Муус устар 9 күнүгэр Ньурбаҕа “Кэм ыҥырыыта” диэн, ыччакка уонна саҥа саҕалаабыт дьоҥҥо аналлаах улуус урбаанын I пуорума буолла. Сахалыы кыайан этиллибэт өйдөбүллэрдээхтэр диэн, сорох эйгэ тэрээһиннэрин нууччалыы ыытыы тыа сиригэр кытта олоҕуран эрэр кэмигэр Ньурбаҕа өрөспүүбүлүкэ таһыттан тиийэ кыттыылаах урбаан пуорума уу сахалыы иһирэх тылынан барбытын дьон-сэргэ улаханнык астынна.
“Арыылаахтар” сааҥсыйалары утары
Сахалыы барбыт пуорум төрөөбүт тылбыт, омук быһыытынан уратыбыт, чахчы, күрэстэһэр кыахпыт буолуон сөбүн итэҕэтиилээхтик көрдөрдө.
Арассыыйа экэниэмикэтин өстөөхтүү арҕаа дойдулар сааҥсыйаларынан тууйа сатыыр кэмнэригэр, биһиги олорон биэрбэккэ, олохпутун тутайбат гына оҥостор туһугар үлэлиэхтээхпит. Омуктартан итэҕэһэ суох хаачыстыбалаах табаары, өҥөнү тыабыт сиригэр сатаан оҥорорго дьулуһуохтаахпыт. Бу үлэни урбаанньыттар – олоххо ураты сыһыаннаах, көрүүлээх, санаабыттарын ситиһэр быһаарыылаах, хорсун дьон – тыа сиригэр улахан хамсааһыны иилээн-саҕалаан кыайыахтара дии саныыбыт.
Пуоруму өрөспүүбүлүкэҕэ, улууска үчүгэй үлэлээҕинэн киэҥник биллэр “Арыылаах” ХЭТ генеральнай дириэктэрэ А.Н. Тихонов төрөппүт оҕолорун кытта аныгылыы сонун, сэргэх форматынан тэрийэн ыыттылар.
Алексей Николаевич пуорум туһунан: “Биисинэс, урбаан уопсастыбаҕа, аан дойдуга тахсар уларыйыыларга түргэнник эппиэттиир. Сааҥсыйалар дьайыыларыттан куттанан олорор табыллыбат. Биһиэхэ олохтоох производствоны сайыннарар улахан кыах кэлбитин мүччү туппакка, үлэни түргэтэтиэхтээхпит. Урбаанньыттар хайа да дьыалаҕа куттаммакка ылсар, дьоҥҥо туһаны оҥорор кыахтаах, хорсун, сатабыллаах аныгы кэм лиидэрдэрэ буолаллар. Ол иһин Ньурбаҕа ыччакка, саҥа саҕалыыр урбаанньыттарга уонна саҕалыан баҕалаах дьоҥҥо аналлаах “Кэм ыҥырыыта” диэн I пуоруму ыытарга быһаарбыппыт. Ньурбаҕа ыытыллыбыт I пуорумҥа Саха сиригэр, эдэр ыччат ортотугар үчүгэйдик биллэр, бэйэлэрин дьыалаларын тэринэн ситиһиилэммит урбаанньыттар ыҥырыыбытын ылынан кэлэн, улуус ыччатын, дьонун-сэргэтин үөрэтэн бардылар. Саха урбаанньыттара үөскээбит балаһыанньаҕа тыаҕа олорор саха дьонугар көмөлөһөр баҕаттан босхо кэлэн үлэлээбиттэригэр махталбытын тиэрдэбит! Кинилэр дьоҥҥо уу сахалыы тылынан уопуттарын атах тэпсэн олорон үллэстэн, араас идиэйэни, саҥа бырайыактары ырытыһан, Ньурбаҕа урбаан сайдыытыгар улахан сабыдыаллаах үтүө дьыаланы оҥордулар. Күн устата пуорум аана сабыллыбата, эдэриттэн кырдьаҕаһыгар тиийэ Ньурба бэйэтиттэн, нэһилиэктэртэн элбэх киһи кэлэн, туһалаах элбэх информацияны иҥэриннилэр. Айылҕа саас тиллэрин курдук, пуорум ыспыт үтүө үнүгэстэриттэн улууска сатабыллаах, дьорҕоот, күүстээх санаалаах, улууспутун ааттатар урбаанньыттар тахсыахтара диэн эрэнэбит.
