Disney, Warner Bros, Sony Pictures курдук улахан хампаанньалар Арассыыйаҕа киинэлэрин таһаарартан аккаастаннылар. Бу, биллэн турар, билигин Арассыыйа уонна Украина икки ардыгар тыҥаан турар балаһыанньа содула. Кулун тутар, муус устар ыйдарга улахан экирээҥҥэ тахсан, үрдүк көрдөрүүнү ылыахтаах “Бэтмэн”, “Морбиус” киинэлэри тэҥэ “Я краснею” диэн мультфильм Арассыыйа иһигэр ханна да тахсыбат буолла. Өссө 1939 сыллаахха комикска тахсыбыт супердьоруой Бэтмэн мүччүргэннээх сырыыта, куһаҕан күүстэри кытта охсуһуута аан дойду улахан интэриэһин тардар. Билиэттэр премьера быдан иннинэ тахсыбыттара эрээри, начаас үлүгэр былдьаһыгынан барбыттара. Аны бу балаһыанньаттан сылтаан киинэ тыйаатырдара билиэттэри төннөрөр аакка барда. Маннык буоллаҕына, киинэ тыйаатырдарын инники дьылҕата хайдах буолуой? Голливуд киинэлэрин тугунан солбуйуохтарай, киинэ бырагыраамата хайдах таҥыллыай?
“Бэтмэн” тиэмэтин салгыыр буоллахха, Екатеринбург олохтооҕо премьера буолбатын билээт да, сөбүлүүр киинэтин көрөөрү атын дойдуга аттаммыт. Илиҥҥи дойду ханнык да хааччаҕы туруордар, хата, киһин үүтү-хайаҕаһы булуох курдук. Бухараҕа көтөн тиийбит, салгыы түргэн пуойаһынан айаннаан тигинэтэн Ташкеҥҥа “Бэтмэн” тахсар күнүгэр, чааһыгар биирдэ баар буола түспүт. Бу айаныгар аҕыйаҕа суох харчыны бараабыт гынан баран, дьыала харчыга буолбатаҕын итиэннэ киинэни олус астыммытын биллэрбит. Хор, ол курдук супердьоруой дьиҥнээх “ыалдьааччылара” тугу да кэрэйбэттэр эбит.
Маныаха эспиэрдэр уонна киинэ эйгэтигэр чугас дьон “буойуу-хаайыы ордук киинэ тыйаатырдарыгар охсуулаах буолуо. Дьон хаассабай киинэҕэ сылдьар, онтон атыҥҥа кэлэрэ саарбах, бэйэбит киинэбитигэр көрөөччү хото сылдьыа суоҕа, интэриэһин тардар уустук, онон, тыйаатыр киллэринэр харчыта лаппа аччыыр бадахтаах” диэн сабаҕалыыллар. Cоциальнай ситимнэргэ элбэх киһи “хаһан эрэ Сэбиэскэй Сойуус саҕана эмиэ маныаха майгынныыр түгэн баара” дэһэн эрэллэр.
Интэриниэт ситимигэр сурулларынан, Америка устубут киинэлэригэр Арассыыйа 70% көрдөрүүнү биэрэр эбит. Ол эбэтэр, хайа да өттүттэн ороскуоттаах хартыына тахсан кэллэ. Биһиги хаассабай киинэлэртэн маттыбыт, тыйаатырдар көрөөччүлэрин ханнык эрэ чааһын саарбаҕа суох сүтэрэллэр, оттон Америка үрдүк көрдөрүүнү ылар, харчылаһар дойдута суох хаалла. Аны куйаар ситиминэн көстөр платформаларга суруйтарбыт дьон тас дойдуга баан хаартатынан ыйдааҕы төлөбүрүн ыытар кыаҕа суох буолла. Сотору кэминэн, дьон ордук сөбүлээн көрөр, сэргиир Netflix стриминговай сервис өҥөтө эмиэ сүтүөх курдук. Хампаанньа 20-тэн тахса Арассыыйа ханаалыгар киинэлэрин таһаарартан туттуммут. Хоруона хамсыгын кэнниттэн бугүҥҥү балаһыанньа ордук киинэ тыйаатырдарыгар охсуулаах буолла. Холобур, “Кино Окко”, “Синема парк”, “Формула кино” киинэ тыйаатырдарын биир кэлим ситимин генеральнай дириэктэрэ Алексей Васясин “Киинэ тыйаатырдара “тыыннаах” хаалыахтара суоҕа” диэн сылыктыыр эбит.
