“Кыым” хаһыат үгэс буолбут төгүрүк остуолугар Экологияҕа куттала суох буолуу туһунан Ил Дархан ыйааҕын дьүүллэһии буолла. Ону сэргэ биир сытыы боппуруос быһыытынан гидротехническай эбийиэктэр куттала суох буолуулара турда. Кистэл буолбатах, кэнникинэн килиимэт уларыйбытынан уонна кэккэ төрүөтүнэн быһыттар саамай кутталлаах эбийиэккэ киирсэр буоллулар.
“Кыым” хаһыат бу төгүрүк остуолун тиэмэтин РАН СО Ирбэт тоҥу чинчийэр институтун учуонайдара көҕүлээтилэр диэтэххэ, сымыйа буолбатах. Владимир Прокопьев сис кэмитиэт салайааччыта уонна учуонайдар көҕүлээн, Ил Түмэн “Ирбэт тоҥу көмүскүүр туһунан” диэн сокуону ылыммытын билэбит. Онон бу аан дойдуга соҕотох институт хаһан баҕарар саамай сытыы боппуруостарга уопсастыбаннас болҕомтотун тарда, нэһилиэнньэ туһугар үлэлии сылдьара хайҕаллаах. Төгүрүк остуолу “Ситим” медиа-бөлөх генеральнай дириэктэрэ, Ил Түмэн дьокутаата Мария Христофорова иилээн-саҕалаан ыытта.
Ыйаах туһунан
Сахамин Афанасьев, СӨ экологияҕа, сиртэн хостонор баайга уонна ойуур хаһаайыстыбатыгар миниистирэ, төгүрүк остуолу саҕалаата. Кини, дьиҥинэн, бу үлэ үйэ чиэппэрэ устуоруйалаах диэн тоһоҕолоон бэлиэтээтэ. “90-с сылларга саҥа министиэристибэ тэриллэн, экология кэнсиэпсийэтэ ылыллыбыта. Кэмигэр сөптөөх боппуруостар турбуттара, уураахтар ылыллыбыттара. Онтон ыла экология тиһигэ сөпкө үлэлээн кэллэ. Билигин атын кэм. Саҥа кыһалҕалар, саҥа боппуруостар турдулар. Аҕа баһылык Айсен Николаев ылыммыт Ыйааҕа, мин санаабар, саҥа кэнсиэпсийэҕэ, саҥа өйдөбүлгэ эппиэттиир хайысхалары көрүөҕүҥ диэн ыҥырыы буолар. Аҕа баһылык судаарыстыбаҕа, Ил Түмэҥҥэ уонна уопсастыбаҕа биэс хайысханы ыйда. Онуоха туох үлэни ыытыахтаахпытый, ону чопчулаан биэрдэ”, – диэтэ.
Сокуону “систиэмэлиир” наада
Владимир Прокопьев, Ил Түмэн кэмитиэтин бэрэссэдээтэлэ: “Ыйаах биир сүрүн ис хоһооно – экологияҕа баар сокуоннары систиэмэлиэххэ, кодификациялыахха диэн. Арассыыйаҕа сэдэх соҕус сокуоннардаахпыт. Билигин ол докумуоннары салгыы олоххо киллэриэхпитин наада. Табыллар буоллаҕына, федеральнай таһымҥа бу өйдөбүлү уонна ону харыстыыр мэхэньиисимнэри киллэрэри ситиһэ сатыахтаахпыт. Билигин дьүүллэһии араас былаһааккаҕа барар эрээри, миэстэтиттэн хамсыы илик диэххэ сөп”, – диэтэ. Оттон чуолаан, гидротехническай эбийиэктэр (ГТС) туһунан кэпсэтии Парламент истиилэригэр 2015 сыллаахха буолбутун санатта. 2010 сыллаахха сис кэмитиэт киэҥ ыҥырыылаах мунньаҕар эмиэ көрүллэн, этиилэр киирбиттэр эбит. Онно ылыллыбыт быһаарыылар ханна тиийдилэр? Туох түмүк оҥоһулунна? Ону ким хонтуруоллуур? Сокуон үлэлиирин ситиһиэхтээхпит диир буоллахха, үлэ толорор былаас таһымыгар төһө көхтөөхтүк барарый?
