Иккис кэпсэппит эр киһим суорумньу көмөтүнэн олоҕун оҥостубутун, атыттары эмиэ «суорумньу» диэн тылтан кыбыстыбакка олохторун аҥаарын көрсөн алаһа дьиэ тэринэллэригэр баҕа санаатын тиэрдэр уонна бэйэтин олоҕуттан кэпсиир.
* * *
Соҕотох син балай да кэмҥэ сылдьыбытым. Бэйэм тыаҕа үөскээбит, улааппыт, олорбут киһибин. Билигин хас улуус, дэриэбинэ аайы суорумньуһут элбэх. Дьэ, бу биир суорумньуһут көмөтүнэн ыал буолбутум. Урут суорумньуһут диэн тылтан тоҕо эрэ күлүөх санаам кэлэрэ. Аата, атын үлэ суоҕар дылы, дьарыктара да баар ээ диэн. Билигин, төттөрүтүн, ытыгылыы, убаастыы көрөбүн. Тоҕо диэтэххэ, кинилэр көмөлөрүнэн олохпун оҥостубутум. Кинилэр суохтара эбитэ буоллар, мин күн курдук саныыр күндү көмүс күөрэгэйбин – Туонньабын – хантан көрсүөмүй, суох буоллаҕа.
Биир күн дьиэбэр соҕотоҕун олордохпуна, билэр дьахтарым киирэн кэллэ. Кини суорумньунан үгүс киһини ыал оҥортообутун билэр буоламмын, туох наадаҕа кэлбитин сэрэйдим. Төрөппүттэрбин, бэйэбин биэс тарбаҕын курдук үчүгэйдик билэр. Онон мин хайа баҕарар дьахтарга сөптөөх хандьыдааппын. Төһө да орто омурҕаммар чугаһаатарбын, испэр «ыал буолбут киһи» диэн мэлдьи ыраланар буоларым. Ол гынан баран санаабын хаһан да таска таһаарбатаҕым. Ыра санаа туолар дииллэрэ кырдьык эбит. Дьахтарым: «Хайа, Боруонньа, мин туох наадаҕа кэлбиппин бука таайдаҕыҥ буолуо. Хайдах куруук соҕотох сылдьаары гынаҕын, эйиэхэ биир дьахтары суорумньулаары кэллим, сөбүлэс», – диэтэ. Мин, үйэ аҥаарын чиэппэригэр тиийбэт кэм устата, ону эрэ кэтэһэн олорбуттуу, үөрэ, сэҥээрэ иһиттим, сэгэс гына түстүм уонна «сөбүлэһэн буоллаҕа дии» диэн, дорҕоонноох баҕайытык саҥарбыппын бэйэм да билбэккэ хааллым.
Дьэ, ол кэннэ миэхэ билиһиннэриэхтээх дьахтарын туһунан ирэ-хоро кэпсээтэ. Хантан сылдьарын, туох дьоннооҕун, хаһаайка быһыытынан хайдаҕын, олоххо туох көрүүлэрдээҕин уон мүнүүтэ иһинэн билэ оҕустум, мэктиэтигэр, «визуально» да буоллар таптыы оҕустум. Хайдах эрэ бэйэбэр ханыылыы, чугаһата көрдүм. Суорумньуһут дьахтарым, сөбүлэспиппин билэн, нэдиэлэ курдугунан көрүһүннэриэх буолла.
Көрөөт, аналым эбит дии санаабытым
Кылгастык бэйэм туспунан кэпсээтэхпинэ, илин эҥээр улуус биир кытыы дэриэбинэтигэр олоробун. Бииргэ төрөөбүт эдьиийдээхпин эрэ, төрөппүттэрим халдьаайыга тахсыбыттара ыраатта. Оҕо эрдэхпиттэн үлэлии үөрүйэхпин. Төрөппүттэрбит оннук ииппиттэрэ. Арыгы испэппин, табах тардыбаппын. Бэйэм кэтэх хаһаайыстыбабынан дьарыктанабын. Сүөһүлэрбин, сылгыларбын бэйэм көрөбүн-истэбин. Аһым-үөлүм барыта бэйэм хаһаайыстыбабыттан кэлэр. Сайынын тэпилииссэҕэ оҕуруот аһа олордон кыһыҥҥы хаһааспын бэлэмниибин.
