Савва Михайлов. Киһи да, хомуньуус да быһыытынан ыраас барда

Бу күннэргэ өрөспүүбүлүкэҕэ биллэр уопсастыбаннай диэйэтэл, СВО кыттыылааҕа, төлөннөөх хомуньуус, кэскиллээх бэлиитик Савва Анатольевич Михайлов ыарахан ыарыыттан эмискэ быстыбытын туһунан соһумар сурах барыбытын аймаата, долгутта.

Алтынньы 16 күнүгэр Дьокуускайтан Савваны дойдутугар – Бүлүү Дьөккөнүгэр – атаарар бырастыылаһыыга сүрдээх элбэх киһи тоҕуоруспутун сөхпөккүн. Кини мэлдьи олох үөһүгэр сылдьыбыта, элбэх доҕордооҕо, табаарыстааҕа, бэйэтин тула эдэри да, эмэни да тардар, түмэр дьоҕурдааҕа. Оптуобус тохтобулуттан “Некрополь” диэки баран иһэн, аргыстаһан испит саастаах дьахтартан: “Эн кинини билэр этиҥ дуо? Хомуньуускун дуо?” – диэн ыйыппытым. “Суох, хомуньуус буолбатахпын, алтыспатах киһим эрээри, истэн билэбин. Хаарыан эдэр, үлэлиэх киһи барда диэн олус харааһынным, аһыйдым, онон бырастыылаһа кэллим”, – диэн санаатын үллэһиннэ.

Бырастыылаһыы СӨ Бырабыыталыстыбатын Бэрэссэдээтэлин солбуйааччы Георгий Степанов тыл этиититтэн саҕаланна:

– Савва Анатольевич, тыа сириттэн тахсыбыт, элбэх оҕолоох саха ыалыгар төрөөбүт буолан, саха норуотун саамай үчүгэй өрүттэрин илдьэ сылдьара. Дьоҥҥо көмөлөһөр үтүө сүрэхтээҕэ, хас биирдиибит олоҕун тупсарар, чэчирэтэр баҕа санаалааҕа, ол туһугар түбүгүрэрэ уонна мэлдьи кырдьыгы туруулаһара. Көрдөххө, үтүө, сэмэй, сымнаҕас курдугун иһин, бастатан туран, кытаанах ирдэбиллээҕэ. Бэйэтэ эдэр сылдьан талбыт баартыйатыгар дьиҥ чахчы бэриниилээҕэ. Улахан дуоһунастара даҕаны кинини киһи быһыытынан уларыппатахтара – биһиги кэмҥэ ити сэдэх хаачыстыба. Сокуонунан көмүскэнэр улахан салайааччы  эрээри, ис суобаһа этэринэн, тус бириинсиптэригэр олоҕуран, баҕа өттүнэн байыаннай дьайыыга барыыта – бу барыбытыгар гражданскай быһыы холобура. Тиһэх суолугар атаараары туран, өрөспүүбүлүкэбит Ил Дарханын, бырабыыталыстыбатын аатыттан Савва Анатольевич чугас дьонугар, биир баартыйалаахтарыгар, доҕотторугар, кэллиэгэлэригэр дириҥ кутурҕаммытын тиэрдэбин, – диэтэ.

Ил Түмэн Бэрэссэдээтэлин солбуйааччыта, байыаннайдар, СВО кыттыылаахтарын дьыалаларын кэмитиэтин салайааччы Александр Подголов Савваны аҕынна:

– 15 сыл анараа өттүгэр, III ыҥырыылаах Ил Түмэн дьокутаата эрдэхпинэ, ыччат парламеныгар тутулуга суох өйдөөх-санаалаах, араас идиэйэлээх, чаҕылхай, актыыбынай эдэр дьону түммүтүм. Олор истэригэр Савва эмиэ баара. Ыччаттар түмсэллэрэ, кини эмиэ чаастатык кэлэрэ, онно мунньахтарга, дьүүллэһиилэргэ бэйэтин көрүүтүн-санаатын аһаҕастык этэрэ, сороҕор кириитикэлиирэ даҕаны.

... Кини дьылҕата, олоҕо үгүс эдэр дьоҥҥо бу олоххо бэйэ бириинсиптэрин кэспэккэ, сүтэрбэккэ,  чиэһинэй киһинэн хаалыахха сөбүн көрдөрөр холобур буолуон сөп. Савва ону көрдөрдө. Оннук дьон сэдэх. Савва миэхэ тус сүтүгүм буолла... Ханнык да тыл ол сүтүгү төннөрөр кыаҕа суох, – диэн улаханнык хараастан туран эттэ.