Бытаарыы тахсан эрэр
Хас биирдии сокуон олоххо киириитэ үбүлээһини ирдиир. Ол туһунан Ил Түмэн бүддьүөт кэмитиэтин салайааччыта Юрий Николаев эмиэ санатта: “Билигин Ыйаах таҕыста, онон сибээстээн, үбү көрүөххэ сөп буолла. 2019 сыл бүддьүөтэ ылылларыгар хаста да ыйытан турабын саҥа бэрэссэдээтэлтэн да, миниистиртэн да: “Бытаарыы тахсан эрэр, 2019 сыл торума ылылынна. Онуоха диэри чуолкай хайысханы бакаа көрө иликпит”, – диэн. 200 мөлүйүөн, 300 мөлүйүөн дииллэр. Мин санаабар, чуолкай этии биллэ илик. 2019 сылга бу Ыйааҕынан үп-харчы балай эмэ көрүллүөн сөп этэ. Онтон ылыллыбыт бүддьүөккэ эбии харчы көрүллэрэ уустук”.
Билим кыаҕа ситэ туһаныллыбат
Юрий Николаев салгыы Мииринэйгэ буолбут быһылааннарга сыһыаран: “Биһиэхэ ирбэт тоҥҥо ханна да суох чинчийиини ыыппыт соҕотох институттаахпыт. Оннук институт аан дойдуга да суох. Мииринэйгэ ол институт филиала баар, ол үрдүнэн бу филиалы саҥа сокуоннарга олоҕуран, биир даҕаны үлэҕэ кытыннара иликтэр, хантан эрэ соҕурууттан уолаттар кэлэн, экология мониторинын ыыталлар... Дьиҥинэн, итиннэ олохтоох билим күүскэ кыттыахтаах этэ! Ирбэт тоҥу үөрэтиигэ саамай элбэх үлэни ыыппыт биһиги институппут эбээт! Ирбэт тоҥҥо куораты тутууга, дэриэбинэни бырайыактааһыҥҥа – барытыгар чопчу чинчийиилээхтэр. Наукабыт кыаҕын баччааҥҥа диэри ситэ туһаммакка олорорбут сүрэ бэрт.
Оттон ол содула хайдаҕый, ону бары көрөн итэҕэйдибит. Чурапчыга буола турар быһыы-майгы айылҕа хаһан да оһоруммат бааһа буолла. Итини ханна даҕаны отчуоттаабаппыт, “ыччат бөһүөлэктэрэ” дии-дии, толкуйдаабакка тут да тут буолабыт, ирбэт тоҥ проблемата баарын өйдүү сатаабаппыт. Мин үһүс ыҥырыыттан ыла суол тутуутугар, саҥа дьиэлэри тутууга Ирбэт тоҥ институтун кыаҕын туһаныахха, мониториҥҥа институт чинчийиилэрин өйүөххэ диибин. Суолу тутааччыттан ким да кыһаллыбат. Билим институттара эмиэ олорон биэриэ суохтаахтар. Эһиэхэ ким даҕаны барытын бүлүүһэҕэ ууран аҕалыа суоҕа, төһө кыалларынан, анньыһан иһиэххэ наада. Чуолкай хайысхалаах институттар кыахтарын туһанарга, кинилэргэ кыах биэрэргэ парламент үлэлэһиэхтээх, федеральнай таһымҥа эмиэ”, – диэн олус сөпкө эттэ.