Пуорум үлэтигэр кыттыыларын, үтүө алгыстарын иһин мин СӨ Урбаанын министиэристибэтигэр, Нурба улууһун дьаһалтатыгар, Ньурба биисинэс-инкубаторыгар, пуорумҥа Ньурба улууһугар урбаан сайдыытыгар күүс-көмө буолаары кэлбит ыалдьыттарбыт, спикердэр Айаал Макаровка, Мария Столярчикка, Николай Григорьевка, Евдокия Поповаҕа, Семён Оготоевка, Дьулустаан Осиповка, ыытааччы Эдуард Балановка уонна пуорум атын эрэгийиэннэри, дойдулары хабарыгар куйаар ситиминэн төһүү буолбут Сергей Протопоповка (Москуба), Евгения Винокуроваҕа (Дубай), BHyve диэн IT хампаанньатын тэрийээччи, стартапер Омкар Пандхаркамеҕа (Индия, Мумбай) махталбытын тиэрдэбит. “Зуумунан” Индияттан, Араап Эмираттарыттан дьон кыттан, пуоруммут норуоттар икки ардыларынааҕы таһымнанан үөртэ.
Мин саамай үөрбүтүм – пуорум саҕаланыаҕыттан бүтүөр диэр уу сахалыы барда. Маҥнай кэпсэтиигэ “ханнык баҕарар тылынан этиэххитин сөп” диэн болдьоһуу баара да, спикердэрбит бары сахалыы кэпсээтилэр. Онон, бэйэбит да күүппэтэхпитинэн, Ньурбаҕа саха тылынан ыытыллыбыт урбаанньыттар Норуоттар икки ардыларынааҕы аан бастакы пуорумнара буолла диэн киэн тутта этэр кыахтаахпыт. Бу сахабыт тыла урбаан эйгэтигэр сайдар кэскиллээҕин, миэстэтин булбутун көрдөрөр.
Пуорум тыа олохтоохторо тус кыахтарын арыйалларыгар, санаабыттарын олоххо киллэрэн, тустаах дьыалаларын тэринэллэригэр көмөлөһөр соруктааҕа. Бу тэрээһин кэннэ, биир да киһи тус дьыалатын арыйар санаатын кыымыттан төлөн умайдаҕына, пуорум сыалын сиппит диэххэ сөп дии саныыбын.
“Арыылаахтарга” Ньурбаҕа урбаанньыттар пуорумнарын тэрийэр санаа киирбитэ ыраатта. Мин пуорум Ньурба улууһун дьонугар барытыгар туһалаах буолуон баҕаран, өрөспүүбүлүкэҕэ биллэр идэтийбит урбаанньыттары, тустаах эйгэлэригэр чаҕылхай лиидэрдэри ыҥыран сахалыы холкутук, ыксаабакка кэпсэтиннэрдим. Пуорумҥа сылдьыбыт дьон бары сөхтүлэр, сөбүлээтилэр. Ол аата, биһиги сөптөөх хайысханы тутуспуппут, сыалбытын ситиспиппит”, – диэн кэпсээтэ.
Урбаанньыттар туохха үөрэттилэр?
Айаал Макаров – «Мясной двор» маҕаһыын ситимнэрин тэрийээччи. Т/х тэрилтэлэрэ, пиэрмэрдэрэ оҥорбут, дьон хамаҕатык атыылаһар олохтоох астарын атыылааһыҥҥа идэтийэр. Тыа дьоно тыа хаһаайыстыбатыттан олохторун хаачыстыбатын үрдэтэр дохуот аахсар кыахтаахтар диэн санаалаах. Урут олохтоох ас оҥоһуутун саарбах хаачыстыбалаах кэлии ас хам баттыыра. “Билигин ол ыгыы тохтоон, бородуукта ырыынагар олохтоох ас киирэригэр миэстэ таҕыста, пиэрмэрдииргэ үчүгэй усулуобуйа үөскээтэ” , –диир. Быйыл “Мясной двор” Ньурбаҕа аһылларынан, бииргэ үлэлэһэргэ олохтоох т/х бородууксуйатын оҥорооччулары ыҥырда.
