2019 сыл Муус устар 22 к РФ Юстициятын Минситерствота Айыы Таҥара итэҕэлэ Вера в Айыы Таҥара (Тенгри) диэн Саха сиригэр өссө биир языческай итэҕэли регистрациялаата. Сүүрээччи-көтөөччү - Лена Валерьевна Федорова диэн. Баһылыктара бадаҕа Васильев Иван Герасимович - Алгыс Уйбаан буолар курдук.
Лена Валерьевнаны кытары биһиги, оннук чугастык да буолбатар, син билсэбит диэххэ сөп. Кини тэрийсибит 2 конференциятыгар кыттан дакылаат оҥорбутум уонна ол дакылаатым матырыйала бэчээттэммитэ. Дакылааттарбарбыттан, публикацияларбарбыттан уонна сирэй көрсөн кэпсэтииттэн даҕаны мин Айыы Таҥара итэҕэлин – Таҥараианствоны оҥоро сылдьарбын кини билэн бөҕө буоллаҕа дии. Оттон Лена Валерьевна тенгрианствоҕа сыһыаннаах саҥа итэҕэли регистрацияҕа биэрбитин мин эмиэ билэр этим. Ол гынан баран кини «Биһиги регистрацияҕа биэрбит итэҕэлбит эмиэ Айыы Таҥара итэҕэлэ диэн ааттанар, ону учуоттаа,” диэн хаһан да эппэт этэ. Онон Л.В.Федорова тенгрианствотын Айыы Таҥара итэҕэлэ - Вера в Айыы Тангра (Тенгризм) диэн аатынан регистрациялаппытын истэн баран олус диэн соһуйдум.
Аны ол Саҥа итэҕэллэрин төрүтүн, тирэҕин туһунан. Алгыс Уйбаан Алгыстарыттан ураты Итэҕэлгэ сыһыаннаах туох эмит дуоспурунаах үлэлээҕин билбэппин. Л.Федорова манна Якутскайга Международный фонд исследования Тенгри диэн тэрилтэлээх уонна Тенгрианствоҕа анаммыт, ол иҺигэр, Аан дойду таһымнаах араас тэрээһиннэри, конференциялары тэрийтэлиир. Бэйэтэ ыстатыйалары суруйар. Ол гынан баран Тенгри итэҕэлигэр анаммыт күттүөннээх, киһи Итэҕэлгэ туттан барыах үлэтэ эмиэ суох курдук. Онон туохха олоҕуран, хайдах бэйэлэрин итэҕэллэрин дьоҥҥо ылыннарыахтарын, норуокка тарҕатыахтарын өйүм хоппот.
ТЕНГРИАНЕЦ АЙСЕН ДОЙДУЛУУН КЭПСЭТИИТТЭН
Тенгризмы киллэрэри уруккутан туруорсар Айсен Дойдуну кытары телефонунан кэпсэтэ сырыттым. Ону: «Биһиги итэҕэлбит бары итэҕэллэртэн саамай былыргылара, онон баһылыыр-көһүлүүр оруолу ылыахтаах. Биһиги биир Тенгрини – Таҥараны (Космический Разум) билинэбит, онон монгтеистическай религия буолабыт. В.Кондаков уонна Л. Тэрис итэҕэллэрэ биһиги итэҕэлбит сорҕотунан буолаллар. Өскөтүн эн Таҥараианствоҕын регистрациялаттаххына ол эмиэ үчүгэй, биһиэхэ киирэҕин, биһигини сайыннараҕын,” – диэтэ быһа холоон.
“Тэрис, Кондаков курдук саҥа итэҕэлгитигэр дьону үөрэтэр кинигэлээххит-тойдооххут дуо?” – диэн ыйыппыппар, ол наадата суох – диэх курдук эттэ. “Ыһыах, Оһуохай биһиэннэрэ уонна Олоҥхо баар дии, онно барыта биһиги итэҕэлбит сурулла сылдьар!” – диэтэ. Ити саха Ытык тэрээһиннэрин уонна Аан Дойду шедеврэ буолбут айымнньыны В.Кондаков даҕаны Л.Афанасьев даҕаны Итэҕэллэригэр хото туһаммыттара уонна кинини батыһааччылар ону тута сылдьаллар.
Ити кэпсэтии кэнниттэн толкуйдаатахпына, В.Кондаков уонна Тэрис итэҕэлин батыһааччылар регистрацияламмыт Саҥа итэҕэли ылына охсоллоро, кинилэри бас-көс тутталлара арааһа ыарахаттардаах буолууһу быһыылаах.