Ирбэт тоҥ дьайыыта
Ирбэт тоҥ кыһалҕатын көтөҕөр, ону сэргэ гидротехническай эбийиэктэр кутталламмыттарыгар болҕомтону тардар – Ирбэт тоҥ институтун биир тутаах үлэһитэ, геология-минералогия билимин хандьыдаата Семен Петрович Готовцев. Төгүрүк остуолга кини, сүрүннээн, килиимэт уларыйыыта, ирбэт тоҥҥо дьайыыта кэлиҥҥи сылларга олус түргэтээбитин эттэ. Саха сирин киин улуустарыгар алаас сир, мыраан киһи билбэт гына уларыйан эрэр холобурдарын видео-презентацияҕа көрдөрдө.
Ирбэт тоҥ уларыйыыта гидротехническай тутууларга, быһыттарга дьайан,олор кэбирээн эрэллэрэ дьиксиннэрэр диэтэ. Ол туоһута – гидроузелларга тахсар саахал элбээбитэ. Онон билиҥҥи кэм уталытыллыбат соруга – туох баар гидротехническай тутуулары (ГТС) геокриология өттүнэн мониторинг, үлэлиир-туттуллар кыахтарын кэтээн көрүүнү саҕалааһын буолуохтаах диэтэ.
Холобур, Чурапчы күөлүн холобурун ыллахха, кытыла алдьанан, уу ылар сирэ кэҥээн иһэр. Ол ордук Энергетиктэр бөһүөлэктэригэр көстөр. Ону кытта харахха көстүбэт муус ууллуутун түмүгэр сир аннынааҕы “холуодьастар”, “дьаамалар” үөскүүллэр. 2014 сыллаахха Покровскайга ардах кэнниттэн биир ыал даачатыттан сарайа эрэ хаалбыт холобура баар. Тутуу сир анныгар барбыт. Ити курдук ирбэт тоҥ уларыйыытыттан сир сиҥниитин, алдьаныытын туоһулуур араас элбэх холобур баар. Билим туоһута, чинчийиилэр түмүктэрэ барыта баар – оттон тустаахтар ону туһамматтар, наадалаахха аахпаттар. Ол түмүгэр итинник саахал тахса турар. Тоҕо манныгый? Хаһан өйдөнөбүт? Эбэтэр дьон олоҕор кутталлаах саахал салҕанара – бу кимиэхэ эрэ үчүгэй дуу?!
“Биһигини кытта үлэлээбэттэр”
С.П. Готовцевтан “Куттал аһара улахан. АЛРОСА ханнык билим-чинчийэр институттары кытта үлэлиирий? Ким кинилэргэ оннук өҥөнү оҥороруй?” – диэн ыйыттылар. Онуоха: “Мин туттуллубут “минерализованнай” ууну харайыыны “Удачнай ГОКка” үөрэппитим, ол – мин диссертациям тиэмэтэ. Оччолорго даҕаны ол уу ханна сыҕарыйарын, туох кутталлааҕын этэ сатыырым. Хомойуох иһин, онтон ыла миигин чугаһаппат, биһиги институппутун кытта үлэлээбэт буолбуттара. Санкт-Петербуртан, Иркутскайтан, Белгородтан институттары кытта дуогабардаһан үлэлииллэр. АЛРОСАттан сүрүн үлэһиттэр баар мунньахтарыгар ыйытан көрдөххө, хардалара уларыйбат, наар “барыта үчүгэй” диэн буолар. Биһигиттэн Прикладной экология институтун эрэ кытта үлэлииллэр. Оттон олор түмүктэрэ эмиэ “барыта үчүгэй” диэн буолар”, – диэтэ...
С.П. Готовцев “Иирэлээххэ тахсыбыт саахал туһунан этэр буоллахха, өйдөммөт түгэн элбэх. Мин санаабар, өрүскэ атын уу киирбит, ону үөрэтиэххэ наада. Ууну үөрэппит киһи буолан, билэн этэбин”, – диэтэ. Ол эрээри үөрэтэр дьоҥҥо ыарахан буолуоҕун ыйда: “Үөрэтэргэ үбүлээһин көрүлүннэҕинэ даҕаны, биһиэхэ тугу көҥүллүөхтэрэ биллибэт”.
