Арҕаа дойдулар Украинаны НАТО-ҕа, Евросойууска ылаллара биллибэт буолбутугар, В.Зеленскэй “Европаны Арассыыйаттан көмүскээн кэһэтэ сылдьабын” диир дойҕоҕун уоҕа-кылына намырайбыт. Эмиэрикэ ABC бэҕэһээ телеханаалыгар биэрбит интервьютугар Кырыымы Арассыыйа киэнэ уонна Донбасс өрөспүүбүлүкэлэрэ тутулуга суох буолууларын билиниини РФ салалтатын кытта дьүүллэһэргэ бэлэмин туһунан эттэ.
***
Ол кэннэ НАТО-ҕа киирэр оннугар Арассыыйаны, арҕаа дойдулары кытта Арассыыйаҕа куттал суох буолуутун туһунан мэктиэлиир дуогабарга илии баттаһарга бэлэмин эппит. Дьиҥэр, Эмиэрикэ кигэрин истибэккэ, эрдэттэн итинник гыммыта буоллар, Арассыыйа байыаннай эпэрээссийэтэ саҕаланыа суох этэ.
Тоҕо күһэллибитэ өйдөнөр. Аҕыйах хонуктаахха диэри арҕаа дойдулар Украина аармыйатын Арассыыйаны утарар кыахтаах Европа үрдүнэн саамай күүстээх аармыйа диэн киһиргэтэллэрэ. Ол аармыйаттан аҕыйах хонугунан туох да хаалбат туруктаах. Улахан куораттара Киев, Харьков, Николаев төгүрүлүннүлэр. Донбаска 120 тыһ. саамай улахан бөлөҕө хаайыллан олорор. Байыаннай инфраструктуралара үксэ алдьатылынна, байыаннай флота, авиацията суох хаалла. Харьковка эмиэрикэлэр кистээн биэрбит атомнай буомбаны оҥорууга туттуллар тэриллэрэ туһаттан таҕыста. АХШ байыаннай биологическай, бактериологическай сэрии сэбин оҥорууга үлэлиир 30-ча кистэлэҥ лабаратыарыйалара сабылынна.
***
Онон, сэриитимсийиитин тохтотор демилитаризацияны Арассыыйа күүс өттүнэн ситистэ диэххэ сөп.
Арассыыйа иккис соруга – денацификация. Ол хайдах оҥоһулларый? Биһиэннэрэ Украина бэйэтэ Бандера идеологиятын суох гынабын диэн тылын биэрбитин итэҕэйиэхтэрэ дуо? Кыайыы күнүн бэлиэтии тахсыбыт дьону нацистар кырбыыллара тохтуо дуо? Бандераны, Шухевиһы умнуохтара дуо?
Биһиэннэрэ Украина куораттарын бырааттыы омукпут диэн, АХШ курдук үлтү буомбалаабаттар. Оттон нацистар элбэх дьон олорор кыбартаалларыгар, оскуолаларга, оҕо саадтарыгар сэрии сэбин туруоран, эйэлээх дьону хаххаланан Арассыыйа сэриилэрин ытыалыыллар. Биһиэннэрэ ыттылар да, оскуоланы алдьаттылар диэн айдаан бөҕө. Оттон ДНР, ЛНР ыттахтарына, айдаарбаттар, аҕыс сыл устата Донбаска оҥорбут аньыыларын иһин эппиэттэтэ кэллилэр диэн өйдүүллэр быһыылаах.
Украинаҕа денацификация хайдах ыытылыннаҕына, нацизм, фашизм ылҕаныан сөбүн туһунан биллэр уопсастыбаннай диэйэтэл, дипломат, устуоруйа билимин дуоктара Н.Н. Платошкин этиитэ интэриэһинэй. Кинини оппозиционер курдук билэбит да, Украинаҕа бандеровецтар суох буолуохтаахтар диэн, Арассыыйа байыаннай эпэрээссийэтин өйүүр.
