллыыта буолбут сүрүн түһүлгэҕэ, оһуохай ыытыллыбыт миэстэлэрин искусственнай от курдук ковролинынан тэлгэппиттэр. Инньэ гынан, дьон оһуокайдыырыгар олус табыгастаах буолла. Төһө да тыаллааҕын иһин быыл, буруо бурхачыйа сыппат.
Тыа быыһыгар хас даҕаны сиринэн көҕүрэттэр туалеттары туруорбуттар. Тыа быыһыгар илии суунар раковиналаабыттара, толору хааччыллыылаах гыммыттара кэлбит дьону соһутта.
Тэрээһиннэр
Олоҥхо ыһыаҕын иннинэ, бэс ыйын 18 күнүгэр Н.К. Шамаев-Чопчухаан “Дьоруо хоҥор аттаан, дьоллоох-соргулаах Дьорҕостой Бэргэн” олоҥхото туруорулунна. Маны таһынан, Түгэхтэй алааһыгар, “Эйгэ” түһүлгэтигэр саха тылын “эмчитэ” Дапсыны, Хомус Уйбааны кытары көрсүһүүлэр тэриллиннилэр.
Икки күнү быһа өрөспүүбүлүкэҕэ аан бастакытын Былатыан Ойуунускай “Дьулуруйар Ньургун Боотур” олоҥхотун 100 киһи кыттыылаах, уһун тыыннаах ааҕыыта тэриллэн ыытылынна.
Бэс ыйын 19 күнүгэр - Чапчыйан уһанар тимир уустарын сиригэр Кэнтиккэ - Тумус Мэхээлэ айар үлэтин 50 сылыгар аналлаах рок бэстибээл буолан ааста. Тэрээһини Мэхээс Сэмэнэп, Уйбаан Тарааһап тэрийэн ыыттылар. Дьокуускайтан «Дапсы» бөлөх, Бүөккэ Бөтүрүөп, Дорҕоон Дойду, Уус Алдантан Альтан Кыл, Ньурбаттан Амака, Сунтаартан Уран Куо, Бүлүүттэн Түмэн, Үөһээ Бүлүүттэн Чолбон, Байанай уонна Үргэл кытыннылар. Мустубут дьон үҥкүүлээн, ырыа истэн астыннылар. Сарсыныгар, Нам бөһүөлэгэр, үһүс күн - Үөһээ Бүлүүгэ бэйэтигэр Тыыннаах дорҕоон түһүлгэлэрэ тэриллэн ыытылыннылар.
Күөн күрэстэр
Саха АССР төрүттэммитэ 100 сылыгар аналлаах “Өрөөбүт уоһу өһүлэн, хоммут уоһу хоҥнорон” диэн олоҥхону толорууга өрөспүүбүлүкэтээҕи күөн күрэс ыытылынна. Бу тэрээһин үс күнү быһа буолла. Эрдэ этиллибитин курдук, Олоҥхо түһүлгэлэригэр үс күнү быһа толору ыытылынна. Оҕолорго, 18-35 диэри ыччакка, онтон үөһэ саастаах дьоҥҥо диэн араарыллан буоллулар.
“Түөлбэ күөлэ холобурдаах түһүлгэтэ тэрийиэх, тэйдэр тэбэ көтүөх” диэн ааттаан оһуокайдьыттар күөн күрэстилэр. Өрөспүүбүлүкэтээҕи уус-уран оҥоһуктар быыстапкаларын күрэҕэ, “Кыл - кылыһах алыптаах дорҕооно” кырыымпаҕа оонньооччулар, “Чаҕылхайдык да чуопчаарар чаабы-чыыбы чабырҕах” чабырҕаҕы толорооччулар күрэхтэрэ ыытылыннылар.
Төҥүргэстээх алааһыгар “Кыыс оҕо кылааннааҕа Кылаан Куо», «Уол оҕо туйгуна Хабытта Бэргэн» Ийэ олоҥхоһут К.Н. Никифоров “Хабытта Бэргэн” олоҥхотун сүрүн дьоруойдарын уобарастарынан, биир дьиэ кэргэнтэн убайдыы балыс кытыннылар.
“Дэгэйэ дьиэрэй, дьиэрэһитэр дэгэрэҥ” дэгэрэҥ ырыаны толорооччулар күөн күрэстэрэ ыытылынна. Манна 22 улуустан 160 киһи кыттыыны ылла.
“Кылыгырыы дьиэрэй, кылыһахтаах тойугум” тойуксуттар күрэхтэрэ Түгэхтэйгэ күнү көрсүү түһүлгэтигэр, “ДЬүрүһүйэ кутуллар дорҕооннору дьүөрэлээн оонньуур сахам хомуһа” хомус түһүлгэтигэр ыытылыннылар.
Кэнтик сиригэр-уотугар “Күүгүнүүр күөртээх, кытыастар кыһалаах Кудай Бахсы уустара” тимир уустарын күрэҕэ ыытылынна.
Бэс ыйын 19 күнүгэр түһүлгэ арыллыыта буолбута. «Олоҥхо дойдутун оһуор-мандар олоҕо», «Аныгылыы ньыманан оҥоһуллубут тимиртэн батыйа», «Бастыҥ болгуо батыйа», аныгылыы ньыманан оҥоһуллубут тимиртэн быһах уо.д.а. күрэхтэр үс күнү быһа ыытылыннылар.
Астына-дуоһуйа көрдө-иһиттэ Туйаара СИККИЭР.