Сахамин Афанасьев: “Бүгүн өрөспүүбүлүкэҕэ 289 ГТС баар, онтон сороҕун билим үөрэттэ, онно олоҕуран, ГТСка килиимэт сабыдыала баара бэлиэтэнэр. Ити бырамыысыланнай-экологическай куттала суох буолууну кытта сибээстээх. Онон итиннэ билим тэрилтэлэрин анал чинчийиитэ хайаан даҕаны ыытыллыахтаах. Манна билим сэрэтиитэ чахчы бигэргэннэ. Быйыл быһыттар тоҕо барыылара нэһилиэнньэлээх пууннар ууга усталларыгар тиэртэ.
Холобур, “хозяйствующие субъекты” диэн тэрилтэлэр сиртэн хостонор баайы ылар үлэни эрэ ыыталлар, кинилэргэ анал билим чинчийиитин ыытар тэрилтэлэрэ суох. Оннук үлэни ыыттарар, өҥөнөн туһанар анал нормативтарынан бигэргэтиллибит буолуохтаах. Оччоҕо эрэ кэтиир-маныыр, хонтуруоллуур уорганнар ону отчуоттарыгар булалларын, көрөллөрүн, ирдииллэрин ситиһэбит. Оттон билим көрдөөһүннэрин тутуһуу суһал быһыыны-майгыны сэрэтэр аналлаах. Ол барыта нормативнай аактарынан, сокуоннарынан бигэргэтиллиэхтээх, – диэтэ.
Саҥа чахчы?
Иннокентий Андросов, Өлүөнэ тардыытын управлениетын салайааччыта, Иирэлээх өрүскэ тахсыбыт даамба алдьаныытын туһунан урут иһиллэ илик көрүүтүн эттэ. “Саахал тахсыбытын кэннэ докумуоннары үөрэппиппит уонна маннык быһаарыыга кэллибит: даамба алдьаныыта, быһыт сууллуута дырааганы көһөрүүнү кытта сибээстээх аһара элбэх уу мустуутуттан буолбут. Быйыл Мииринэйдээҕи ГОК уу эбийиэгин көһөртөрөр докумуону киллэрбитэ. Ыам ыйын 23 күнүгэр киллэрбиттэригэр итэҕэс-быһаҕас баарын көрөн баран аккаастаабыппыт. Экология министиэристибэтэ эмиэ биһиги түмүкпүтүгэр олоҕуран аккаастаабыта. Ол кэнниттэн сүтэн хаалбыттара.
Иккиһин докумуону атырдьах ыйын 13 күнүгэр киллэрбиттэрэ. Росприроднадзор эмиэ аккаастаабыт этэ. Биһиги аккаастаабыппыт. Ол үрдүнэн көҥүллүүр докумуона суох сылдьан, дыраагаларын көһөрбүттэр этэ. Дырааганы атыҥҥа көһөрүүгэ тугу гыналларый? “Руслоны” сабаллар. “Руслоотвод” оҥоһуллар. Уу көтөҕүллэр, дыраага хамнаан барар. Биһиги ону үөһэнэн көтөн быһаарбыппыт эрээри, докумуонунан эҥин бигэргэтии наада буолан, хойутаан бу аһаҕастык этэбит.
Көһөрөргө уу таһыма үрдүгэ наада. Онтон аны атырдьах ыйын 16,17,18 күннэригэр түспүт ардахтан эбиллибит ууну ол быһыт тутар кыаҕа суох буолар. Дырааганы көһөрөөрү руслоотводу сабан кэбиспэтэхтэрэ, аһаҕаһа буоллар, ол уу ааһыа этэ. Биһигини истибиттэрэ, быһаарыыларбытын олоххо киллэрбиттэрэ буоллар руслоотвод ити ууну аһарыа этэ”, – диэтэ. Иннокентий Михайлович кинилэр бу сабаҕалааһыннарын борокуратуураҕа эбии докумуон быһыытынан киллэрбиттэрин эттэ. Төгүрүк остуолга мустубут дьон үксүлэрэ маннык чахчы баарын саҥа иһиттилэр. Атын мунньахтарга бу туһунан биирдэ да этиллибэтэҕэ.