Платошкин санаата
Дьон биһиэннэрин сибэккитэ суох тоҥуйдук көрсөллөр, төһө да уонунан мөлүйүөн нациһы абааһы көрөр, биһиги диэки санаалаах дьон баалларын үрдүнэн. Арассыыйа аармыйата ылбыт куораттарыгар олохтоох салалтаны, былааҕы уларыппат. Ол түмүгэр салгыы туох буолуон, дьон өйдөөбөт, билбэт. Туораттан көрдөххө, В.Зеленскэй былааһа хаалар, кини Донбасс өрөспүүбүлүкэлэрин, Кырыымы билинэр уонна НАТО-ҕа кыттыбаппыт диэн докумуоҥҥа илии баттыыр. Сэрии сэбин мунньубаппыт диир.
Онон, дьон Арассыыйа 2014 с. курдук тахсан бардаҕына, националистар, спецсулууспалар аһаҕастык өйөөбүт дьону эрэпириэссийэлиэхтэрэ диэн сэрэнэллэр.
Онон, Украинаҕа биһигини мөлүйүөнүнэн өйүүр норуокка тирэҕирэн, националистар былаастарын суулларыахпыт иннинэ ким итэҕэйиэй?
Денацификация ыыппакка таҕыстахпытына, иэстэһэбит диэн өйдөөх-санаалаах иэдээннээх дьон үөскээн тахсыахтара.
Ол иһин нацистары былаастан туоратар саҥа быыбар ыытыллыахтаах. Бары нацистыы тэрилтэлэр, баартыйалар бобуллуохтаахтар. Бандера, Шухевич пааматынньыктарын суох гыныллыахтаах. 1991 сыллаахтан оҕо мэйиитигэр нацизм дьаатын кутар Украина үөрэҕин систиэмэтэ саҥаттан тэриллиэхтээх, үлэтэ кытаанахтык хонтуруолланыахтаах. Нацизмы санатар барыта ылҕаныахтаах.
Устуоруйа икки холобурун көрүөххэ. 1919 с. Аан дойду бастакы сэриитигэр Германия хотторбута. Вильгельм Кайзеры байыаннай буруйун иһин сууттаабатахтара. Голландияҕа баран олорбута. Сэриитимсийии дьаата ньиэмэс өйүттэн суох оҥоһуллубатаҕа. Сотору кыайтарбыттарын иэстэһэр, реванш ылар санаалара дойду үрдүнэн тарҕаммыта. Ол онтон нацистар үөскээн тахсыбыттара. Кыайыылаахтар Германия 100 тыһ. аармыйалаах буолуохтаах диэн урукку аармыйаны хаалларбыттара. Германия сорох сирин быһан ылбыттара. Ол эрээри Германияны оккупациялаабатахтара, ис олоҕор орооспотохторо. Сэриитимсийии тохтообокко, өһүөн мунньуллан, мөлүйүөнүнэн улуутумсуйар ньиэмэстэр өйөөн, 1933 с. былааска Гитлер кэлбитэ. Оҕолору учууталлар “биир сэриигэ хоттордубут, иккискэ хайаан да кыайыахпыт” диэн үөрэтэллэрэ. 20 сылынан Аан дойду иккис сэриитэ саҕаламмыта.
Оттон 1945 с. сойууһунньуктар атыннык дьаһаммыттара. Германия бырабыыталыстыбата хаалбатаҕа. Капитуляциялаабыттара. Сойууһунньуктар 4 сыл оккупациялаан олорон Германияны салайбыттара. 4 сыл денацификация ыыппыттара. Нацистыы баартыйаны, онно сыһыаннаах тэрилтэлэри барыларын саппыттара. Байыаннай бүрүстүүпүнньүктэри сууттаабыттара. АХШ зонатыгар хас биирдии ньиэмэстэн 1933-1945 сс. тугу гыммытын туһунан аҥкыата толорторбуттара. Ол түмүгүнэн көрөн, дьону хас да бөлөххө араарбыттара. Барыларыгар төһө итэҕэйиэххэ сөбүн туһунан ыспыраапка биэрэллэрэ. Куһаҕан түмүктээх дьону салайар үлэҕэ ылбаттара. Сэбиэскэй зонаҕа үөрэх барыта уларыйбыта. Элбэх учуобунньук уларыйбыта. ССРС ньиэмэстэр өйдөрүн булларарга олус элбэх үбү ороскуоттаабыта. Антифашистартан уонунан тыһыынча саҥа дьону иитэр учууталлар бэлэмнэммиттэрэ. Антифашист учууталлар оҕолору антифашист буоларга үөрэппиттэрэ.