Бүлүү улууһун баһылыга Сергей Винокуров:

– Биһиги, Бүлүү олохтоохторо, ыар сүтүктэннибит. Уолбут Савва Анатольевич Михайлов эмискэ суох буолла. Бэйэтин кэмигэр кини төрөөбүт улууһугар эдэр ыччаты иилээн-саҕалаан, таһаарыылаахтык үлэлээбитэ. Ол кэмҥэ Бүлүү ыччата олус көхтөөхтүк барытыгар кыттара, ону Савва Анатольевич салайара. Биһиги кинини кэскиллээх, үүнүөхтээх ыччаппыт диэн эрэнэ саныырбыт. Маннык буолуо диэн санааҕа даҕаны суоҕа... Ол да буоллар кылгас олоҕор кини бэрт элбэҕи, үтүөнү, кэскиллээҕи оҥорон барда. Байыаннай дьайыыларга дьиҥ патриот санаалаах буолан, ыарахан кэмҥэ дойдутугар туһаны аҕалаары барбыта. Ити кини майгытын, хараахтарын туһунан элбэҕи этэр. Кини чаҕылхай олоҕо дьонун-сэргэтин өйдөбүлүгэр өрүү сылдьыаҕа.

Бүрээтийэттэн Савва Михайловы кытта бырастыылаһыыга уруккуттан билсэр хомсомуол, хомуньуус доҕоро, Бүрээтийэ Норуодунай Хуралын дьокутаата, РФКП фракциятын салайааччытын солбуйааччы, национальнай сыһыаннаһыыларга, ыччат бэлиитикэтигэр кэмитиэтин бэрэссэдээтэлин солбуйааччы Баир Цыренов көтөн кэлбит. Баир – Бүрээтийэ биир саамай эдэр бэлиитигэ уонна дьокутаата. Кинини көрөн, “Бүрээтийэ хомуньуустара эдэр дьоннорун таһааран иһэллэр, көлүөнэ солбугун туһунан толкуйдууллар эбит” дии саныыгын. Баир Цыренов Савва Михайловы кытта олох уруккуттан дьиэнэн билсэллэрин, доҕордоһоллорун туһунан аҕынна:

–Биһигини хомсомуол сыллара холбообута, онтон ыла билсэбит. Элбэх норуоттаах Арассыыйа ыччаттарын ортотугар да Савва чаҕылхай, норуотун биир бастыҥ бэрэстэбиитэлэ этэ. Кинини кытта алтыһар мэлдьи интэриэһинэйэ. Байыаннай дьайыыларга кини ротатыгар бүрээттэр бааллара, ону миэхэ эрийэн “Баир, биир дойдулаахтаргын кытта бүрээттии кэпсэт эрэ” диэн, төлөпүөнүн биэрэн кэпсэтиннэрэрэ. Бүтэһик көрсүһүүбүт алтынньы 7 күнүгэр буолбута. Кини миэхэ “байыаннай чааспыт манна баар” диэн биллэрбитигэр, доҕорбун көрсө аэропорка түһүммүтүм... Аэродром аанын саппыттарын көрдөһөн астаран, кылгас түгэҥҥэ көрсөн ааспыппыт. Ол бүтэһик көрсүһүүбүт буоларын сэрэйбэтэҕим даҕаны, – диэн долгуйуутун, хараастыытын кыайан кыатаммакка кэпсээтэ.

Вячеслав Куличкин, СӨ РФКП рескомун чилиэнэ хомуньуустар ааттарыттан:

–Табаарыспыт Савва Анатольевич Михайлов бойобуой пуоска сылдьан олохтон туораата. Савва Михайлов бэйэтин аатын устуоруйаҕа көмүс буукубанан суруйан хаалларда. Кылгас эрээри, дьоһун олоҕу олорон ааста. Кини хомуньуус быһыытынан суола уустук этэ эрээри, ону тулуйда, аатын тугунан да киртиппэккэ барда. Дойдубут уустук балаһыанньаҕа түбэспитигэр биир да түгэҥҥэ кэтэмэҕэйдээбэккэ, тылланан аармыйаҕа барбыта. Биллэн турар, кини дуоһунаһын туһанан, барымыан да сөбө, ол эрээри оннук майгыта суоҕа. Кини сэрииһит, буойун суолун талбыта уонна ону дьоһуннук ааста.

