Бу суруйар матырыйаалым үгүстэри кэрэхсэтиэ диэн эрэнэбин.
Түҥ былыргы төрүппүт итэҕэлэ - Айыы Таҥара эбэтэр төрүкү Тенгрианство итэҕэлин эдэр дьон архаичнай уонна наивнай, ону таһынан тыла-өһө олус уустук диэн оччо өйдөөбөт уонна ылыммат буолла.
Онон Төрүт итэҕэлбит эдэр көлүөнэни кытары ситимэ быстар куттала үөскээтэ. Итинэн сибээстээн Итэҕэлбитин аныгылыы тыынныыр сорук туран, «Таҥарианство» диэн Айыы Таҥара үөрэҕэр уонна Тенгрианствоҕа олоҕурбут саҥа итэҕэл хайысхата баар буолла.
Билигин «Таҥарианство” – диэн нууччалыв тылынан сурулубут итэҕэл кинигэтэ бэлэм буолла. Харчы булулунна да, кинигэ тахсыахтаах.
Аныгы эдэр ыччаппыт сахалыы оччо аахпат, онон кинилэр аахтыннар, онтон кэрэхсээтэхтэринэ салгыы саха итэҕэлин үөрэтиэхтэрэ диэн бүччүм санааттан Кинигэ нууччалыы тылынан сурулунна. Иккис курдук, атын омуктар саха итэҕэлиттэн Тенгрианство үөскээбитин, саха омуга Аан дойду үгүс омуктарын төрүт өбүгэлэрэ буоларын, онон сахалар ытыктабылы эрэйэр улахан түҥ былыргы төрүттээх омуктар буолаларын биллиннэр диэн санааннан салайтаран, бу кинигэ үгүс омук билэр улуу нуучча тылынан бэлэмнэннэ.
Дьэ онон бүгүн Таҥарианство итэҕэлин кинигэтин суруйуу кэмигэр үөскээбит сонун идеялары кытары билиһиннэрээри гынабын.
Манна үгүстэргэ соһуччу соҕус буолар түгэннэр бааллар. Ол гынан баран, биһиги бэйэбит идеябытын кимиэхэ да соҥнообоппут, маннык баар диэн билиһиннэрэбит эрэ.
Биллиилээх археолог Ю.Мочанов Дириҥ үрэххэ булбут былыргы дьоннорун Аан дойуга биир бастакы Сатабыллаах (Человек умелый) уонна Өйдөөх (Человек разумный) дьон буолаллар диэн суруйбута. Кини эмиэ атын улахан учуонайдар этэллэрин курдук, олорорго Тымныы, тыйыс усулуобуйа эрэ киһини сатабыллаах уонна өйдөөх оҥорор диирэ. Оннук усулуобуйа ити кэмҥэ Саха сиригэр уонна биһиги таспытынааҕы регионнарга үөскээбитэ.
Итиннэ тирэҕирдэххэ Саха омуга түҥ былыр манна үөскээбит Человек разумнайтан сыдьааннаах төрүт омук буолар. Ол биһиги бастакы төрүппүтүттэн Саха-арийдар үөскээбиттэрэ. Бу дьон сахалыы тылламмыттара.
Былыргы өбүгэлэрбит аан бастакынан Үөһээ халлааҥҥа олохтоох, барыны барытын айбыт, муҥура суох кыахтаах Орто дойду, дьон-сэргэ олоҕун салайа-дьаһайа олорор сырдык күүс баарын билбиттэрэ уонна кинини Таҥар, айар диэн тылтан таһааран Таҥара диэн ааттаабыттара. Ити кэмтэн ыла Айыы Таҥара үөрэҕэ үөскээн, сайдан барбыта.
Саха-ариецтар Руна суругун айбыттара. Ол туһунан Федор Черницын – «Ырк Битиг» диэн рунанан суруллубут саамай былыргы тюрк кинигэтин нууччаллыы тылга тылбаастаабыт историк, тюрколог учуонай сабаҕалаан этэр. Биһиги Айыҥабыт (Андрей Кривошапкин) эмиэ итинниги майгынныыр толкуйдаах.
Кэм ааһан истэҕин аайы урукку олорбут сирдэригэр Киһи ахсаана элбээн, булт аҕыйаан барбыта. Онон сорох саха-арийдар ичигэс, бултаах сиргэ көһүтэлээн барбыттара. Кинилэр ол гынан баран бэйэлэрин тылларын, Таҥараҕа итэҕэллэрин уонна Айыы Таҥара үөрэҕин, руна суруктарын илдьэ сылдьаллара.
Үйэлэр ааһан испиттэрэ. Саха-арийдар ууһаан-тэнийэн барбыттара, кинилэртэн саҥа омуктар үөскээбиттэрэ. Ол саҥа омуктарга Саха-арийдар арийскай гены биэрбиттэрэ. Вера Фефелева «Предками якутов были арийцы» диэн кинигэтигэр ол ырылыччы көстөр буолан баран, автор анаарыыта атын – сахалар арийдартан төрүттээхтэр диир кини. Кэлиҥҥи чинчийиилэр ону утараллар – сахалартан ариецтар о.д.а. атын үгүс омуктар үөскээбиттэрэ дакаастанар.
