Билиҥҥи кэмҥэ, чуолаан хамсык дьаҥын кэннэ, үгүс киһи кыбартыыратааҕар чааһынай дьиэни ордорор буолла. Бэйэ дьиэтэ киэҥинэн-куоҥунан, салгына чэбдигинэн уонна тиэргэҥҥэ оҕуруот, гараас, баанньык да туттуохха сөптөөҕүнэн үтүө өрүтэ үгүс. Ол эрээри дьиэни туттуох иннинэ туохха болҕойуллуохтааҕый, суолта ууруллуохтааҕый?
Бүгүҥҥү “Сүбэҕэ” дьиэ бырайыагын оҥорооччу Аина Уларованы кытта кэпсэтэбит.
– Аина, бэйэҥ туһунан кылгастык кэпсиэҥ дуо?
– Үөһээ Бүлүүгэ 10-с кылааска диэри үөрэммитим, онтон оскуоланы Дьокуускай куоракка бүтэрбитим. Оскуола кэннэ 2005-2010 сылларга Хотугулуу-Илиҥҥи федеральнай университет үп-экэниэмикэ институтугар үөрэнэн, экэнэмиис идэтин ылбытым. Дьиҥинэн, инженернэй факультекка туттарсыахпын баҕарбытым эрээри, физикаттан туттуммутум.
Ылбыт идэбинэн уон сыл устата министиэристибэлэргэ, тэрилтэлэргэ үлэлээбитим, ол эрээри хайдах эрэ бэйэм киэнэ дии санаабатаҕым. Ол иһин сыл аҥаара курдук кэмҥэ бэйэм ылсан, кэргэним өйөөн, тутууга “Сметное дело в строительстве” диэҥҥэ уонна Youtube көрөн үөрэммитим. Итинник сүрүн бырагыраамалары сатаан туһанар буолбутум, ол кэннэ тэрилтэҕэ үлэҕэ киирбитим. Биллэн турар, манна экэнэмиис буоларым улахан туһалаах этэ. Тутуу тэрилтэтигэр үлэбин саҕалыырбар Анатолий Васильевич Кусатов ыйан-кэрдэн, үөрэтэн, сүбэлээн-амалаан биэрбитэ. Кини бу салааҕа улахан уопуттаах, билиилээх исписэлиис.
– Билигин бэйэҥ туспа үлэлиигин быһыылаах дии... Дьиэ бырайыагар киһи тугу ордук болҕойуохтааҕый?
– Билигин туспа баран, дьоҥҥо дьиэ бырайыагын оҥоробун уонна прорабтыыбын. Чааһынай дьиэ туттар дьон, бастатан туран, сирдэрин үчүгэйдик көрүөхтэрин, талыахтарын наада. Төһөнөн үчүгэй сири ылаҕын да, соччонон харчыгар барыстаах. Уу хонор эбэтэр иҥнэри сири ыллахха, онно буор кутарга, тэҥнииргэ уонна дьиэ акылаатыгар эмиэ элбэхтик ороскуотураҕын. Тэҥэ суох сиргэ түбэспит буоллахха, дьиэни үрдүк өттүгэр тутуллар.
Туттуох иннинэ гаас турбата ханан баарын, дьиэ ханан турарын, күн дьиэни хайдах эргийэрин, ханнык хостор сырдык буолуохтаахтарын толкуйдуохха наада. Ону тэҥэ оһохтоох коммуникация дьиэҕэ дуу, гарааска дуу, туспа хочуолунайга тураллара дуу быһаарыллыахтаах. Билигин дьон толору хааччыллыылаах дьиэни тутталларын учуоттаан, сиэптик ханан угуллуохтааҕын эмиэ суоттуохха наада, дьиэ акылаатыттан быһа холоон 4 м тэйиччи буолара табыгастаах.
Тиэргэҥҥэ гараас, боруота ханан тураллара дьоһуннаах толкуйу эрэйэллэр. Онон дьиэ ис бараанын бырайыактыах иннинэ тиэргэни былаанныыр наада. Аны ити сылдьан, таһынааҕы ыал олбуоруттан – 3 м, суолтан – 5 м, уонна уоттан сэрэхтээх буолууга, ыалыҥ мас дьиэтиттэн эн мас дьиэҥ 15 м тэйиччи туруохтаах диэн ирдэбиллэри эмиэ тутуһуллуохтаах.