Бырайыактар эргэрдилэр
Михаил Лоскин, мелиорация уонна тыа сирин уунан хааччыйыы управлениетын салайааччытын I солбуйааччыта: “289 ГТС баарыттан биһиги балаансабытыгар 190 эбийиэк баар. Сороҕор кыра саахал тахсара эҥин баар буолар. Ол эрээри биһиги управлениебыт уунан 72 нэһилиэнньэлээх пууннары хааччыйар, ол эбэтэр өрүс эҥээрдээҕи, киин улуустары уунан хааччыйыы проблемата сэбиэскэй кэмтэн ыла баар. Биһиги эбийиэктэрбитигэр тахсар саахал төрүөтэ тугуй? Ол төрүөтэ – бырайыактар эргэриилэрэ. Сүрүн кыһалҕа – килиимэт уларыйыыта, өрүстэр гидрологическай туруктарыгар дьайыыта. Өрүстэр билигин урукку курдук буолбакка, атыннык усталлар. Биир төрүөт – уу кээмэйин туппат кыһалҕата. Онон бу кыһалҕаҕа сыһыан комплекснай буолуохтаах. Биһиэхэ маны олоххо киллэриигэ 1,5 млрд солк. көрүллүөхтээх эбит буоллаҕына, 240 мөл. солк. эрэ көрүллэр. Онон уопсастыбаннас маны эмиэ туруорсара буоллар”, – диэтэ.
Билими үбүлүүр наада
Иннокентий Охлопков: “Саҥа комплекснай сыһыан баар буолуохтаах. Оттон ол булгуччу билим чинчийиилэригэр олоҕуруохтаах. Саамай кутталлаах эбийиэктэр чахчы бааллар. Холобур, Магадааҥҥа, Халыма өрүс баһыгар. Онон Экология министиэристибэтэ ыаллыы эрэгийиэни кытта үлэни ыытыахтаах. Саамай куһаҕан – кыһыл көмүһү хостооһун киртитиитэ. Билим институттара ыыппыт чинчийиилэрин булгуччу салгыахха. Бырагыраама наада. АЛРОСА “эһиэхэ сыллата 1 миллиард солк. биэрэбит. Эһиги өссө биһигиттэн тугу көрдүүгүт?” диир. Онон харчыны биһиги “Үүнэр көлүөнэ пуондатыттан” ылбыппыт”, – диэтэ.
Андрей Матвеев, Билим акадьыамыйатын Сибиирдээҕи отделениетын Саха сиринээҕи филиалын вице-бэрэсидьиэнэ: “Маннык уопсастыбанньыктар тэрийэр төгүрүк остуоллара официальнай мунньахтан атына, кыһалҕаны кыраҕытык көрөллөр, ордук ис хоһоонноох кэпсэтии тахсар. Билигин Саха сиригэр бырамыысыланнай баһылааһын күүһүрдэ. Онон сибээстээн, уларыйыы бара турар кэмигэр олохтоох билим күүһүн-кыаҕын булгуччу туһанар наада. Биһиэхэ Экология, Биология, о.д.а. институттар бааллар. Кинилэр чинчийиилэригэр хайаан даҕаны үбүлээһин көрүллэрэ ирдэнэр”, – диэтэ.
Прасковья Гоголева, ХИФУга экология факультетын декана: “2005 сыллаахха тохтоло суох экологическай үөрэхтээһин туһунан сокуон ылыллыбыта эрээри, оскуолаҕа билиҥҥэ диэри оннук сокуон үлэлээбэт”, – диир. Онон оҕолор үрдүк үөрэх кыһатыгар киирэн баран биирдэ экологическай үөрэхтээһини ылар кыахтаналлар. Бүгүн ХИФУ экологияҕа факультета 55 эколог-исписэлииһи сыл аайы таһаарар. Устудьуоннар бырамыысыланнай хампаанньаларга быраактыкаланаллар. Ол эрээри улахан хампаанньалар утары барар буоллахтарына АЛРОСА биһигини кытта үлэлээбэт.
