Саха сирэ аан дойдуга өрүү улахан болҕомтону ылар. Быйыл Хомус күнүгэр Дьокуускайга, Хаҥаласка уонна Бүлүүгэ “Странные звуки счастья” диэн Италия режиссёра Диего Паскаль Панарелло киинэтэ сүрэхтэннэ. Диего Средизёмнай муора кытылыгар турар Сицилия арыытыттан төрүттээх. Доҕотторун кытта кылгас кээмэйдээх документальнай киинэлэри устан, киинэ эйгэтигэр үктэммит. Аҕыйах сылтан бэттэх Саха сирин абылаҥар ылларан, синньигэс кыллаах эрээри, киэҥ өйдөбүллээх хомус туһунан киинэни устан, төрдүс төгүлүн кэлэн, киинэтин сүрэхтээтэ. Режиссёр дойдутугар көтөөрү түбүгүрэр кэмигэр биир чааһы “Кыым” хаһыакка аныырыгар көрдөһөн кэпсэттим.
Айаным харчытын дьонтон умналаспытым
– Хомуска интэриэс туохтан саҕыллыбытай?
– Биир түүн маранзаноны түһээбитим. (Маранзано – Сицилия хомуһа – Ааптар). Була охсон, оонньуурга үөрэниэхпин баҕарбытым. Ити иннинэ маранзаноны көннөрү сувенир курдук көрөрүм, улаханнык аахайбатым. Италияҕа маранзано 3-5 евроҕа атыыланар. Ол эбэтэр көннөрү тимир лоскуйун курдук сыаналанар. Тута чугас турар маҕаһыынтан атыылаһан, кылын тардан көрбүтүм. Санаабар, бу быыкаа үстүрүмүөн иһигэр бүтүн аан дойду көстөрө. Салгыы хомус туһунан элбэҕи аахпытым, хомуска сыһыаннаах дьону кытта сибээстэспитим. Онтон сыыйа Саха сирин туһунан билбитим.
– Тымныытынан аатырар Саха сиригэр кэлэргиттэн куттамматаҕыҥ дуо?
– Суох. Ол туһугар туохпун да кэрэйиэм суоҕа этэ. Биир күн интэриниэттэн Саха сирин хомусчуттара Парижка кэлэллэрин туһунан аахпытым. Париж – Сицилияттан балачча ыраах. Ол да буоллар, дьыалабын барытын быраҕан, виртуоз-хомусчуттары – Спиридон Шишигини уонна Хомус Уйбааны – кытта көрсүбүтүм. Ол кэннэ Саха сиригэр талаһыым өссө күүһүрбүтэ. Үгүс түгэҥҥэ харчыта суох буолааччыбын. Онон хомуспун туппутунан араас продюсерскай хампаанньалары кэрийбитим. “Бу кыракый тимир үстүрүмүөн туһунан киинэ устуохпун баҕарабын. Хомуһу саамай үчүгэйдик Саха сиригэр оҥороллор уонна уһулуччу үчүгэйдик оонньуур дьон эмиэ онно бааллар эбит. Бука баһаалыста, онно барарга харчыта биэриҥ” диэн көрдөспүтүм. Дьон миигин көрөллөрүттэн сылыктаатахха, хараарчы иирбит киһиэхэ майгынныыр быһыылааҕым. Онтон анал видеоролик устан, интэриниэт нөҥүө харчы көрдөһөн барбытым. “Баҕа санаам дойдутугар барарга 8 евро наада” диэн суруйбуппар дьон кыралаан көмөлөһөн барбыттара. Соһуйуом иһин, 10-тан тахса евро киирбитэ. Онон айаҥҥа туруммутум.
Манна аан бастаан 2012 сыллаахха кэлбитим. Балаҕан ыйын бүтүүтэ Дьокуускай кыһыл көмүс өҥүнэн бүрүллэн турара. Лиирикэ, уус-уран хоһуйуу түһүлгэтэ... Икки ый кэриҥэ хомус туһунан элбэҕи устубутум. Хара ааныттан тус санаабар, көрүүбэр тирэммитим. Ол матырыйаалларбын туппутунан эрдэтээҥҥи продюсерскай хампаанньаларбар тиийбитим. Харахтаабатах хартыыналарын көрөн, тута өйөөбүттэрэ.
– Киинэни уһулууга туох ыарахаттары көрүстүҥ?
– Сицилия киһитин итиинэн куттаабаккын. Арай үөн-көйүүр элбэҕэ салыннарбыта. Олус үчүгэй каадырдары устар хаамырабыт хамсаан, буорту гыммыта. Ол – бырдахтан. 40 кыраадыстан үөһээ тымныыга таһырдьа өр устубаккын, видео-хаамыра тааһа тоҥор. Онон халлаан тымныытыттан элбэх бириэмэни сүтэрбиппит.
Саха доҕорум кэриэһигэр...
– Германияҕа киинэ бэстибээлигэр бу киинэҕинэн кыттаргар саха дэлэгээссийэтин ыҥырбыт этиҥ. Хомус киинин дириэктэрэ Николай Шишигин ол айантан кэлээт, суруналыыстары ыҥырбыта. Онно ыһыах дискэтиэкэтигэр холуочук ыччаттары устубуккуттан кыбыстыбытын эппитэ.