Оҕо эрдэхпиттэн үлэҕэ иитиллибитим соҕотоҕун олорор кэммэр олус туһалаабыта. От-мас тиэйэргэ тиэхиньикэм барыта бэйэм киэнэ. Онон дэриэбинэҕэ үлэ суоҕар холтуура баҕас көстөр. Быыһыгар-ардыгар таксыылыыбын. Бэркэ дьаһанан олорбутум. Дьиэбин-уоппун харым күүһүнэн туттубутум. Дьиэ ис-тас үлэтин иҥнибэккэ барытын толоробун. Аһы да астыыбын, таҥаспын да суунабын. Улахан хаппырыыһа суох киһибин. Майгыбынан да кимиэхэ да сирдэрбэт сымнаҕаспын.
Дьэ, суорумньуһут дьахтарым кэлэн барбытын кэннэ туох да аһара долгуйдум. Ол билиһиннэриэхтээх күнүн-дьылын ааҕан киирэн бардым. Кэтэстэххэ, күн барара бытааныа-ан... Онтон ол кэтэһиилээх, дьылҕабын быһаарыахтаах долгутуулаах күнүм тиийэн кэллэ.
Биһигини, кэпсэтии быһыытынан, атын сиргэ усулуобуйа оҥорон онно көрүһүннэриэхтээх. Бэйэм төрүт боростуой киһибин. Онон маанытык таҥнан ачыаһырбакка, хайдах сылдьарбынан тиийдим. Испэр наһаа кыбыстабын эрээри, туох эрэ күүс миигин тардар курдук. Тиийбитим, суорумньуһут дьахтарым күүтэн олорор. «Эр киһи кэлбитин кэннэ кэрэ аҥаар кэлиэхтээх» диэн, быыһыгар күллэрэн, сэргэхситэн кэбистэ. Син балай да кэпсэппитэ буола олордохпутуна, «кини» киирэн кэллэ. Мин көрөөт да сөбүлээн, таптаан кэбистим. Бэйэ саастыыта буолан, тута уопсай тыл була оҕустубут.
Иккиэн олоххо көрүүбүт биир буолан уонна сааһырбыт дьон көрсөммүт буолуо, икки өттүттэн олох оҥостор баҕа санаабыт баһыйан, аҕыйах кэм иһигэр билсээт, ыал буоларга быһаарынныбыт. Үөрүөм быатыгар, кини уоллаах кыыс оҕолордоох буолан, биирдэ дьиэ кэргэннэнэ түстүм. Барыларын дьиэбэр көһөртөөн аҕаллым. Дьиэм иһэ биирдэ сырдыы, оҕо саҥатынан туола түстэ. Сарсыарда Туонньабын көрбүтүнэн уһуктабын, киэһэ сэгэрбин кууспутунан утуйабын. Олус дьолломмутум, сокуоннай кэргэннии буолбуппут. Бастакы кэргэнэ иһээччи буолан, наһаа кыһалҕалаахтык олорбут. Онон кэрэчээнэ ойохпун наһаа харыстыыбын. Кини оҕолорун бэйэм анныбынан суруйтарбытым. Санаам хоту дьахтары суорумньу көмөтүнэн ойох ыламмын, дьэ, нус-хас олохтоннум. Хаһаайыстыбаннайын, асчытын, ырааһын туһунан этэ да барыллыбат.
Билигин иккиэн хаһаайыстыбабытын көмөлөөн көрөбүт. Оҕолорбут оскуолаҕа үөрэнэллэр. Миигин «аҕаа» диэн ыҥыран, сүрэхпин манньыталлар, дууһабын үөрдэллэр. Аны оҕомсоҕум да сүрдээх эбит. Кинилэр билигин күн сиригэр баар саамай чугас дьонум, көмүскэ тэҥнээбэт баайдарым буолаллар.
Саргылаана БАГЫНАНОВА.