Уопсастыбаннас санаата. Өлүөнэ эмиэ киртийдэ
Александр Жураковскай, ОНФ бэрэссэдээтэлин солбуйааччы: "Бу кирдээх уу Өлүөнэҕэ киирэн Эдьигээни ааста, Тиксиигэ тиийдэ. Ол эрээри тоҕо эрэ федеральнай уорганнартан ким даҕаны Өлүөнэ киртийбитин туһунан боппуруоһу көтөхпөт. Эдьигээҥҥэ Роспотребнадзор тоҕо анаалыһы оҥорботуй? Хоромньуну Бүлүүнэн эрэ ааҕан эрэллэр. Дьиҥинэн, барыта ааҕыллыахтаах. Ростехнадзор туһунан этэр буоллахха, кинилэргэ балаансаҕа 40 эрэ ГТС турар диэн этэллэр. Оттон миниистир 289 эбийиэк туһунан этэр. Оччоҕо бу атыттар ханна хонтуруолга сылдьаллар? Ким ону үлэлэтэр-хайыыр? Билим онно хайдах үлэлэһиэй? Дьиҥинэн, хонтуруоллуур уорганнар кинилэри учуокка туруоралларын ситиһиэхтээх этилэр. Биһиги икки этиилээхпит. Эрэгийиэннэргэ хонтуруоллуур боломуочуйаны төннөрөр туһугар үлэни ыытыахха. Сир баайын хостооччулары кытта социальнай-экэнэмиичэскэй дуогабарга илии баттыыр бырааптаах буолуохтаахпыт. Иккиһинэн, Ыам ыйынааҕы Ыйаахха экология туһунан пууҥҥа олоҕуран, Өлүөнэ өрүс тардыытын хабан ураты харыстанар сири тэрийиэххэ”, – диэтэ.
Афанасий Максимов, уопсастыбанньык, бэлиитик: “Бу боппуруоһу киэҥник көрөр наада. Уопсастыбанньыктар оҥорторбут анаалыстарыгар сорох көрдөрүү иккиттэн ордук нуорманы куоһарара көстөр. Биһиги нэһилиэнньэни барытын ыраас иһэр уунан хааччыйар бырагырааманы ылыныахтаахпыт. Бу боппуруос эмиэ сүрүн буолуохтаах”.
Утары туруоруу баран эрэр
Вячеслав Коротов, суруналыыс, уопсастыбанньык: “Уопсастыбаннаһы официальнай уорганнарга утары туруоруу баран эрэр. Ордук биһиги тутулуга суох тас лабораторияларга анаалыстары оҥорторбуппут кэннэ. Ити – олох сыыһа. Былаас, бастатан туран, уопсастыбаннаска тирэҕириэхтээх”, – диэтэ.
Саҥа нуормалар наадалар
Ирбэт тоҥу көмүскүүр сокуону көҕүлээн киллэртэрбит уопсастыбанньыктартан биирдэстэрэ, тутааччы Эдуард Романов: “Экология доктринатыгар, Ил Дархан киллэрбит Экология куттала суох буолуутун Ыйааҕар, ону таһынан “Ирбэт тоҥу көмүскүүр туһунан”, “Эппиэтинэстээх сир баайын хостооһун туһунан” ылыллыбыт сокуоннарга олоҕуран, бүгүҥҥү нормативтары саҥардыахха, эбиилэри киллэриэххэ. Бырабыыталыстыба ону түргэнник ырытан үлэҕэ киллэрэ охсорун ситиһиэххэ. Эргэрбит нормативтарынан, тэхиниичэскэй регламеннарынан биир даҕаны сууту кыайар кыахпыт суох”, – диэтэ.