– Саха дьоно кэлии дьоҥҥо үчүгэйи эрэ көрдөрөргө үлэспит курдуктар. Ханна да биирдэр. Мин санаабар, баартан кыбыстар наадата суох. Итэҕэс-быһаҕас атын өйдөбүлү күөдьүтэр, атын сыаннастары иҥэрэр. Эдэр дьону холуочуктар дии санаабатаҕым. Сайын кэлбититтэн көннөрү үөрүү-көтүү салгына баара. Мин көрүүм атын буоллаҕа.
Николай Спиридонович өрөспүүбүлүкэ аатын-суолун туһугар улаханнык долгуйара. Эргэ дьиэлэри, ититии турбаларын, суолу-ииһи, эргэрбит массыыналары устуум уобараһы таһаарарбар наада этэ. Ону кини ончу сөбүлээбэккэ, өйдөспөтөх түгэннэрдээхпит. Дьэбиннирбит хараабыллары, атын да тимири дойдубар эмиэ устубутум. Сюжет быһыытынан хомус тимиртэн оҥоһулларынан, туһата суох турар тимири устарым наада этэ. Бу быыкаа тимир сыыһа таһаарар тыаһыгар, киһиэхэ дьайар күүһүгэр болҕомтобун ууран, ону арыйа сатаабытым. Мин көрүүбүнэн, санааҕа ылларбыт, сайдыыга таласпат киһи дьэбиннирбит тимиргэ маарынныыр.
Николай Шишигин бу киинэнэн олус киэн туттара. Кини тыыннаах бэйэтин үйэтиппит дьоллоохпун. Дириҥ, муударай, үтүө киһи этэ. Хас эмит сыллаах үлэбит дьоллоох түмүгэр тиийбэтэҕэ олус хомолтолоох. Доҕорбун улаханнык аһыйабын, хараастабын...
– Саха сиригэр дьон хомуска сыһыана хайдаҕый?
– Саха ойууннааһыҥҥа, көстүбэт эйгэҕэ чугас. Хомус ити эйгэни кытта ситимнээх. Хас биирдии саха хомуска сатаан оонньуур. “Сатаан оонньообоппун” дииллэр эрээри, мин көрдөхпүнэ, уһулуччу үчүгэйдик оонньууллар. Саха хомус тылын ханнык баҕарар түгэҥҥэ – үөрүүгэ да, хомолтоҕо да тардар эбит. Тыыннаах да, өлбүт да дьону кытта сибээстэһиигэ эмиэ хомуһу туттаргыт дьикти.
– Саха туох үгэһин сэҥээрэ көрдүҥ? Туох түүл-бит баарый?
– Айанныырбыт тухары аргыстарым сири-уоту аһаталларыттан бастаан утаа олус соһуйбутум. Айанныах иннинэ кылгастык олоро түһэллэрэ эмиэ соһуччу этэ. Манна кэллэхпинэ, арааһы бары түһүүбүн. Онтон үксүн өйдөөбөппүн эрээри, чаҕылхай уонна ураты түүллэри көрөбүн. Ол да иһин өрүү үчүгэй настарыанньалаах, өрө көтөҕүллэн сылдьабын.
– Киинэҕин көрөөччүгэ таһааран баран, туох санааҕа кэллиҥ? Дьон сыанабыла хайдаҕый?
– Бүтэрбитим сыл буолла. Ол тухары аан дойдуну кэрийэ сылдьан киинэ бэстибээллэригэр кыттабын. Билиҥҥитэ хайа да бэстибээлтэн кураанах тахса иликпин. Киинэни көрбүт дьон дьикти турукка киирэллэр. Саха сирин тута таптыыллар. Хомуска оонньуурга үөрэниэхтэрин баҕараллар. Эрэлин сүтэрбит, мунчаарбыт киһиэхэ бу киинэ хараҕы арыйар.
Саха сиригэр киинэни көрбүт дьонтон элбэх киһи махтанна. Биир-икки эрэ киһи итэҕэһи көрдөрбүппүн сөбүлээбэтэхтэрин билиннилэр. Мин эһиги дойдугутун кириитикэлиир санаам суоҕа. Олоҕу дьиҥ хайдах баарынан көрөрбүн тиэрдибитим. Дьоруойдар бэйэлэрэ бэйэлэрин оонньоотулар. Кинилэргэ анаан сюжеттары толкуйдаабытым. Арай Бүлүү ууһа Реворий Чемчоев-Чөмчөө Уус оруолун кыратык уларытан биэрбитим. Кини сыанабылыттан долгуйар этим. Дьолго, сөбүлээтэ. Дьоруойдарым үлэбиттэн астыммыттарыттан үөрдүм. Ханнык эрэ хартыынаҕа устуу былаанын, тыаһын уларытыахха сөп этэ диэн санаа киирэр. Ол эрээри бэрт кыратык эрэ.
