Сэбиэскэй Сойуус үрэллибитин кэннэ, дойдубутугар ыһыллыылаах-тоҕуллуулаах 90-с сыллар сабардаабыттара. Оччолорго бандьыыттааһын, дьону халааһын, уулуссаттан дьон бэргэһэтин охсон ылыы, туох да суута-сокуона суох талбытынан дьаһайыы уо.д.а. күүскэ тэнийбиттэрэ. Сорох ардыгар буолуохтааҕын да курдук ылыныллара.
Дьолго, саҥа судаарыстыба оннун булбутун, атаҕар турбутун кэннэ, ити биллэ бэрээдэктэммитэ. Арай ону санатардыы, нуучча киинэлэригэр ол сыл “арамаантыката” тиһиллибиттэрэ. Соторутааҕыта Булуҥ улууһун баһылыгын кэбиниэтигэр үс эрэт көтөн түһэн, үкчү дьалхааннаах 90-с сыллары санатар киинэ хартыынатын курдук түбэлтэ тахсыбыт.
Ыспыраапка:
Афанасий Афанасьевич Андросов 1988 сыллаахха тохсунньу 15 күнүгэр Булуҥ улууһун Таймылыырыгар төрөөбүт. Дьокуускайдааҕы тыа хаһаайыстыбатын техникумун, онтон М.К. Аммосов аатынан Хотугулуу-Илиҥҥи федеральнай уинверситеты бүтэрбит. Төрөөбүт Таймылыырыгар баһылыктыы сылдьыбыт, ол кэннэ улуус баһылыгын солбуйааччытынан үлэлии олорон, былырыын балаҕан ыйыгар баһылык дуоһунаһыгар быыбардаммыт. Үс оҕолоох.
“Биһиги крышабыт”
Эрэкэтиирдэртэн иккитэ – урут сууттана сылдьыбыт, олорон тахсыбыт уолаттар, биирдэстэрэ – олохтоохторго ханна да баппатынан бэркэ биллэр киһи. Хата баһылык Афанасий Андросов кинилэртэн төлө көппүт. Алдьархай тахсыаҕын, кэллиэгэлэрэ кэлэн көмөлөспүттэр. Ити түбэлтэ ыам ыйын 24 күнүгэр буолбут. Ити туһунан телеграм-ханаалыгар баһылык сиһилии суруйбут.
Андросовка саба түспүт уолаттары бэркэ билэттиир дьоно: бу иннинэ аҕыйах хонуктааҕыта көрсө сылдьыбыт эбит. Кинилэр дьаһалтаҕа анаан тиийэн, ыкса билсэрдии, эрдэттэн туруоруммут сыалларын ситиһээри, тугун-ханныгын үөрэтэ кэлбиттэр. Баһылык кэлбит ыалдьыттартан иккитэ урут хаайыыга олоро сылдьыбыттарын бэркэ билэр эбит. Ол эрээри дьону “олорбут-олорботох” эҥин диэн араарбат, онон сыаналаабат буолан, кэбиниэтигэр киллэрэн кэпсэппит. Биллэн турар, кинилэр этиилэриттэн кыккыраччы аккаастаммыт. Ити көрсүһүү кэнниттэн ол дьон киһиэхэ бары “Баһылык биһигини “крышалыыр”, кинини кытта ыкса сибээстээхпит” диэн, олох уруккуттан алтыһар аймахтарын курдук кэпсэнэ сылдьалларын истибит. Тиксии курдук Хотугу Муустаах байҕал кытылыгар турар кыракый, кый ыраах бөһүөлэккэ сурах-садьык түргэнник тарҕанара өйдөнөр. Этэргэ дылы, киэһэ ким тугу аһаабыта кытта биллэр. Онон, ханнык “криминальнай аптарытыат” айбардыыра эҥин барыта биллэ-көстө сылдьар. Онон, баһылык олохтоохтортон “хаайыылаахтары крышалыыр” диэни истибититтэн улаханнык соһуйбут уонна өһүргэммит.
Онтон эрэкэтиирдэр баһылыктан кинилэр сокуоннайа суох дьайыыларыгар кыттыһарыгар эппиттэр. Онуоха кинилэр били киинэҕэ көстөр бандьыыттар исхиэмэлэрин тутуһа сатаабыттар: баһылык “мэһэйдэһэр” урбаанньыттары туораталыыр, онтон ол “туоратыллыбыт” урбаанньыттар эрэкэтиирдэргэ тахсан көмө көрдүүллэр. Биллэн турар, босхо буолбатах, харчы манньа иһин. Тиксии, уопсайынан, Булуҥ улууһа урут-уруккуттан сыаналаах балыктааҕынан, түүлээҕинэн аатырар. Онон, ити эргин баһаам харчы хамсыыр сирэ.