Николай Григорьев, быраас, "Дельта" мэдиссиинэ килииньикэтин тэрийээччи: “Бүгүн киһи барыта уһун, дьоллоох олоҕу олоруон баҕарар. Онон, чөл олох биисинэһэ: сөпкө аһааһын, успуорт, куһаҕан дьаллыктартан аккаастаныы күүскэ сайда турар. Чөл олоҕу сайыннарар урбааны күн бүгүн да саҕалыахха сөп. Ньурбаҕа чөл олох туризма, биһиги оппутуттан-маспытыттан кэсмиэтикэ оҥоруу, олохтоох, туһалаах аһы атыылааһын, төрөөбүт тылынан медитация ыытыы, фитнес урбаана сайдар кыахтаахтар”.
Семён Оготоев, Саха сиригэр көмпүүтэр сайдыытын быһаччы кыттыылааҕа, биллэр уопсастыбанньык, элбэх ыстатыйа ааптара, өрөспүүбүлүкэ патриота: “Сайдыы хайысхатын урутаан өйдөөн, дьоҥҥо биллибэт саҥа табаары, өҥөнү атыыга таһаарыахха, олох аныгы производствоны саҕалыахха наада”, – диэн санаалаах. Кини – Саха сиригэр биир бастакынан көмпүүтэр, тэлэбиисэр атыытын тэрийбит киһи. Эспиэр, урбаанньыт быһыытынан уопутун үллэстэн, ким баҕарар тус дьыалатын саҕалыыр суолун арыйыан сөбүн көрдөрдө.
Евгения Винокурова, "Туймаада недвижимость" ХЭТ генеральнай дириэктэрэ: “Хамсаабат баайы сайыннарыы дьиэ-уот атыыта эрэ буолбатах, араас хайысхалаах биисинэс. Бастаан саҕалыырга үп укпакка, дьиэ-уот атыылааһыныттан саҕалыахха сөп. Элбэх кыбартыыралаах дьиэлэри киллэриинэн тутуу, өрөмүөн, түннүк, аан, сантехника туруорар үлэ элбиир. Манна элэктэриичэстибэ, гаас тардыыта, сарайы, тас көстүүнү оҥоруу, үрдүккэ үлэ уо.д.а. барыта барыстаах буолар. Дьон куттала суох усулуобуйаҕа наадыйар. Онно сөптөөх тэрили аҕалан атыылааһыҥҥа, туруорууга наадыйаллар”.
Дьулустаан Осипов, "Алтан" IT-оскуола тэрийээччитэ: “Биһиги харахпыт ортотугар информация технологияларын өрөбөлүүссүйэтэ буола турар. Ыччат саҥа дьыалаҕа кыттыан баҕарар, ол иһин IT-га идэтийиини талар. Дойду билиҥҥи балаһыанньаҕа IT-эйгэни күүскэ сайыннараары исписэлиистэргэ араас чэпчэтиилэри көрөр, үлэ усулуобуйатын чэпчэтэр. Оҕолор, учууталлар бу эйгэҕэ киниттэн элбэх сонун идиэйэлэри иһиттилэр.
Сергей Протопопов, Boontar Live видеостриминг платформатын тэрийээччи. “Бу интэриниэтинэн атыы саҥа көрүҥэ. Экирээҥҥэ көрө олороргун тохтоппокко, табаары эбэтэр өҥөнү атыылыахха да, атыылаһыахха да сөп”.
Мария Столярчик уларыйыылартан куттаммат. Биир күн дьылҕатын уларытан, туорт оҥорор фея буолбут. Дьыалатыгар бэриниилээх, ис дууһатыттан ылсыбыт киһиэхэ бириэмэ тиийбэтэ, тустаах тэрил суоҕа мэһэй буолбатын дакаастаабыт киһи. Билигин бэйэтэ кондитерскайдаах. “Киһи баҕалаах эрэ буолуохтаах, оччоҕо туохха барытыгар үөрэнэр, үлэлиэххэ эрэ наада”, – диир. Дьиэҕэ туорт оҥоро үөрэнэн, сүрүн дьарык оҥостуохха сөбүн уонна бэйэтин үлэтин туһунан умсугутуулаах кэпсээнин дьон сүрдээҕин сэргээтэ.