Билигин Америкаҕа олорор биллэр генетик Зоя Иванова «Первопредок народа саха: древний североазиатский европеоид” – диэн 2019 сыллаахха тахсыбыт 342 страницалаах улахан кинигэтигэр билиҥҥи финнэр, прибалтар (латыштар, литовецтар, эстонецтар), скандинавецтар, англо-сакстар, бары түүрк омуктар эрэ буолбакка Америка төрүт олохтоохторо маялар эмиэ, ону сэргэ бэл Хотугу Индия брахманнара кытта саха төрүттээхтэр!
Саха тыла ити омуктарга уларыйбыта. Ол да буоллар үгүс түүрк омуктар тылларын төрдө Саха тыла буоларын чинчийээччилэр бары билинэллэр.
Араб тыла киирэн улаханнык эмсэҕэлээбит туроктар тылларын турок улуу уола Ататюрк саха тылыгар олоҕуран уларыппыта.
Ити саҥа үөскээбит омуктар Итэҕэйэр Таҥараларын аата уларыйан ТЕНГРИ дэммитэ. Таҥара туһунан өйдөбүл эмиэ уларыйбыта, сорохтор Халлааны сорохтор Күнү Таҥара (Тенгри) оҥостубуттара.
Онон сиэттэрэн Айыы Таҥара үөрэҕэ эмиэ биллэрдик уларыйбыта уонна Тенгрианство диэн аатынан сурукка киирбитэ.
Тенгрианство итэҕэлиттэн сыыйа атын итэҕэллэр - Иудаизм, Буддизм, Ислам, Христианство о.д.а. үөскээбиттэрэ. Тенгрианство сыыйа умнуллан барбыта.
Тенгрианствоны үөрэтэр улахан учуонайдар этэллэринэн ити былыргы Итэҕэл - Тенгрианство Алтайга уонна Саха сиригэр оччо-бачча уларыйбакка ордон хаалбыт диэн буолар.
Итилэри үчүгэйдик билбэккэ эрэ билигин Сахалар түүр төрүттээх кэлии омуктар, кинилэр былыргы Тенгрианство итэҕэлин илдьэ кэлбиттэр уонна күн-бүгүҥҥээҥҥэ диэри балачча чөл хаалларбыттар дии сылдьаллар.
Онон Таҥарианство итэҕэлин кинигэтигэр маннык түмүк өйдөбүллэри киллэрдибит.
- Сахалар Дириҥ үрэххэ үөскээн олорбут түҥ былыргы бастакы Сатабыллаах (Человек умелый), онтон сайдан үөскээбит Өйдөөх (Человек разумный) киһиттэн, олортон сыдьааннаах Саха-арийдартан төрүттээхпит.
Ол аата, сахалар Саха сирин түҥ былыргы олохтоохторунабыт.
- Саха Аан дойдуга аан бастакынан Үөһэ тугу барытын айбыт үрдүкү күүс баарын билбитэ уонна ону таҥар, айар диэн тылтан Таҥара диэн ааттаабыта.
- Таҥара баарын билэн аан бастакы итэҕэли Айыы Таҥара итэҕэлин айбыта.
- Сахалар сайдан Руна суругу оҥорбуттара.
- Олорор сирдэригэр баппакка, булт-алт аҕыйаан сахалар саҥа сирдэргэ көспүттэрэ. Кинилэр сахалыы тылы, Таҥараҕа итэҕэли, Айыы Таҥара үөрэҕин уонна руна суругун илдьэ барбыттара.
- Сахалартан түүрдэр, европеецтар, Америка төрүт олохтоохторо, Индия Хотугу омуктара үөскээбиттэрэ, онно саха-арийдар бэйэлэрин хааннарын биэрбиттэрэ кинилэр төрүөхтэригэр билиҥҥээҥҥэ диэри сылдьар.
- Саҥа үөскээбит омуктарга саха тыла, Таҥара итэҕэлэ, Айыы Таҥара үөрэҕэ уларыйбыта-тэлэрийбитэ. Таҥара – Тенгри буолбута, Айыы Таҥара Тенгрианство диэн аатынан сурукка киирбитэ.
- Бары аныгы итэҕэллэр – Ислам, Буддизм, Христианство о.д.а. Тенгрианствоттан, ол аата Саха Айыы Таҥара итэҕэлиттэн төрүттээхтэр.
- Онон Саха – Улуу омук, оттон кини төрөөбүт, Итэҕэли төрүттээбит сирэ - Сахабыт сирэ Ытык, сибэтиэй сир буолар.
Хас кэлии омук барыта Саха Улуу омук, оттон Саха сирэ Ытык сир буоларын билиэхтээх.
Оттон хас биирдии Саха киһитэ Улуу Саха буоларын умнуо суохтаах, куруук онон киэн туттуохтаах уонна Улуу омук буоларын быһыытынан дьоһуннаахтык, дуоспуруннаахтык туттуохтаах.
Аныгы суруйууга өссө ордук кэрэхсэбиллээх матырыйаалы кытары билиһиннэриэхпит.