Демилитаризация ыытарга 1955 с. диэри ньиэмэстэр аармыйаланаллара бобуллубута. Тэриллибитин да кэннэ, байыаннай блоктартан атын дьон салайаллара. ГДР аармыйата Варшавскай дуогабартан, ФРГ НАТО-тан салаллаллара. Бу ситиһиилээх демилитаризация, денацификация этэ. Ол иһин билигин ньиэмэстэри ким да фашистар диэбэт.
Украинаҕа 1991 сылтан үөрэх учуобунньуктара Арассыыйа Украинаны баттаан олорбута, украиналары сордуура-муҥнуура диэн, биһигини абааһы көрүүгэ үөрэтэр. Аҕа дойду сэриитэ суоҕа, Германия уонна ССРС Украина сиригэр сэриилэспиттэрэ, иккиэн талабырдьыттар этэ диэн устуоруйаны үөрэтэллэр. Украина сүгүрүйэр дьоруойдара ньиэмэс аармыйатын хапытаана, буруйа суох элбэх киһи хаанын тохпут Шухевич, нацизм идеолога Бандера, Кыһыл Аармыйаны утары сэриилэспит СС “Галичина” дивизиятын бэтэрээннэрэ буолбуттара.
Ити 30 сыл устата иҥмит дьааты украинецтар мэйиилэриттэн ыраастаабакка, тугу да уларыппакка бардахпытына, өйдөрө-санаалара иэстэһии эрэ буолара өйдөнөр. Оччоҕо билигин Арассыыйаны өйүүр, холбоһуон баҕарар мөлүйүөнүнэн дьону хам баттыахтара, хаайталыахтара, өлөртүөхтэрэ.
ССРС өстөөҕү үтүө ыал оҥостубут өссө биир холобура Финляндия баар. Сэрии кэнниттэн оккупациялаабатахпыт. Эйэлээхтик ыаллыы олорорго ССРС утары тэрилтэлэрин барыларын саптарбыппыт. Финляндияны кытта бэйэ-бэйэҕэ көмөлөһүү дуогабара илии баттаммыта. Өскө сэрии буоллаҕына, сойууһунньук буолан, биһиэхэ холбоһуохтааҕа. ССРС-һы кытта эйэлээх олоҕу мэктиэлиир баартыйа тэриллибитэ. Эйэлээх ыал буолбутугар тугу биэрбиппитий? Эйэни уонна ССРС киэҥ ырыынагын. Финнэр табаардара барыта батара, экэниэмикэлэрэ көммүтэ. Ити – Финляндия көмүс кэмнэрэ этэ. Ол түмүгэр Финляндия 6 сыл иһигэр иккитэ сэриилэспит өстөөх дойдуттан саамай чугас доҕор буолбута. Соторутааҥҥа диэри НАТО-ҕа киирбэккэ олорбута. Украинаны үчүгэй сыһыаннаах судаарыстыба оҥорбокко бардахпытына, өр буолбакка, өссө ынырык сэрии буолуон сөп.
***
Н.Платошкин этиитэ элбэҕи толкуйдатар. АХШ саҥа “Маршалл былаанын” оҥорон, Украинаны өрө тардыам диэн былааннааҕын номнуо эттэ. Ааспыт сылларга АХШ Украинаны Арассыыйаны утарар күүс оҥорон кэлбитэ. Билигин да нейтральнай, эбэтэр Арассыыйаны кытта эйэлээх судаарыстыба оҥорор былааннааҕа биллибэт. Оттон Украинаҕа нацизм иккиһин тиллэрин Арассыыйаҕа ким да баҕарбата өйдөнөр.
Балаһаны Владимир Степанов бэлэмнээтэ.