Георгий Николаев, «Лена» киинэ тыйаатырын дириэктэри солбуйааччы:
– Голливуд устуудьуйалара суохтар эрээри, атын хампаанньалары кытта үлэ тохтообокко барар. Холобур, Дьобуруопа киинэлэрин таһаарар тутулуга суох хампаанньалар аҕыйаҕа суохтар, Арассыыйаны таһынан бэйэбит бородууксуйабыт баар. Онон, төһө да бырагыраамабыт уларыйдар, сахалыы киинэлэр иккилии нэдиэлэ буола-буола тохтоло суох тахсыахтара. Пандемия кэмигэр элбэх хартыына мунньулунна, уочараттаан сыталлар. Бу ыйга Константин Тимофеев икки киинэтэ субуруччу тахсыаҕа. Кулун тутар 10 күнүттэн “Бэйбэрикээн-2”, 24-кэ – “Лоокуут уонна Ньургуһун”, муус устар 7 күнүттэн Никандр Фёдоров “Оҕо саас”, 21-кэ Александр Лукин “Бүгүн – былыр” комедията, ыам ыйын 5 күнүгэр Роман Дорофеев “Охота на Севере”, бэс ыйын 2 күнүгэр Валентин Макаров “Дьулуур”, 16-ка Дмитрий Давыдов “Эдэр саас” киинэлэрэ тахсыахтара. Аны күһүн Любовь Борисова “Не хороните меня без Ивана”, Степан Бурнашев “Айта”, “Наша зима”, Марианна Скрыбыкина “Хаар кынат”, “Карина”, ону тэҥэ өссө Дмитрий Давыдов, Александр Лукин киинэлэрин кэтэһэбит. Арассыыйа прокатын этэр буоллахха, “Ампир V”, “Бука. Мое любимое чудовище”, “Крылья над Берлином”, “Суворов. Великое путешествие”, “Мария. Спасти Москву” улахан экирээҥҥэ тахсыахтара.
Америка сүрүн хампаанньалара киинэлэрин тохтоппуттарын кэннэ, Казахстантан тахса сылдьыбыттара. Бырагыраамаларын ыыттахтарына көрүөхпүт. Индия киинэтин атыылыыр хампаанньалар интэриэстэрэ улаатта, бу бырааһынньык кэннэ этиилэрин ыытыахтаахтар. Бу түгэни туһанан, Азия ырыынага тахсыан сөп этэ, ол эрээри Арассыыйаҕа ким да бу диэн дьарыктаммат. Биһиги үлэлэһэр хампаанньаларбыт элбэхтэр. Тутулуга суох “Вольга, “Мегаго”, “Парадиз”, “Экспонента”, “Кинокомпания пионер”, “Белые ночи, “Русский репортаж”, “Кинологистика”, “Иное кино” онтон да атын хампаанньалары кытта сибээспитин тутабыт.
Билиҥҥи балаһыанньаҕа барыта көрөөччүттэн тутулуктаах. Кылаабынайа, доруобай уонна харчылаах буоллахтарына киинэҕэ сылдьыахтара. Тыйаатыр киһи кыһалҕатын умнар, күннээҕи олохтон сынньанар, аралдьыйар сирэ. Мин санаабар, киинэ тыйаатырдара сабыллыахтара суоҕа. Уонна Голливуд бу быстах кэмҥэ прокатын тохтотто, сотору кэминэн орун-оннугар түһэрэ буолуо, балаһыанньа син хаһан эрэ көнүө дии. Америка устуудьуйалара “постердары чугас ууруҥ” дииллэр. Онон, күн сарсын туох баҕарар буолуон сөп. Хаачыстыбалаах киинэни көрүөхтэрин баҕалаахтар элбэхтэр. Буолаары буолан биһиэхэ бэйэбит таһаарар киинэлээхпит, атын эрэгийиэннэргэ ол да суох. Онон, билигин саха киинэтин устар дьоҥҥо махтанар, кинилэри өйүүр, көмөлөһөр кэммит кэллэ.
90-с сылларга экэниэмикэ кириисиһин кэннэ киинэҕэ сылдьыы биллэ аҕыйаабыта, оччолорго өссө ыарахан кэмнэр этэ буоллаҕа. Билиҥҥи курдук аныгы оборуудабанньа, киинэ көрөргө сөптөөх усулуобуйа суоҕа, контент да аҕыйах этэ. Техническэй сайдыыга киирэн баран, долби диджиталга бастакы көрдөрбүт киинэбит “Перл-Харбор”. Онтон дьону маассабайдык “Титаник” киинэ тыйаатырдарга эргиппитэ. Биллэн турар, көрөөччү ордук Америка киинэтигэр сылдьар. Холобур, “Бэтмэн” премьератыгар икки күннээх сийээнистэргэ билиэт барыта атыыламмыта. Биһиги олохтоох автономнай тэрилтэ буоламмыт, хантан да үп көрүллүбэт, киллэриммит харчыбытынан хамнастанабыт. Онон, көрөөччүлэрбитигэр киинэҕэ сылдьыҥ диэн ыҥырабын. Билиэт сыаната ыараабакка турар, саала 75% толоробут, куар-код ирдэммэт.