– Билигин араас дьиэни туталлар. Холобур, мансаардалаах дьиэ толору икки этээстээх дьиэттэн хаачыстыба өттүнэн туох уратылааҕый?
– Кэлиҥҥи кэмҥэ мансаардалаах дьиэни дьон хото туттар буоллулар. Бэйэм дьиэм эмиэ оннук. Ол эрээри маннык дьиэ тутуутугар сэрэхтээх. Биригээдэ сылытыы матырыйаалыгар эбэтэр паар тахсарын бүөлүүргэ ханан эрэ тугу эмэ көтүттэҕинэ, конденсат үөскээн, мууһуран тахсан, саас ол барыта ууллан тэстиэн сөп. Онон эксплуатация өттүнэн толору икки этээстээх үчүгэй. Оттон мансаардалаахха биригээдэ, бырайыагы көрөн, хаачыстыбалаахтык тутуон наада.
Онтон биир дуу, икки дуу этээстээх дьиэни туттары дьиэ кэргэҥҥэ хас киһи баарыттан быһаарар ордук. Биир этээстээх дьиэ кирилиэһэ эҥин суоҕунан быдан табыгастаах, ол эрээри уһаайбаҕа улахан миэстэни ылар. Биир этээстээх улахан дьиэҕэ, оччо кыбадырааттаах икки этээстээх дьиэтээҕэр акылаатыгар уонна сарайыгар элбэх матырыйаал туттуллар. Онон кыбадыраата биллэ сыаналаах буолан тахсар.
Аны кырдьаҕас дьон икки этээстээх дьиэҕэ төттөрү-таары сылдьалларын ыарырҕатыахтарын сөп. Ол иһин үгүс киһи эбэтигэр, эһэтигэр бастакы этээскэ анал утуйар хос оҥорор.
– Эн санааҕар, икки оҕолоох уонна эбэлээх эһэлэрэ баар ыалга хайдах дьиэ барсарый? Дьиэ ис барааныгар туохха болҕойуохха?
– Икки этээстээх 8*8-таах дьиэ сөп буолар дии саныыбын. Үөһээ этээскэ икки оҕо утуйар, биир ыал уонна ыалдьыттар хосторо, оттон бастакы этээскэ аан дьиэ, эбэлээх эһэ хосторо, куукуналаах саала, суунар хостор буолуохтарын сөп. Манна бэлиэтээн этиэххэ наада, кирилиэс төһөнөн улахан сири ылар да, соччонон табыгастаах. Онон бырайыактыырга эрдэттэн учуоттуохха наада.
Түннүккэ киирдэххэ, манна мас дьиэҕэ уонна таас дьиэҕэ тус-туһунан ирдэбил турар. Холобур, эркергэ биир улахан түннүгү эбэтэр икки түннүгү туруорарга бырайыактааччыны кытта сүбэлэһиэххэ наада. Холобур, иккис этээс түннүктэрэ биир эрэ бурууска туруо суохтаахтар. Улахан түннүктэр олус ыарахан ыйааһыннаахтар, ону учуоттуохха наада.
Икки этээстээх дьиэ барыла. Аина Уларова
Аан туһунан этэр буоллахха, улахан болҕомтону холуодатыгар уурабыт. Кыра, синньигэс баҕайы тимир муннуктар (уголоктар) бурууһу туппаттар. Билигин тутуунан дьарыктанар элбэх тэрилтэ итинниктэри туттар. Уруккулуу бурууһунан оҥорон уктахха, ордук хаачыстыбалаах буолар: истиэнэни да тутар, аан да улаханнык сааллыбат. Эбэтэр сэттэ да сэттэ см-даах халыҥ тимир муннугу дуу, тиит бурускуну дуу туттуохха сөп. Бу – түннүккэ эмиэ сыһыаннаах.