Савва Анатольевич мэлдьи дьонун-сэргэтин туһунан саныыра, норуотун сайдыытын толкуйдуура. Эдэркээн сылдьан, баара-суоҕа 18 сааһыгар биһиэхэ кэлбитэ,  хомуньуус баартыйа кэккэтигэр киирбитэ. Ол да саҕаттан кини мэлдьи бириинсиптээх, боппуруоска барытыгар тус көрүүлээх, позициялаах буолара. Онтун хаһан да, кимиэхэ эмэ сөп түбэһэ сатаан, уларыппат буолара. Таптыыр кыыһын көрсөн, холбоһон, икки оҕоломмуттара.

Доҕорбут Савва Анатольевич, быдан дьылларга бырастыы! Эн тускунан өйдөбүл биһиэхэ мэлдьи хаалыаҕа.

Надежда Мохначевская, ыччат миниистирин солбуйааччыта:

– Савва Анатольевич ыччат бэлиитикэтигэр төннө турара. Бастаан улуус дьаһалтатыгар ыччаты кытта үлэттэн саҕалаабыта, онтон Ыччат министиэристибэтигэр отдел салайааччытынан үлэлээбитэ. Ыччат миниистирин солбуйааччыта буолбута. Кини, кырдьык, ыччат чаҕылхай лиидэрэ, үчүгэй салайааччы этэ. Киһини өйдүүрэ, мэлдьи холку, киэҥ көҕүстээх буолара. Кинини кытта бүтэһигин былырыын, байыаннай дьайыыга сылдьааччыларга таҥас-сап хомуйа сылдьан көрсүбүппүт, мин онно туох наадатын туоһуласпытым. Байыаннай дьайыыларга да сылдьан, дьону түмэр лиидэр этэ. Биир дойдулаахтарыттан сайаапка хомуйан биһиэхэ ыытара, ону хомуйан ыыттахпытына, олус үөрэрэ, махтанара.

Савва дьиэ кэргэнин олус таптыыра, таптыыр кэргэн уонна амарах аҕа этэ. Кэргэнин кытта мэлдьи бииргэ сылдьаллара, кэргэнэ Валерия кинини барытыгар өйүүрэ, Савва онтон кынаттанара.  Мин санаабар, кини кылгас да буоллар, дьоллоох олоҕу олорон, тапталы билэн барда...

Дьөккөнтөн төрүттээхтэр түмсүүлэриттэн кэпсээтилэр:

– 2016 сыллаахха ыһыахха сылдьан, көрсөн баран, Сааба арай “хайыа, оттон дьөккөннөр, биһиги, тоҕо түһүлгэбит суоҕуй?!” диэбитэ. Онон “хайа, эдьиийдэр-убайдар, түһүлгэтэ оҥостуохха” диэн көҕүлээн, өйөөн, “Дьөккөн” диэн түһүлгэ оҥостор буоллубут. “Биһиги Дьөккөнтөн төрүттээхпит” диэн, мэлдьи киэн туттара. Кини ыраас, сырдык мөссүөнэ, өйө санаата мэлдьи биһиги сүрэхпитигэр хаалыаҕа. Кинигэ тахсар буоллаҕына, биһиги онно ахтыы суруйуохпут...

Альбина Иванова, РФКП чилиэнэ:

– Хомуньуус дьахталлар ааттарыттан дириҥ кутурҕаммытын тиэрдэбит... Ону кытта улахан махталбытын биһиги Сааба ийэтэ Екатерина Саввичнаҕа биллэрэбит. Маннык уолу иитэн таһаарбытын иһин. Бүгүн Сааба туһунан этиллибит үтүө тыллар барыта киниэхэ, ийэтигэр эмиэ сыһыаннаахтар. Хомсомуолга,  онтон баартыйаҕа киирбитигэр мин баарым, бу олус кэскиллээх ыччат буолара оччолортон да көстөрө.  Оннук да буолбута, дьиҥнээх хомуньуус буола үүммүтэ, биһиги эрэлбит этэ...

Кырдьаҕас хомуньуустар ааттарыттан Виссарион Томскай:

– Кырдьаҕас хомуньуустар ааттарыттан сүрдээҕин хараастан туран саамай кэскиллээх, эрэнэр киһибит  суох буолбутунан кутурҕаммын тиэрдэбин. “Кини хомуньуус баартыйаҕа киирэн, киһи да, хомуньуус да быһыытынан ыраас барда” диибит. Дьиэтигэр-уотугар да, дойдутугар да бэриниилээҕин көрдөрдө. Кининэн биһиги бары киэн туттуохтаахпыт, киниттэн холобур ылыахтаахпыт.  Биһиги, кырдьаҕастар, төһө да хомойбуппут иһин, эдэрдэр үүнэн тахсыахтара диэн эрэнэ хаалабыт.