Евдокия Попова, блогер, урбаанньыт, "Уютно" диэн иһит атыылыыр маҕаһыын бас билээччитэ. Кини маҕаһыына, төһө да кыра буоллар, ураты табаарынан киһи сүргэтин көтөҕөрүн иһин дьон-сэргэ сылдьар, атыылаһар. Онон, кыра диэн сэнэммэккэ, улахан маҕаһыыннартан куттаммакка, бэйэ маҕаһыынын арынан, ситиһиилээх үлэлээх буолар сөбүн дакаастаабыт урбаанньыт.
Соцстимҥэ пуорум туһунан
Дьулустаан Алтан: “Пуорумҥа кылгас кэм иһигэр элбэх саҥа дьоһун дьону кытта билистим, олус дуоһуйдум. Бүтэһигэр А.Н. Тихонов туһунан этиэхпин баҕардым. Кини Ньурба улууһун уонна Саха Өрөспүүбүүлүкэтин дьиҥнээх патриота буолар. “Арыылаах” ХЭТ хонтуоратыгар миэтэрэ курдук кэтиттээх, 1912 с. буолбут сахалар сийиэстэрин историческай хаартыската ыйанан турар. Итинник хаартысканы СӨ лиссиэйин дириэктэрэ Уйбаан Самаайап үлэтигэр ыйаан турарын көрбүтүм. Күөх Ньурба дьонугар, сиригэр улахан махтал!”
Николай Григорьев: “Дойдубар эдэр урбаанньыттарга анаммыт бастакы пуорумҥа тиийэ сырыттым. Олох биллэр урбаанньыттар кытыннылар. Бу кэмигэр олус наадалаах пуоруму “Арыылаах”ХЭТ дириэктэрэ А.Н Тихонов, дойдутун туһугар ыалдьар киһи, тэрийбит. Урбаан киһи хаачыстыбатыттан тутулуктаах ыарахан үлэ. Эниэргийэлээх, доруобай эрэ киһи ситиһиилээх буолар. Доруобай буоларга туһалаах аһы аһыахтааххын, сөпкө хамсаныахтааххын, эт-хаан гормональнай балаансата ситиһиллиэхтээх. Ол туһунан кэпсээтим”.
Бигэ Өрөкүй Бааһынай уола: “Ньурбатааҕы көһө сылдьар дыраама тыйаатырын кэҥэс хоһугар Ньурбаҕа урут хаһан да ыытыллыбатах биисинэһинэн дьарыктанааччыларга уонна дьарыктаныан баҕарааччыларга аналлаах 1-кы түһүлгэ буолан ааста. Түһүлгэни Ньурба биир чулуу биисинэстээҕэ, “Арыылаах” ХЭТ салайааччыта А.Н. Тихонов тэрийэн, иилээн-саҕалаан ыытта. Туох баар тэрээһинин бүтүннүүтүн бэйэтэ уйунна. Киниэхэ төрөппүт оҕолоро, дьиэ кэргэнэ, тэрилтэтэ бүтүннүү күүс-көмө буоллулар. Урбаан пуорумун ыытыахха диэн, Алексей Николаевич төрөппүт кыыһа, Швейцарияҕа үлэлээбит, омук тылын муҥутуурдук баһылаабыт, АЛРОСА, Газпром курдук бөдөҥ тэрилтэлэр ыҥырыыларыгар сылдьар Светлана Тихонова этии киллэрбит. Түһүлгэ олус бэркэ биир тыынынан ыытылынна. Омук сириттэн, Москубаттан, бэл, Ииндийэттэн кытта кыттыстылар! Онтон сүрдээҕин сөхтүм! Тыл этээччилэр кураанах тылларынан эрэ кэпсээбэттэр – эркиҥҥэ эмиэ киинэ оҥорон, туох баар ситиһиилэрин көрдөрөн быһааран иһэллэр!..”
* * *
Ити курдук, урбаан сэргэх пуорума ыалдьытымсах Ньурба сиригэр улахан ситиһиилээхтик ааста. Ньурбалар күүстээх элбэх урбаанньыт түмсүүтүттэн улахан эниэргийэ ыллыбыт. Ыҥырыылаах ыалдьыттар, олохтоохтор да этэллэринэн, кэпсэтии аһаҕас, истиҥ-иһирэх быһыыга-майгыга ааста. Түгэни туһанан, атын улуустары ханнык баҕарар уустук тэрээһини уу сахалыы ыытарга ыҥырабыт.
Алена Сысолятина,Ньурба.