Киирэр аан тимир буоллаҕына, булгуччу “терморазрывтаах” буолуохтаах. Дьон бастакы сылларга мас ааны туруораллар, тоҕо диэтэххэ, саҥа дьиэ бастаан син биир сииктээх буолар. Аан дьиэттэн тута таһырдьа тахсыбакка, күүлэлээх буолара ордук. Оннукка кырыарара да кыччыыр. Өскөтүн аан хоту диэки көрөн турар буоллаҕына, күүлэ булгуччу наада.
Дьиэ акылаатын билигин араас матырыйаалынан оҥороллор. Үгүстэр үйэлээх диэн “ленточнай” акылааты куттараллар, ол, биллэн турар, сыаналаах. Онтон лапыат акылаат, үчүгэйэ диэн, сирэ хамсаатаҕына, көннөрөргө, өрөмүөннүүргэ судургу уонна ороскуота кыра. “Ленточнайыҥ” арматуурата аҕыйах, бетона куһаҕан эҥин буолан алдьаннаҕына, киһи хайдах да көннөрбөт. Онон туттар сириҥ уратытын ахсааҥҥа ылыахха наада.
– “Иккис сырдык” дэнэр улахан түннүктэри дьон-сэргэ сөбүлүүр...
– Манна эмиэ сылытыытын табыахха наада. Сылааһыҥ дьиэ үрдүгэр тахсар, онон ону үчүгэйдик оҥордоххо уонна түннүгүн эмиэ хаачыстыбалаах гыннахха, барыта табыллар. Муостаттан саҕаланар түннүктэргэ аналлаах кылгас сылытар батарыайалар биһиги да кыһыммытыгар барсаллар, онон бэйэни хааччахтаабат ордук. Улахан түннүк дьиэҕэ сырдыгы биэрэр, киэргэтэр, салгын да эргииригэр туһалыыр, дьиэлээхтэри да үөрдэр.
Оһох, систиэмэ туһунан боппуруоска, норуокка “незамерзайка” дэнэр анал суурадаһыннар бааллар, олор, массыынаҕа антифриз, тосол курдук хаачыстыбалаах буолан, уот бардаҕына, уу курдук түргэнник тоҥмоттор. Ол эрээри биири өйдүүр наада – оһох оҥорон таһаарааччылар, маннык суурадаһын туттуллар түгэнигэр мэктиэ биэрбэттэр.
Биир этээстээх дьиэ барыла. Аина Уларова
– Дьон үксүгэр туохха мунааралларый?
– Үгүс киһи Уһук Илиҥҥи ипотеканы ылар. Ол эрээри үгүстэр хайаан да тутуу тэрилтэтэ тутуохтаах дии саныыллар. Дьиҥинэн, ипотека харчытынан бэйэ да күүһүнэн дьиэ тутуохха сөп. Бэйэ тутуннаҕына, биллэн турар, элбэх харчыгын кэмчилиигин. Онно туохха эмэ алҕаһаабат туһугар хара маҥнайгыттан бырайыактыыр наада. Дьиэ көрүҥүттэн саҕалаан туох матырыйаалга төһө үп барыахтаах симиэтэтигэр тиийэ барыта суоттанар буоллаҕа. Үпкүн суоттанан баран, биригээдэ булан кэпсэтиэххэ сөп. Онтон экэниэмийэлээбит харчыгар хаачыстыбалаах матырыйаал атыылаһыаххын сөп. Судургутук эттэххэ, 6 мөл. суумаҕа тэрилтэнэн – 120 кв.м дьиэни, оттон бэйэ күүһүнэн 140 кв.м туттуохха сөп. Сыалай 20 кв.м барыһыраҕын дии.
Биригээдэни буларга эмиэ сэрэниэххэ наада, биллэриинэн көрдүүр соччото суох. Билэр дьонтон истэн, туппут дьиэлэрин көрөн баран, наймыласпыт эрэллээх. Аһара чэпчэкигэ сыаналыыр буоллахтарына, үлэлэрин сыаналаабат уонна эппиэтинэһэ суох дьоҥҥо түбэһэн отуойкаҕа олоруохха сөп. Дьиэ тутуутугар киһи хараҕынан көрөн билбэт, “көстүбэт үлэтэ” олус элбэх. Онон сотору-сотору көрө-истэ сылдьыахха наада.