Эдгар Константинов, Ил Түмэн дьокутаата, Нам:

– Савва кими даҕаны албыннаабакка, кими даҕаны хомоппокко, кэлэппэккэ анараа дойдуга барда. Мин киниэхэ биир дойдулааҕа, ыкса доҕоро да буолбатах этим. Ол эрээри, кини миэхэ “маннык санаалаах буоллаххына, баартыйаҕа киир, туора турума, санааҕын дьоҥҥо-сэргэҕэ биллэр, кэлэр быыбардарга эйиэхэ көмөлөһүөм” диэн сүбэлээн, хомуньуус баартыйаҕа киирбитим, быыбарга кыттыбытым. “Үтүө киһи кылгас үйэлээх” дииллэрэ кырдьык быһыылаах, – диэтэ.

Ыччат парламеныттан, Сааба үлэлээбит Строительнай уокуругуттан элбэх кэллиэгэлэрэ, доҕотторо кэлэн, бииргэ үлэлээбит кэмнэрин аҕыннылар. “Ыччат парламеныгар араас баартыйаттан, түмсүүттэн ыччаттар бааллара. Онно кини саамай чаҕылхайдара этэ”.  “Строительнай уокурук саамай улахан уонна элбэх уустук кыһалҕалаах уокурук буолар. Ону салайарга киниэхэ дьону кытта үлэлии үөрүйэҕэ, боппуруостары сатаан быһаарара, тэрийээччи дьоҕура барыта көмөлөспүтэ. Салайар хампаанньаны кытта ыкса сибээстээх үлэлэһэрэ, улахан болҕомтону элбэх оҕолоохторго уурара, үтүө үгэстэри олохтообута”, – диэн аҕыннылар.

Павел Кириллин: “Савваны кытта мээр солбуйааччытынан үлэлии сылдьан билсибитим, кини Строительнай уокурук быраабатын салайааччыта этэ. Биһиги онно ыкса үлэлээбиппит, Строительнай уокурук кыһалҕаларын Савва Анатольевичтан истэрбит, билэрбит. Мин кинини “мээрийэҕэ кэл” диэн ыҥыра сатаабытым эрээри, кини атын былааннааҕа.

... “Госпитальга киирдэ” диэбиттэригэр, кимиэхэ даҕаны маннык буолуо диэн санаатыгар да суоҕа. Кини олохтон барыыта барыбытыгар улахан охсуу буолла. Кэргэнэ Валерия Александровна, ийэтэ Екатерина Саввична, чугас дьоно, кытаатан тулуйа сатааҥ. Сахаҕа “барбыт дьону аһара аһыйдахха, кута Орто дойдуттан кыайан барбакка, эрэйдэнэр” диэн итэҕэл баар. Онон Саабабыт кута Орто дойдуттан чэпчэкитик бардын, өбүгэлэрин дойдутугар оннун буллун диэн саныахха”, – диэтэ.

Антон Иннокентьевич Михайлов, Дьөккөн нэһилиэгин баһылыга, быраата: “Сааба биһиэхэ барыбытыгар убайбыт, настаабынньыкпыт, аҕа табаарыспыт, сүбэһиппит этэ”, – диэн, чугас дьонун, бииргэ төрөөбүттэрин, аймахтарын аатыттан көмөлөспүт дьоҥҥо, тэрилтэлэргэ, салалтаҕа махталын биллэрдэ.

Сороҕор киһини билэр курдуккун да, кимин-тугун Орто дойдуттан барбытын кэннэ биирдэ толору, дьэҥкэтик өйдүүгүн. Савва Михайловы кытта бырастыылаһыыга кини туһунан элбэх үтүө тыл этилиннэ, дьон хараҕын уутун да кыатаммакка, аҕынна... Хайдах эрэ, “сымыйа араллаан, туоратыы үгэнин саҕана, кинини көмүскүүр үтүө тыллар тоҕо дорҕоонноохтук этиллибэтэхтэрэй?!” дии саныыгын. Төһө эрэ кини онтон харааһынна, хомойдо... Ону кытта “бастыҥ, дьоҕурдаах дьоммутун тоҕо үүннэрбэппитий?” дии саныыгын. Билигин кэлэн, киһини төнүннэрбэккин.

Бары да иэгэйэр икки атахтаах дьон буоллахпыт – баартыйатыттан, итэҕэлиттэн тутулуга суох – кылгас үйэбитигэр, маннык уустук кэмҥэ бэйэ-бэйэни харыстыах баара...