Сорох дьон улахан үлэ кэнниттэн истириэскэ киирэллэр. Ол миэхэ сыһыана суох. Бу – олус кырасыабай бырайыак. Үлэбин олус астынабын уонна киэн туттабын.
– Саха көрөөччүтэ эн киинэҕин киинэ тыйаатырыгар хаһан көрөрүй?
– Ол докумуонтан, үптэн тутулуктаах. Сыл курдугунан киинэни толору Саха сирин көрөөччүтүгэр таһаарыам диэн эрэнэбин. Быйыл Хомус күнүгэр көрдөрөргө эрдэ тылбын биэрбитим. Бу күнү өссө Николай Шишигини кэриэстиир күнүнэн ылынныбыт. Онон доҕорум кэриэһигэр эксклюзивнай көрдөрүү буолла.
Сөбүлүү көрбүт кыргыттарым – бары кэргэннээхтэр
– Бэйэҥ хомуска сатаан оонньуугун дуо? Дьоҥҥор туох кэһиилээх дойдулаан эрэҕин?
– Саха хомуһугар сыһыаным ураты. Иван Колодезников-Үрүҥ Уус, Эдуард Тарабукин, Петр Осипов, Иван Христофоров, Михаил Мальцев хомустарыгар оонньуурбун сөбүлүүбүн. 50-тан тахса хомуһу мустум. Олорго барыларыгар оонньуубун.
Эрдэттэн аттаһык тигиини сэҥээрэ көрөр этим. Төхтүргэ оннук көбүөрү бэлэхтээннэр, үөрүүм үрдээтэ. Олус элбэх Махтал суругу, кинигэ арааһын туттардылар. Онон киэн туттабын. Бүлүүгэ Аал Луук Маһы бэлэхтээн соһуттулар. Чымадааным аҥаара – бэлэх. Дьоммор, доҕотторбор кыра-кыра өйдөбүнньүктэри атыылаһан баран эрэбин.
– Туох аһы сөбүлээтиҥ?
– От-мас аһылыктаах буоламмын, Саха сиригэр аһылык чааһыгар ыарырҕаттым. Ол аата олохтоох аһы сирдим диэн буолбатах. Европаҕа эккэ элбэх хиимийэни куталлар, дьиҥнээх эт диэн суох. Уу олус киртийбит, балык өлөр кутталга киирбитэ ыраатта. Онон эт, балык аска үөрэммэтэхпин. Оттон Саха сиригэр ханна даҕаны ити астарынан күндүлүүллэр. Аччык эрэ буоламмын, Бүлүү балыгыттан оҥоһуллубут тиэптэли сиэбитим. Пиццаны, ирииһи, барыанньаны, килиэби, алаадьыны, минньигэһи хото сиэтим. Манна олохсуйарым буоллар, эккэ, балыкка үөрэниэм эбитэ буолуо. Быстах кэмҥэ киһи дэбигис үөрэммэт.
– Суруналыыстар “Сицилиец Саха сиригэр кэргэн ылар кыыһын көрүстэ” диэн суруйбуттар этэ. Кырдьык дуо?
– Сүрэҕим аҥаарын булбутум буоллар, олохсуйбут буолуом этэ. Хас сөбүлүү көрбүт кыыһым, соһуйуом иһин, кэргэннээх уонна хайаан да (!) икки оҕолоох буолар (Күлэр). Биһиги эргин 40 саас кэнниттэн биирдэ ыал буолар, оҕолонор туһунан толкуйдууллар. Лоп курдук 40 сааспар сылдьабын эрээри, оннук эппиэтинэс туһунан саныы иликпин. Тоҕо эрэ үйэм тухары аҥаардас сылдьарым буолуо дии саныыбын.
– Саха сирин кытта ситимнээх өссө туох былааннааххыный?
– Хас да бырайыактаахпын. Сороҕо Европаҕа уһуллуо. Саха сириттэн ким эмэ интэриэһинэй этии киллэрэрэ буоллар, өссө биир суолталаах үлэҕэ ылсыам этэ. Онон этиилээх буоллаххытына, тылбаасчыппар Елена Шишигинаҕа сибээскэ тахсаарыҥ. Саха сирин билиэхпиттэн олоччу уларыйбыт курдукпун. Бэйэбин атын өттүнэн арыйдым. Европаҕа дьон миигин чуолаан Саха сиригэр сылдьыбыт, аан дойду саҥа муннугун көрбүт киһинэн билэллэр.
– Кэпсэтиибит саҕаланыыта “өрүү харчыта суох буолааччыбын” диэбитиҥ. Эйигин бу киинэ, Саха сирэ байыттылар дуо?
– Киинэбиттэн үчүгэйдик хамнастаммытым эрээри, кинини киэҥ эйгэҕэ таһаарар инниттэн айан-сырыы элбээн, сонно туттан кэбиспитим. Баайы харчыга көрбөппүн. Сүрүнэ – өй-санаа өттүнэн улаханнык байдым. Мин санаабар, ол – саамай улахан баай. Түүлүм илэ туолбутуттан олус дьоллоохпун.
Оксана ЖИРКОВА
кэпсэттэ.