Афанасий Андросов Булуҥ улууһун баһылыгынан бу күһүн эрэ талыллыбыта, ол иннинэ солбуйааччынан олорбута. Афанасий Андросов – эдэр салайааччы, 34 саастаах. Сэрэйдэххэ, эрэкэтиирдэр эдэр киһини “начаас тоһутуохпут” дии санаабыт буолуохтаахтар.
Күүтүллүбэтэх ыалдьыттар
Дьэ, ол эрэкэтиирдэрбит баһылыктара Андросовка эрий да эрий буолбут, онуоха баһылык дьалты туттан эппиэттээбэтэх. Били, “Абааһы аһаабыт сириттэн арахпатын” курдук, ол дьон сымала курдук сыстаҥнаабыттар. Бу дьон олох араҕыахтара суох диэн, Андросов полицияларга “Ити миигин “крышалыыр” эҥин диэн дойҕохтору олох итэҕэйимэҥ, олоҕо суох сурахтар” диэн тыллаабыт.
Ол онон хаалыа эбитэ буолуо да, ыам ыйын 24 күнүгэр ыҥырыллыбатах ыалдьыттар эмиэ көтөн түспүттэр. Ол иннинэ эрэкэтиирдэр лиидэрдэрэ дьаһалтаҕа кэлэн Андросовтыын көрсө сатаабыт эбит, онуоха анарааҥҥыта туһата суох көрсүһүүттэн батыммыт. Арааһа, соругун ситиспэккэ эрэ араҕыа суоҕун көрдөрөөрү буолуо, ол киһи аны икки куомуннааҕын батыһыннаран баһылык кэбиниэтигэр көтөн түспүттэр. Дьаһалта дьиэтигэр харабыл эҥин диэн суох эбит.
Баһылык тута “Тоҕо дьоҥҥо оннук-маннык диэн сымыйа сураҕы тарҕата сылдьаҕытый?” диэн сөбүлээбэтэҕин биллэрбит. Онуоха анарааҥҥыта өрө оргуйа түспүт. Икки буолан саба түспүттэр, биирдэстэрэ көрөн турбут. Баһылыгы бэйэлээх бэйэтин кэбиниэтигэр киирэн кырбыы сатаабыттар, ырбаахытын хайыппыттар. Баһылык “Кинилэр аайы илиибин киртитимээри, утарылаһа сатаабатаҕым, бэйэбин көмүскэммитим” диир.
Кэбиниэт иһигэр сүпсүлгэн буолбутугар кэллиэгэлэрэ истэн көмөҕө кэлбиттэр. Баһылык көмөлөһөөччүтэ Ольга Николаевна тута полицияҕа эрийбит, оттон оройуоннааҕы ЕДДС (биир кэлим диспиэччэр сулууспата) начаалынньыга Василий Осипов тойонун көмүскэһэн турбут. Сутуруктарынан охсоллоругар Андросовтаах Осипов бэйэлэрин көмүскэнэн, илиилэринэн бүөлэммиттэр уонна саба түһээччилэри үтүөлээбиттэр. Этэргэ дылы, охсуһуу өрө оргуйан турбут. Ол охсуһа сырыттахтарына, уон биэс мүнүүтэнэн полициялар кэлбиттэр уонна тохтотолообуттар. Полициялар кэлбиттэригэр анарааҥҥылар тута тохтооботохтор, утарылаһа сатаабыттар. Биирдэстэрэ: “Мин киммин билэҕит дуо? Билигин билэр полициябар эрийиэм”, – эҥин диэн хаһыытаабыт. Ону аахайыахтара дуо, тараччы тутаттаан ыллахтара дии.
Ити кэннэ полициялар эрэкэтиирдэр үрүҥ дьиэҕэ элээрдэн кэлбит массыыналарыттан саа, ботуруон булан ылаллар.
Саба түспүт дьону тута анал сиргэ илдьэн хаайбыттар, саба түһүү чахчытынан бэрэбиэркэ барар. Билигин дьыаланы ИДьМ-тан Силиэстийэлиир кэмитиэккэ ыыппыттар. Олохтоохтор “Ити баппат дьону сокуон хараҕынан үчүгэй аҕайдык эппиэккэ тардаллара буоллар, бөһүөлэк да өрө тыыныа этэ. Баһылыкка киирэн күүс өттүнэн өттөйөр дьонтон тугу булан ылыаххыный?” дэһэллэр. “Булуҥ улууһа дьиҥэ бэрт уу нуурал олохтоох, көрсүө-сэмэй дьоннордоох бэртээхэй дойду ээ. Бэрээдэк бөҕө. Таҥара баар буолан, хата, ол-бу улахан быһылаан тахсыбат, арай ити курдук дьон улууспутун хараардаллар” дэһэллэр.