Константин Тимофеев, режиссёр:
– Мин бэйэм Disney киинэлэригэр улааппыт киһибин, оҕо сааһым умнуллубат түгэннэрэ оччотооҕу кэмнэргэ тахсыбыт киинэлэри, мульфильмнары кытта ситимнээхтэр. Disney, Warner Bros, Sony Pictures киинэлэрин көрбөппүттэн хомойобун эрэ. Холобур, оҕолорго анаан-минээн контены хас эмэ сыллар тухары оҥорон кэлбит хампаанньа бородууксуйатын эмиэ тоҕо бопто, оҕолор туох буруйдаахтарый? Аны табаарыстарым кэтэһэн-кэтэһэн “Бэтмэн” киинэҕэ билиэт ылбыттара, олох да тахсыбата дии. Сөбүлээн көрөр фанаттарга, дьэ, кыһыылаах буолбат дуо! Ол күннэргэ бары хомойон, сонньуйан, настарыанньата суох сылдьыбыттара. “Бэйбэрикээн” иккис чааһа бу ый 17 чыыһылатыгар тахсыахтаах этэ, онуоха “репертуара суох хааллыбыт, киинэҕин эрдэ таһаар” диэн көрдөспүттэрин ылынаммын, 10-с чыыһылаттан тахсан эрэбит. Тыйаатырдар киинэ көрдөрөн эрэ харчы киллэринэр буоллахтара. Олохтоох хаһыакка “Бэйбэрикээн спешит на помощь” диэн суруйбуттар этэ. Эрэкэлээмэбин бу диэн ыыта илик этим, ол түбүгэр сылдьабын. “Бэйбэрикээн” остуоруйабыт норуотугар ыарахан кэмҥэ куруук эргиллэн кэлэр эбит. Ааспыкка эмиэ куораппыт иһигэр саха норуотун аймаабыт соччото суох быһыы кэмигэр тахсыбыта. Аны билигин бүтүн дойдуга сатыылаан турар ыарахан кэмҥэ тахсан эрэр. Онон сылыктаатахха, өбүгэбит кэпсэтэр, уоскулаҥ, көмө ыытар курдук. Киинэҕэ Бэйбэрикээн: “Биһиги куттаныа, айманыа суохтаахпыт, ыарахан кэм кэннэ хайаан да күн тыгыа. Олох оҥоһуута оннук”, – диэн этэр. Киинэ сынаарыйын Үс Хатыҥҥа ыһыах ньиргиччи ыытылла турдаҕына, дьиэбэр олорон түүннэри суруйбутум. Бу маннык кэмҥэ остуоруйа дьоҥҥо олус наада, туох эрэ сырдыкка эрэл үөскүөхтээх. Социальнай ситимнэри арыйдыҥ эрэ, барыта куһаҕан ис хоһоонноох сонуннар, киһини аймыыр иһитиннэриилэр күн-түүн тахса тураллар. Онон, бу ыктарыылаах, хааччахтаах бириэмэлэргэ сайыҥҥы айылҕа кэрэ көстүүтүгэр эргиллэ, санааны аралдьыта таарыйа остуоруйата кэлэн көрүҥ диэн ыҥырабын. Оттон иккис киинэм – “Лоокуут уонна Ньургуһун” – тахсыахтаах кэмигэр тахсыа.
Америка киинэлэрин “пиратскай” тылбааһынан таһаарыахтара дииллэр да, мин оннук хаачыстыбалаах киинэни көрөр санаам суох. Бу эйгэҕэ үлэлиирим да быһыытынан суобаһым оонньуур. Уопсайынан, киинэни улахан экирээҥҥэ көрөрбүн ордоробун.
Николай Ате, режиссер:
– Билиҥҥи көстүү саха киинэтигэр сайдыы өттүгэр куһаҕаннык дьайар. Бэстибээлгэ да кыттыы бобулунна быһыылаах. Netflix, Amazon курдук улахан платформаларга тахсар ыарахаттардаах буолла, дойдуга балаһыанньа хайдах салалларыттан тутулуктанна. Киинэ устааччыларга сыралаах үлэ барбытын кэннэ ханна да тахсыбат, көстүбэт буолуу, саха киинэтин киэҥ аартыкка таһаарыы тохтоон хаалара хомолтолоох. Билигин аан дойду таһымыгар саҥа интэриэс үөскээн эрдэҕинэ, сабыллан хааллыбыт дии. Дойдубут иһигэр эрэ эргийэ сылдьарбыт соччото суох курдук. Биһиги дьоммут сайдыы кэрдииһигэр улахан киинэни оҥорор дьон буоллахтара. Онон, кинилэргэ салгыы сайдар саҕахтара суох. Арай, чэ, биир үчүгэйдээх, киинэни таһаарарга конкуренция аччыа, өскөтүн киинэ тыйаатырдара сабыллан хаалбатахтарына. Үп-харчы эргийиитэ, биллэн турар, аҕыйыа. Уонна тутулуга суох киинэ устааччыларга ыарахан буолуо дии саныыбын. Ол эрээри инникигэ эрэл хайаан да баар буолуохтаах, туох барыта бүтэр уһуктаах.
Түмүккэ тугу да тымтыктанан көрбүт суох, балаһыанньа күн-түүн уларыйар, тэлэрийэр, киһи үөйбэтэх да өттүттэн араас түгэннэр тахса тураллар. Онон, киинэ ырыынагын инники дьылҕата туга-ханныга биллибэт. Туох-туох буоларын өссө көрөн иһиэхпит.
Айаана Ларионова.