ТЕНГРИАНСТВО ИТЭҔЭЛИН КИНИГЭТЭ ААН ДОЙДУГА СУРУЛЛА ИЛИК
Аан дойду таһымыгар ыытыллыбыт хас да Омуктар ыккардыларынааҕы конференциялар үлэлэриттэн көрдөххө, олор бары историческай хабааннаахтар уонна тенгрианствоны чөлүгэр түһэрэргэ матырыйаал мунньуу эрэ курдук көстөллөр. Билиҥҥи туругунан чөлүгэр түһэриллибит, киһи олоххо туттан барыах уонна Итэҕэл гыныах айылаах Тенгрианствота ханна да суох, өссө оҥоһулла, сурулла илик уонна оҥоһуллhар да кыаҕа суох. Ол төрүөтэ – тенгрианство түҥ былыргы языческай итэҕэл буолан, аныгы кэм ирдэбилигэр сөп түбэспэтэ буолар. Дьиҥинэн Тенгрианствоны үөрэтии историческай эрэ суолталаах диэххэ сөп.
Биллэрин курдук, Олимпийскай чемпиоммут Роман Дмитриев уонча сыллаа5ыта Тенгрианствоны киллэрэргэ туруорса сылдьыбыта да, кини соhумардык олохтон туораан, ол кыаллыбата5а уонна теоретическай базата суох буолан, олоххо киирэр да кыа5а суох этэ. Урут да5аны, билигин да5аны Тенгрианствоны аныгы кэм религиятын быhыытынан тилиннэрэ сатааhын, дьон ортотугар бутууру эрэ таhаарар хойгур дьыала курдук сыаналанара сеп.
Быйыл сайын Тенгрианствоны чинчийиигэ анаммыт уочараттаах Аан дойдутааҕы конференция Киргизия киин куоратыгар Бишкеккэ ыытыллыахтаах. 2017 с . Астана куоракка буолан ааспыт итинник коференцияҕа кыттыбыттаахпын, Танараианство туhунан дакылааттаабыттаахпын. Онно сылдьан, делегаттар кэпсэтэллэриттэн иһиттэххэ Азия, Монголия, Кавказ дойдуларыгар Тенгрианствоны букатын регистрациялаабаттар эбит. Онон Саха сирэ бастакынан регистрацияланар. Бишкеккэ биһиэттэрэ ол туһунан кэпсээтэхтэринэ анарааҥҥылар хайдах ылыналлара биллибэт.
САҤА РЕГИСТРАЦИЯЛАММЫТ САХА ИТЭҔЭЛЭ
САХАЛАРЫ СОМОҔОЛУУР КЫАҔА СУОХ
Бу саҥа регистрацияламмыт итэҕэл түҥ былыргы кэм итэҕэлигэр – тенгрианствоҕа аһары охтон, аныгылыы интерпретацияламмыт көрүүтэ, итэҕэл үөрэҕэ суох буолан кылгас тыстаах, сайдар, кэскилэ суох курдук көһүннэ.
Итиннэ холоотоххо В.Кондаков Аар Айыытын итэҕэлэ, Л.Афанасьев-Тэрис Айыытын үөрэҕэ олус табыллан сааһыламмыт, үгүс матырыйаалга олоҕурбут, дьон өйдүүр гына суруллубут үөрэхтээх, бөҕө тирэхтээх, этэргэ дылы, ат эбиилээх итэҕэллэр буоллахтара дии. Ол гынан баран, саха норуотун сайдыытын биир кэрдиис кэмин, эбэтэр бэйэлэрин кэмин оҕолорун көрүүлэрэ буолан эрэ, саҥа кэм Итэҕэлинэн – Таҥараианствонан солбуллар кэмнэрэ тирээтэҕэ.
Алгыс Уйбаан Ыһыахха төһө да үчүгэйдик Алгыс эппитин иһин – Ыһыах биһиги итэҕэлбит тэрээһинэ диирин, Оһуохайы, Олоҥхону «Пихватизациялаары” гыналларын Кондаков да Тэрис да батыһааччылара, дьон-сэргэ даҕаны сөбүлүү истэллэрэ биллибэт.
ТҮМҮК
Түмүктээн эттэххэ, Саҥа регистрацияламмыт Саха итҕэлэ язычниктар ортолоругар күүстээх хайдыһыыны таһаарара, онон сахалары сомоҕолуур кыаҕа суоҕа мин санаабар туох да мөккүөрэ суох.
Язычество - бэҕэһээҥҥи күн итэҕэлэ. Сайдыылаах саха дьоно монотеистическай Таҥараианство итэҕэлин тула мустара, инньэ гынан Христианство, Буддизм, Мусульманство итэҕэллээхтэригэр сэнэппэккэ, кинилэри кытта тэҥҥэ хаамсаллара – билиҥҥи кэм ирдэбилэ.