Омбудсмен наада
Владимир Ю, юрист, уопсастыбанньык: “Соторутааҕыта Арассыыйа СМИлэригэр уонна эспиэрдэр былаһааккаларыгар экология омбудсменын дуоһунаһын киллэрэр туһунан этиилэр иһиллибиттэрэ. Мин санаабар, Саха сиригэр экология боппуруостара сытыырхайбыттарынан, элбэх сокуон ылыллыбытынан, былаас уонна уопсастыба икки ардыгар сибээһи олохтуурга көмөлөһүөхтээх боломуочуйалаах дуоһунас баар буолуохтаах. Онон омбудсмен дуоһунаһа киирэрэ кэм ирдэбилэ буолла”, – диэбитин төгүрүк остуол кыттыылаахтара сэргии иһиттилэр. Мария Христофорова, Ил Түмэн дьокутаата: “Чахчы, уопсастыбанньыктар туруорсууларын сороҕор итэҕэйбэт түгэн баар. Ону бу Бүлүү түбэлтэтигэр көрдүбүт. Маннык омбудсмен баар буоллаҕына, ити боппуруостары уопсай көрөн, быһаарсарга олус көмөлөөх буолуо этэ”, – диэтэ.
Төгүрүк остуол түмүктэннэ. Маннык тиэмэ өссө көтөҕүллэ илик буолан, сонун кэпсэтии таҕыста. Кэпсэтииттэн туох итэҕэс-быһаҕас баара көһүннэ. Сүрүн сорукпут ол этэ буоллаҕа. Тустаах үлэлэри ыытар тэрилтэлэр үбүлээһиннэрэ татыма, хаһаайыстыбаннай үлэни ыытар хампаанньалар, тэрилтэлэр билим өҥөтүгэр наадыйбаттара, “экэниэмийэлииллэрэ”, онуоха ирдэбили олохтуур туох да нуорма-аак суоҕа, нормативтар–тэхиниичэскэй регламеннар– эргэрбиттэрэ буолара көһүннэ.
Сахамин Афанасьев: “Ханнык баҕарар Ыйаах олоххо киирэр буоллаҕына, үбүлээһиннээх буолуохтаах. Бу Ыйаах биэс сыллааҕы үбүлээһинэ – 1 млрд 200 мөл. солк. Маныаха тустаах үлэни, билими эбии үбүлээһин, уопсастыбаны көҕүлээһин уо.д.а. хайысхалар көрүлүннүлэр. Бырабыыталыстыба кэлиҥҥи мунньаҕар сайаапкабытын киллэрэн турабыт, Ил Түмэн өйүүрүн билэбит”, – диэн хоруйдаата.
Маннык этиилэр киирбиттэрин ахтыахха сөп:
- Саха Өрөспүүбүлүкэтигэр регистрациялаах уонна реестргэ суох ГТСтары мониториннааһыны ситиһэргэ.
- АЛРОСА дражнай полигоннарын саҥа оробуочай бырайыактарын сүрүн акционер – Саха Өрөспүүбүлүкэтин этиилэрин учуоттаан ылынарын ирдииргэ, ол боппуруоһу көтөҕөргө.
- 2019 сыл бүддьүөтүгэр уу эбийиэктэригэр билим чинчийиилэрин ыытарга үбүлээһини көрөргө.
- Ирбэт тоҥу көмүскүүр туһунан сокуоҥҥа олоҕуран, урукку нормативтары, тэхиниичэскэй регламеннары саҥардар үлэни уталыппакка эрэ саҕалыырга.
- АЛРОСА Бүлүү улуустарын олохтоохторун доруобуйатын чинчийиитигэр, иһэр ууну ыраастыыр тэриллэринэн хааччыйарга үбүлээһини көрөрүн ирдииргэ.
- Экология Уопсастыбаннай сүбэтин чилиэнинэн ОНФ бэрэссэдээтэлин солбуйааччыта Александр Жураковскайы киллэрэргэ.
- Экология боппуруостарыгар боломуочунай (омбудсмен) дуоһунаһын киллэрэри туруорсарга.
Нина ГЕРАСИМОВА.
